ოსური ლეგენდა

                                                                                             1

     გაზაფხულის მზე კარგა ზემოდ იყო ამოსული მოკრიალებულ ლაჟვარდ ცა­ზედ და თვის ბრწყინვალე სხივებს უხვადა ჰფენდა კავკასიონის მთის ამწ­ვა­ნებულ ფერ­დო­ბებს. სითბო ამ სხივებისა ღრმად ჩადიოდა დედამიწაში და სი­ცოცხლის ფრთებს ას­ხამდა ყოველს არსებათ. საკვირველი, გასაოცარი ამ­ბე­ბი ხდებოდა ყოველგან, სა­დაც კი ცხოველი მზის სხივთა გა­მო­მაფ­ხიზ­ლე­ბე­ლი ძალა ტრიალდებოდა. იქ, სა­დაც ამ წინაზედ სრული არა-რაობა იყო და და­ურღვეველ სიჩუმეს ყოველივე მო­ეცვა, სადაც თითქო ყველაფერი მკვდა­რიაო - იქ ეხლა სიცოცხლე სდუღდა, ახ­ლად აღმოცენებული ბალახები და ნა­ზად გადაშლილი ყვავილები თავისი მშვე­ნი­ერის ფერებით ელვარებდენ, სხვა­დასხვანაირი უთვალავი სულდგმულნი დაფ­რი­ნავდენ და დაცოცავდენ. ვინ იცის, რამდენი ამ სულდგმულთაგანნი უსი­ცოცხ­ლოდ იყო გუშინ დე­და­მი­წა­ში და რამდენ მათგანს ხვალამდისინ ბოლო მოეღება, მაგ­რამ ამისათვინ თავს არავინ იწუხებდა და ყოველი მათგანი ცდილობდა სი­ცოცხ­ლით დამტკ­ბა­რიყო, ბრწყინვალე მზის სხივებით... ყველა გრძნობდა, რომ მზე და სი­ცოცხ­ლე ერთი და იგივეა.
     მხოლოდ ადამიანებს არ ესმოდათ ესა... იმათ საშინლად ცხელოდათ და შე­­წუ­ხე­ბულნი თავის სახლებში იმალებოდენ. დერეფნების ჩრდილში ნე­ბივ­რად წა­მო­წო­ლი­ლი ოსები ნელნელა სთლიდენ ჯოხებს. ასე გასინჯეთ, ამათ ქა­ლებსაც კი ხელი აეღოთ მუშაობაზე, რომელიც შინ და მინდორში მხოლოდ ამათ აწევთ კისერზე, თა­ვი მოეყარათ მოფარებულ ადგილებში და და­ი­მე­დე­ბულ­ნი, რომ მათ ქმრები ვერა ჰხე­დავენ, ერთმანეთთან ლაპარაკით ერ­თო­ბო­დენ, სიცხისგან დაოსებული ბავშ­ვე­ბიც თავის დედებს მისხდომოდენ მუხ­ლი­ძირას და ძილისათვის  გამ­ზა­დე­ბუ­ლიყვ­ნენ.

* * *

     მაგრამ ყველა როდი იყო ასეთ ზარმაცულ განცხრომაში; სოფლის ზემოდ, ცი­­ცაბო მთაზედ კლდეებსა და ღრეთ შორის გატკეპნილ ვიწრო ბილიკზე მი­დი­ო­და მზის­გან დამწვარი, შავთვალწარბა, ღონიერი და მარდი ბიჭი, ნამდვილი შვი­ლი ამ უზარ­მაზარი მთებისა, პატარა მწყევსი ბესო, რომელიც მარჯვედ მი­ე­რეკებოდა თხის პატარა ფარას. ბესო ყველაზედ უმცროსი იყო ოჯახში და უფ­როსებმა სისხამ დი­ლაზედ გამოაგდეს მთებში თხების საძოვნელად. თუმ­ცა ამასაც გულით უნდოდა შინ დარჩენა და ჩრდილში გორაობა, მაგრამ უფ­რო­სების ბრძანებას მაინც ვერ გა­დვიდა: კარგად იცოდა, რომ [უარის თქმისთ­ვის ბევრიც მოხვდებოდა და] მთაში წასვ­ლასაც ვერ აიცდენდა.
     და აი, პირი დაიბანა, ტანთ ჩაიცვა, წამოიკიდა პატარა გუდა, რომელშიაც ნაც­­რიდამ ახლად გამოღებული ხმიადი და ცოტა ყველი ჩაიწყო, წამოავლო ჯოხს ხე­ლი, გაირეკა წინ თხები და გასწია მაღალ მთის ფერდობებზედ. ადიოდა სულ მაღ­ლა, და მაღლა, ეჯიბრებოდა თავის თხებს კლდიდან კლდეზედ ხტო­მა­ში და მარ­დათ არბოდა საშინელს დაქანებულ გვერდებზედ. ცუდ გუ­ნე­ბა­ზედ მყოფი ბესო მა­ლე გამხიარულდა და თვის ზარის მსგავსი ხმით მხია­რუ­ლად დაიძახა მოხდენილი სიმ­ღერა, რომელსაც უზარმაზარი მთები გუგუნით ბანს ეუბნებოდენ.
     ის არ გრძნობდა დაღალვას, არ გრძნობდა სიცხესაც, რადგან ისეთ სი­მაღ­ლეზე ავი­და, რომ იქ, დაშორებით, უფრო გრილოდა, სანამ დაბლა, სო­ფელ­ში, წმინდა ჰაე­რი ამხნევებდა მას და გრილი ჰავა სიცოცხლით ავსებდა მის სულსა და გულს.
     ბესო დაადგა ერთ პატარა ბილიკს, რომელმაც მალე გაგანივრება იწყო. ამ გზის ორთავ მხარეს მშვენიერი საძოვარი ბალახი იყო ამოსული; თხები მხი­ა­რულად ხტუ­ნაობდენ და სიამოვნებით შეექცეოდენ ნოყიერ ნამიან ბა­ლახს. აგერ საღამოს ჟა­მიც მოახლოვდა: მზე ნელ-ნელა დასავლეთის მთებს [ესალ­­მებოდა] ეფარებოდა და გრძელგრძელი ჩრდილები ფარავდენ არე-მა­რეს. ახლა კი იგრძნო ბესომ შიმ­ში­ლი და დასვენება მოინდომა... იქვე ახლო მან დაინახა ანკარა წყარო, რომელიც ქვებ­სა და ბალახებში თავ-ქვე მი­წანწკა­რებ­და... ბესო ამ წყაროს მიუჯდა გვერდით, გა­იგრილა ცივი წყლით სახე, დაი­ბა­ნა ხელები, გახსნა თავისი გუდა, და იქიდან ყვე­ლის ნაჭერი და ხმიადი ამოი­ღო... გემრიელად მიაძღა ამ სამხარს ბესო და ანკარა წყა­როს წყლით გული გა­იგ­რილა. ამ სამხარის შემდეგ უფრო კარგს გუნებაზედ დად­გა; უფრო მხია­რუ­ლად და თავისუფლად იგრძნო თავისი თავი. გულითადის კმა­ყოფილებით და­იცქირებოდა ის ფეხებზედ, რომლებზედაც მამისაგან ნაჩუქი ახ­ლა­და­მოს­ხმუ­ლი, ლამაზი, კოხტა, და რბილი ქალამნები ეცვა. დიდხანს სტკბე­ბო­და ბე­სო ამ ქალამნების ცქერით. ბოლოს თავი მაღლა აიღო და თვალი გა­და­ავ­ლო თა­ვის გარ­შემო ამართულ უზარმაზარ მთებსა. საუცხოვო რამ იყო ის არე-მა­რე... ბე­სოს ეგონა, რომ ის ძალიან ახლოა ცაზედ. აგერ, აქვე, აიმ მწვანე მთას იქით, იალბუზს ამოუყვია  ძვირფას მარგალიტივით ბრჭყვიალა, მო­ელ­ვა­რე თოვ­­ლია­ნი თავი. ეს ხომ ყველამ იცის, რომ ეს თავი ცაზეა მიბჟენილი!..
     „მაშ, ცა აქვე ახლო ყოფილა! რა კარგი იქნება, რომ ავიდე როგორმეო იქ!“ - ფიქ­­რობდა ბესო, - „ნეტა რა ამბავია იქა“.
     რა იყო და რა ხდებოდა იქ - ბესომ არაფერი არ იცოდა. მაგრამ ფიქრები კი ბევრს სიმშვენიერეს და დიდებულებათ უხატავდნენ მას... ბევრი რამ ეგონა იქ, რაც იმათ სოფლელებს ფიქრათაც არ მოსვლიათ... ნეტა ვინ ცხოვრობდენ იმ მშვე­ნი­ერ ვერცხლისა და ოქროს ოთახებში, რომლებიც მთელი ღამე ვერცხ­ლის შუქით არი­ან განათებულნი? იქ სწორედ მთელი ღამე ლხინი და შექცევაა. აგერ, პირველ ოთახ­ში ინთება კიდეც ცეცხლი! საკვირველია, ცეცხლის შუქი პირ­ველად, ყველაზე უწინ მაგ ოთახში გამოჩნდება ხოლმე, ჩაეშვება თუ არა მზე, იქ მაშინვე ცეცხლს ან­თებენ.
     ბესო გაფაციცებით შესცქეროდა ბინდგადაკრულ ლაჟვარდ ცას, სადაც ერ­თი ერთ­მანეთზე საჩქაროდ ზეციური ცეცხლები ენთებოდენ.
     - ოჰ, ნეტავი ეხლა იქ დამსვა, - [გაიფიქრა] გაიმეორა ბესომ, - იქ ეხლა სწო­რედ შექ­ცევა და ლხინია, სიმღერაა გაჩაღებული; სულგანაბული ყურს უგ­დებდა ბესო და ხანდახან თითქო მართლა მოესმოდა მშვენიერი, გასაოცარი სიმ­ღერა.
     ამასობაში კარგა ლაზათიანად ჩამობნელდა. იალბუზის თეთრი თავი თით­ქ­მის სრუ­ლიად (ჩამობნელდა) დაიმალა. მთებში დაურღვეველი სიჩუმე დამ­ყარ­და; მხო­ლოდ ხანდახან გრილი ნიავი წამოუქროლებდა ხოლმე; მხო­ლოდ წყა­როს ნაზი და ნე­ლი წანწკარი ისმოდა... თხებს ტკბილად ეძინათ. ტკბი­ლად და­ეძინა ბესოსაც... ძილ­ში ის სულ საუცხოვო, საოცნებო სურათებს ხე­დავ­და, რომელთა სიმშვენიერეს ვერ აწერს ადამიანის ენა...
     ღამე მთაში.

* * *

     ამოჰყო თუ არა მზემ თავი აღმოსავლეთის მთებიდან, ბესომაც გააჭყიტა თვა­­ლე­ბი და დაინახა, რომ თხები კარგა შორს წასულიყვნენ. მარდათ წამოხტა და გა­მო­უდ­გა მათ უკან. დიდხანს მიდიოდა ბილიკზედ, რომელიც თანდათან ვიწ­­როვ­დე­ბო­და, მაგრამ თხებს მაინც ვერ დაეწია. მიიხედ-მოიხედა და შე­იტ­ყო, რომ ის ეხლა სრუ­ლიად უცნობ ალაგას იყო. ბესომ კარგად იცოდა თავისი საყ­ვარელი მთები, მაგ­რამ ეს ადგილი კი ჯერ არ ენახა თავის დღეში. გარშემო უძი­რო უფსკრულები გა­დაჭიმულიყვნენ და უზარმაზარი კლდეები ისე იყვენ გად­მოწოლილნი, თითქო, აი, ამ წამში გადმოინგრევიან და გასრესენ საბ­რა­ლო­სო. აგერ თეთრი, მოელვარე იალ­ბუზიც.
     „შენი ჭირიმე, აქ სად ამოვედი!“ - ფიქრობდა თავის გულში ბესო.
     ცოტა არ იყოს შეკრთა ჩვენი ბესო... შედგა და მიიხედ-მოიხედა. ირგვლივ ყო­­ველივე სიჩუმით იყო მოცული... მაგრამ, აი, ჯერ რაღაც გასაოცარი ფაჩი-ფუ­ჩი შე­მოესმა, შემდეგ რაღაც ჩურჩულის მსგავსი ხმა... ეგონა, რომ კლდეთა და ღრეთ ერთ­მანეთთან ჩუმი ლაპარაკი იწყესო... მაგრამ ეს რა ამბავია?.. ეხ­ლა კი ცხადათ შე­მოესმა ჯერ ყვირილი და შემდეგ კვნესა, კვნესა და ოხვრა ადა­მიანისა. აი, კიდევ!.. ხელ­მეორედ მოესმა გულგასაგმირი კვნესა! ეს კვნესა იქ­ვე ახლო კლდიდამ გა­მოის­მო­და. ბესო გულკეთილი ბავშვი იყო. გაიფიქრა, ალ­ბად, ვისმეს მაღლა ფეხი დასხ­ლე­ტია, ჩამოვარდნილა ძირს და დამსხვრე­უ­ლი კვნე­სის და ოხრავს ახლაო...
     (აქ შეხვედრა რატისა და ევასი).
     ამ ფიქრით [ის] ისინი გაქანდ[ა]ენ იქით, საიდანაც ხმა ისმოდა... ამას­თა­ნა­ვე თით­ქო რაღაც ძალა ეწეოდა [ბესოს] მათ იქით და უჩვენებდა გზასა. აი, [მის] მათ წინ გარღვეული კლდე გამოჩნდა... შიგ საშინლად ბნელოდა. აქედან გა­მოდიოდა ის შესაზარი გმინვა... ბესოს დიდხანს არ უფიქრნია. ყოჩაღად კლდე­ში შეძვრა, მას მიჰყ­ვა ევა და ცოტაოდენის ფათურის შემდეგ სიბნელეში უცებ დიდ, ფართო გა­მოქ­ვაბულში გაჩნდა, საიდანაც სინათლე მაღლიდან ჩა­მოდიოდა.
     [ბესო] ბავშები შედგ[ა]ენ და თითქო გაშეშდ[ა]ენ ერთ ალაგას... ზედ შუა-ალა­გას, სწორედ სანათურის დასწვრივ, დიდ უშველებელ ქვაზედ, მაგარი და სქე­ლი ჯაჭ­ვით მიბმული, იწვა უცხო რამ ახალგაზრდა... დიდი ტანჯვა იხა­ტე­ბო­და იმის სა­ხეზედ; განიერ მხარ-ბეჭებზედ ოქროს ხუჭუჭი თმა გა­დას­წე­წო­და. მან წამოიწია სა­შინელის ძალით, მაგრამ ჯაჭვები მაგრები იყვენ და დამ­სხვ­რე­ვის მაგივრად მხო­ლოდ ჩხაკა-ჩხუკი იწყეს.
     [ბესო] ბავშები იდგ[ა]ენ ერთ ადგილას და გაოცებული შესცქეროდ[ა]ენ ყმაწ­­ვილს, რომელსაც ტანზედ, მართალია დღეს დაგლეჯილი, მაგრამ ერთ დროს სა­უც­ხოვო ოქრომკედით მოქარგული ხავერდის ტანთსაცმელი უჩანდა.
     იდგ[ა]ენ და უგდებდ[ა]ენ ყურს მის შესაზარ კვნესას, რომელსაც ქვა­ბუ­რი მწუ­ხა­რედ ხმას აძლევდა.
     - ა? ეს რაღაა?.. სანათურიდან რაღაც შრიალი ჩამოისმა და უცებ იქიდან უზარ­­მაზარი ძერა ჩამოეშვა... მოკუმშა ფრთები, დააფრინდა პირდაპირ ახალ­გაზ­რ­­დას და თავისი მაგარი ნისკარტით იწყო მისი ნაზი და თეთრი ხორცის წიწ­კ­ნა-გლე­ჯა, სისხლი გადმოსკდა თქრიალით და შესაზარი ვაების ხმა გაისმა გა­­მოქ­ვა­ბულ­ში... ბესომ ვეღარ მოითმინა... გააფთრებული ეცა ძერას და უწყო წე­ვა და ცე­მა, რაც ძალი და ღონე ჰქონდა. ძერამ მოიტრიალა მისკენ თავი, გა­­ო­ცებით შე­ხედა მას თავისი გველური, ბოროტის თვალით და უცებ იფრთხი­ა­ლა, გაშალა ფრთე­ბი და სანათურიდამვე ავარდა ზევით.

* * *

     ბე­სოც დამშვიდდა... ახალგაზრდა უცქეროდა მას ისეთი თვალით, რო­მე­ლიც მად­ლობასა [გამო]ჰხატავდა.. უიმედობის სევდა თითქო მოშორდა მის სა­ხეს, რო­მელ­საც მადლიანი სხივი იმედისა კვლავ გადაეფინა. მან შესწყვიტა კვნე­სა, მშვი­დო­ბია­ნად გადახედა ბესოს და წყნარად უთხრა:
     - გულკეთილო ბავშო! გმადლობ ამ სიკეთისათვის! შენმა მოსვლამ ცოტა ხანს მა­ინც განმათავისუფლა ტანჯვისაგან და ახალი სხივი იმედისა ხელახლა მო­ფინა ჩემს ტანჯულ სულსა. თუ შენ გსურს, შეგიძლია სამუდამოდ დამიხსნა ამ და­უს­რუ­ლე­ბე­ლის ტანჯვისაგან... ოღონდაც მიშველე რაიმე და, აი, რასაც თა­ვის გარშემო ხე­დავ, ყველა ამას შენ გაჩუქებ.
     ბესომ მიიხედ-მოიხედა და მხოლოდ ეხლა შენიშნა, რომ მთელი გა­მოქ­ვა­ბული მო­ფენილი იყო ოქრო-ვერცხლით და სხვადასხვა ძვირფას ნივ­თეუ­ლო­ბით.
     - ნეტავი ვიცოდე, რითი შემიძლია შენი შველა! - წარმოსთქვა ბესომ, რომ­ლის გუ­ლი ამ წამს სიბრალულით იყო სავსე; - მიბრძანე და თუ რამ შე­მიძ­ლია, მზათა ვარ აღვასრულო ყოველივე. მაგრამ, აბა, რა გამეგება! მე ვარ ერ­თი საწ­ყალი პატარა მწყევ­სი... არც რამე მაბადია და არცა ვიცი რა, გარდა თხე­ბის ძო­ვებისა და მხიარული სიმ­ღერებისა.
     ამ დროს ბესომ უცებ თვალი მოჰკრა თავის ქალამნებს, ცოტა შეფიქრდა, მაგ­­რამ მაშინვე მსწრაფლად თავი მაღლა აიღო და ალერსით უთხრა ახალ­გაზ­რ­დას:
     - აი, მე მაქვს ახალი კოხტა ქალამნები; მე ესენი ძალიან მომწონან. თუ ინე­ბებთ, მო­მირთმევია თქვენთვის; მე ამათ ადვილად დავთმობ, ოღონდაც კი რითმე გა­სი­ა­მოვ­ნო შენა.
     - არა, ჩემო ძვირფასო პატარა, - მიუგო ტანჯულმა ალერსიანი ღიმილით, - მე შენი ქალამნები არ მინდა... შენი სიკეთე თავისდღეში არ დამავიწყდება, თუ ეცდე­ბი და მომაწოდებ ბოლოს აგერ აიმ ჯაჭვისას, რომელიც, ხედავ, ჩემს პირ­და­პირ მაღლიდან ჩამოკიდებულია. მე ისე ვარ შებოჭილი, რომ მისი ხელ­ში ჩაგდება ჩემთ­ვის სრულიად შეუძლებელია... და, თუ როგორმე მე მას ხე­ლი ჩა­ვავლე, მაშინ კი ბოლო მოეღება ჩემს საშინელ ტანჯვა-მწუხარებას...
     ბესო ეცა ჯაჭვს, ასწია რაც ძალი და ღონე ჰქონდა და მისი ბოლო ტან­ჯულს გა­უშვირა, მაგრამ საუბედუროდ ჯაჭვი მოკლე აღმოჩნდა.
     - ოჰ, ბოროტნო სულნო, - შესაზარის ხმით დაიღრიალა უბედურმა, - რო­დემ­დის უნ­და მტანჯოთ მე ჩემი შეცოდებისათვის? საუკუნენი გარბიან და სცვლი­ან ერთ­მა­ნეთს  და ჩემს ტანჯვა-ვაებას კი დასასრული მაინც არ უჩანს!
     - დამიგდე ყური, ჩემო კეთილო ბავშო, და კარგად დაიხსომე ყველა, რაც გით­ხ­­რა, - უთხრა მიჯაჭვულმა პატარა მწყევსსა; - იცოდე, რომ თუ ე მაგ ჯაჭ­ვის ბო­ლო რო­გორმე ხელში ჩავიგდე, მაშინათვე დავამსხვრევ ჩემს ბორ­კი­ლებს და კვალად თავისუფალი გავხდები.. მაშინ მე ლუკმა-ლუკმად დავ­გლეჯ ბო­როტ ძერას, რო­მე­ლიც წიწკნის და გლეჯავს ჩემს საცოდავ გულსა. იცო­დე კი, რომ მთელი ჯაჭვი ერთ­ნაირი უნდა იყოს და უსათუოდ ძველის რკი­­ნისა; შე­აგ­რო­ვე ძველი რკი­ნეუ­ლო­ბა, რაცა შეგხვდეს, გააკეთე სწორად ამ­ნაირი ჯაჭვი სიგრ­ძით ნახევარი ადლი, და მო­მიტანე აქა. მაშინ ყველა ამ ოქ­რო-ვერცხლს, სუყ­ველა ამ ძვირფას ნივ­თე­უ­ლო­ბა­თა შენ გაჩუქებ... მაგრამ, გაფ­რთხილდი... იცო­დე, რომ სხვამ არ უნდა შეიტყოს ეს ამბავი; არავის თვალმა არ უნდა იხი­ლოს ამ ჩემი გამოქვაბულის კედლებიც კი...
     მოისმინა ყველა ეს ბესომ, კარგად ჩაინერგა გულში ყოველივე სიტყვა მი­­ჯაჭ­ვუ­ლისა და აღუთქვა მალე დაბრუნება ჯაჭვითა.

* * *

     გამოვიდა თუ არა კლდიდამ, ბესომ იქავე იპოვა თავისი დაკარგული ფარა [ცხვრი­­სა] თხებისა... მალე იპოვა სოფლის ბილიკიცა, რომელსაც დაადგა და მა­ლე თა­ვის სოფელში ჩამოვიდა. ნახულზე და გაგონილზე კრინტიც არავისთან და­­უძ­რავს... ის მხოლოდ იმას ჰფიქრობდა, როგორ აესრულებინა დაპირებული რაც შე­იძლება მალე, და მით გაენთავისუფლებინა საბრალო მიჯაჭვული.
     სამწუხაროდ, ამისი აღსრულება ადვილი არ აღმოჩნდა. ბესო აგროვებდა ძველ რკი­ნეულობას; ლურსმნებს, ნალებს და სხვათა ყველგან, სადაც კი მათი მოგ­როვება შე­საძლებელი იყო. მაგრამ გადიოდენ თვეები და შეგროვილი ძვე­ლი რკინა ჯერ მა­ინც არ იყო საკმარისი ნახევარი ადლი ჯაჭვის გა­სა­კე­თებ­ლად. ბოლოს, თითქო მოწ­ყალეს თვალით მოხედა ღმერთმა ბესოსა... ერთ­ხელ, ჩვეულებისამებრ, ბესო მი­წასა სთხრიდა სოფლის ნაპირას და უცებ ისე­თი დიდი ნაჭერი რკინა იპოვნა, რომ მარტო ეს იყო საკმარისი მისი აღთქმის გან­სახორციელებლად.
     საშინლად გაეხარდა ბესოს. მაშინათვე სამჭედლოში გაჰქანდა და რადგან მჭედ­­ლო­ბა წინადვე იცოდა, ფაცა-ფუცით ჯაჭვის კეთება იწყო... საქმე ისე მარ­ჯ­ვედ მი­დიოდა, რომ თვით ბესოს უკვირდა თავისივე ხელების ოსტატობა.
     გააკეთა ჯაჭვიცა. ახლა ბესო ამ ჯაჭვს ზურგზე წამოიკიდებს და გა­მოქ­ვა­­ბუ­ლი­საკენ გაჰქანდება.
     დაღამდა თუ არა, ბესო ჩუმად გავიდა სოფლიდან, და მთებში მიმავალ ბი­ლიკს გა­უდგა. ის დარწმუნებული იყო, ამ დროს მას ვერავინა ჰხედავდა. ის კი არა, სო­ფელ­ში ბევრმა დაუწყო ბესოს თვალყურის დევნება. შენიშნეს, რომ ის ისე გულ­მოდ­გინეთ აგროვებდა ძველ რკინებს. იფიქრეს, ბევრი იფიქრეს, რას ნიშნავდა პა­ტა­რა მწყევსის ამგვარი ქცევა - და ბოლოს გადასწყვიტეს: უთუ­ოდ ბესოს ოქრო უპოვნია მთებ­შიო.
     რამდენიმე კაცმა გადასწყვიტა, თვალყური ადევნონ ბესოს, და როდესაც ეს მთა­ში ოქროს ჩამოსატანად წავიდეს, ესენიც უკან წაჰყვნენ, შეიპყრონ იქ და ძა­ლა­თი ოქროს ზოდების მადანი აჩვენებინონ. მიდიოდა ბესო ვიწრო ბი­ლიკ­­ზედ და უკან ფე­ხაკრებით მას ზემოდ მოხსენებული ოსები მისდევდნენ. დიდ­ხანს იარეს ამათ, ხან აღმა, ხან ჩაღმა. ადიოდენ ერთი მთიდან მეორეზედ. ბო­ლოს, ცოტა არა, და­ღალ­ვა იგრძნეს.
     მთელი ღამე ამგვარ ხეტიალში გაატარეს.. როდესაც მტრედისფრად ინათ­ლა, ბე­სომ სპეტაკ-გვირგვინიანი იალბუზი დაინახა ახლოს... აი, ის ხევიც, აგერ ის კლდე, და ღრეებიც, რომელნიც მაშინ თითქო ერთმანეთს რაღაცას ეჩურ­ჩუ­ლებოდენ. ერ­თი ასიოდე ნაბიჯი კიდევ და ბესო გამოქვაბულში შეჰყოფს თავს.
     ამ დროს დაქანცული და გაბრაზებული ოსები შემოეხვივნენ მწყემსს გა­რეშემო და მოღერებულის ჯოხებით, მოსთხოვეს მას, რომ ამ წამშივე ეჩ­ვე­ნებინა მათთვის ნა­პოვნი ხაზინა. ბესო, რომელიც ამგვარ შემთხვევას სრუ­ლე­ბით არ მოელოდა, სა­შინლად შეშინდა. ამავე დროს მის მეტს არავის არ უნ­და ენახა... დაუწყო ოსებს ვედ­რება, რომ თავი დაენებებინათ მისთვის. მაგ­რამ ჯიუტი ოსები ყურადღებასაც არ აქცევდნენ მის ხვეწნას და სულ ოქ­რო-ვერცხლის ხაზინას გაიძახოდენ.
     - გვიჩვენე ჩქარა ოქროს ხაზინა! - უყვიროდენ საცოდავ ბესოს ესენი, - თო­რემ ამ ხანჯლებით სულ ლუკმა-ლუკმად აგჩეხავთ და მართლაც უღე­რებ­დენ მას გა­შიშვ­ლებულ ხანჯლებს.
     საწყალ ბესოს თავბრუ ეხვეოდა შიშისაგან.
     - თავი დამანებეთ, მომშორდით, გამიშვით, ნუ დამიწყებთ თვალყურის დევ­ნას, - იძახოდა ბესო, - და მაშინ მოგიტანთ ოქროს, იმდენ სიმდიდრეს, რო­მელნიც თა­ვის დღეში თვალითაც არ გენახვოსთ.
     - აჰ, ხაზინას მიაგენ განა? - დაიძახეს ოსებმა, - წაგვიყვანე ჩქარა, სად არის ოქ­რო? ჩქარა გვიჩვენე!
     ამ სიტყვებით მისცვივდენ ბესოს, დაუწყეს ცემა და ძალათი გაიგდეს წინ...
     მდუღარე ცრემლით იწყო ტირილი ბესომ. მისი გული რაღაც უბედურებას გრძნობ­­და და თითქმის გულშეწუხებული მიათრევდა ფეხებს.
     აი, ის კლდეც. აგერ გამოქვაბულის კარებიც.. ერთი წამიც და ის კიდეც და­ი­­ნა­ხავს მიჯაჭვულს ტანჯულსა.
     მაგრამ უცებ საშინელის ხმით იგრიალა კლდემ. მთა შეირყა. უზარმაზარი კლდე გადმოვარდა და გრგვინვით თვალჩაუწვდენელ ხეობაში დაეშვა... ყო­ვე­ლის მხრი­დან ხმა მოსცა მთამ და დიდხანს გაგრძელდა შესაზარი გრიალი. ბე­სომ ერთი შეჰ­კივ­ლა და უგრძნობლად მიწაზედ დაეცა.

* * *

     მას აქეთ დახეტიალობს ის მთებში. საშინელის სახით, დაგლეჯილ კონ­კებ­ში გა­მოხვეული. მხეცივით დარბის ტყეებში და იმალება ადამიანებისაგან. ცხოვ­რობს, რო­გორც ტყის ნადირი და იკვებება ნადირის მსგავსათვე, არც ახ­სოვს რამე და ვერც არასა გრძნობს. დაჰყურებს სამშობლო ქვეყნის დი­დე­ბულ ბუნებას, მაგრამ კი ვერ ხედავს მას. შეჰყურებს უთვალავ ვარსკვ­ლა­ვებს, მაგრამ ეხლა როდი-ღა ეჩ­ვენებიან ისინი ცაში ანთებულ ცეცხლებად. მხო­ლოდ, როდესაც დაიხედავს ხო­ლმე ფეხებზედ, საშინელის ხარხარით გა­მოჰ­კრავს ხოლმე ტაშს და შესაზარის დაღ­რეჯილობით ხატავს თავის კმა­ყო­ფი­ლებას. მას ჰგონია, რომ ახალი ქალამნები ისევ აცვია ეხლაც ფეხებზე.
     როდის მოხდა ყველა ეს, ოსებს არ ახსოვთ. დარწმუნებულნი კი არიან, რომ უბე­დური ბესო დღესაც დარბის იალბუზის ახლო-მახლო, თუმცა ის, კაი ხა­ნია, არა­ვის არ უნახავს.

* * *

     ასე და ამგვარად დარჩენილა ხალხში და საშვილიშვილოდ ერთი შთა­მო­მავ­ლო­ბიდან მეორეში გადადის კავკასიონის მთებზედ მიჯაჭვული გმირის ამ­ბავი, რო­მელსაც ბოროტი ძერა გულს უგლეჯდა...
     საუკუნოები საუკუნოებს მისდევენ. სიცოცხლეს სიკვდილი მოსდევს, და სიკვ­დილს სიცოცხლე. ხალხი ხალხსა სცვლის, მაგრამ დღემდე ცოცხალია და ხალხის მახ­სოვრობაშია ძველი ამბები, რადგან ამათში დამარხულია უდი­დე­სი მისწრაფება ხალ­ხისა და უკვდავი ჭეშმარიტება... დღემდე, როგორც ძველ დროში, იტანჯება კავ­კასიონის კლდეზედ მაგრად მიჯაჭვული ამირანი, ცდი­ლობს თავისი ბორკილი აიხს­ნას, განდევნოს თავიდან მისი გულის და­მაშ­ხა­მებელი ძერა, რომ ციდან მა­ცოცხ­ლებელი კვარი ჩამოუტანოს ხალხს... მაგ­რამ ამაოა ყოველივე. [ეს] დღემდე, რო­გორც ძველად, ეს მაცოცხლებელი წმინ­და კვარი, - ეს ერთადერთი სახსარი უკვ­დავებისა და განათლებისა - მხო­ლოდ ზეცას არის ანთებული.

[1944 წელი]