მწყემსი
ი. გრიშაშვილს
მეგობარო! შენ გინახავს
მდუმარ ტბაზე ხის ფოთოლი,
ტბა ნანას რომ უმღეროდა,
გამჭვირვალე, როგორც ბროლი?
მთის ნიავმა ხის ფოთოლი
ააცალა ზვირთთა ცემას,
აქ გაშალა და ზედ ლერწმით
სევდით სავსეს ვწერ პოემას.
პოეზიის წმიდა ცრემლი
და ნაყოფი ფიქრთა მცირე,
შენ მოგიძღვენ, მეგობარო...
შეიწირე, შეიწირე!
I
დასრულდა ლხინი. სიმღერა შესწყდა.
მიდუმდა ზურნა. დასცხრა ნაღარა.
ირგვლივ სიჩუმე მკვდარი გამეფდა,
ბარს ღამემ ჩადრი გადააფარა.
ვარსკვლავთა გუნდი აენთო ცაზე,
ელვარე სხივი მთვარემ მთას სტყორცნა,
ვნებით დაადნა ჭაღარა თავზე,
ქვეშ დაიხარა და გადაჰკოცნა.
მდუმარე ჩრდილი მთამ ბუმბერაზმა,
როგორც მანტია ქვეშ მოიფინა
და ყვავილოვან ველზე მთის ნაზმა
ნიავმა ეშხით ჩამოიფრინა.
იქ ახლად აშლილ ნამიან ჯეჯილს
ჯერ ჩაეკონა, მერე ფრთა სტკიცა,
იქ კი, ფერდობზე ფიჭვნარს შეფენილს
სამარადისო ტრფობა შეჰფიცა.
ვიშ, რა ღამეა, ჰაერი მთელი
შეუბოჭნია, რაღაც ტკბილ ჯადოს,
ამაოდ ცდილობს მხატვარის ხელი,
რომ უკვდავ ხაზით შეაფერადოს.
ამაოდ ცდილობს ოცნება გრძნობის
ამოკვნესებას ღრმად გულში ჩარგულს,
იგი ვერ სწვდება იდუმალობის
სევდიან სახეს, ბინდში დაკარგულს.
მოხუცმა მამამ დღეს საყვარელი
ასული თვისი დააქორწინა,
აამოძრავა კოლხიდა მთელი,
ქორწინების ხმა ქვეყნად მოჰფინა.
თავის სიცოცხლის მანუგეშებლად
მამას ელენე ტყვილა არ სწამდა,
ეთხოვებოდა, დნებოდა ცრემლად,
ლხინი კი დიდი გადაიხადა.
აჰ, ეს რას ნიშნავს? ელენე შეკრთა,
დალალი მხრებზე გადაიყარა,
ძალ-ღონე ვეღარ შემოიერთა,
გულის ღრმა სევდა ვეღარ დაჰფარა.
ამობჯენილი შეგუბდა სული,
სალაპარაკო წაერთო ენა,
ამოიკვნესა და გულ-წასული
ტახტის ფიცრებზე გადაესვენა.
სამი წლის წინათ, როცა პირველი
დამწველი ალი ელენემ იგრძნო,
ცის ღმერთი, კოცნის შემომწირველი
ერთბაშად ჰპოვა და გამოიცნო.
სამის წლის წინათ, ერთხელ რომ მთებში
ჩადრ-მოხურული დასეირნობდა,
გართული იყო რაღაც ფიქრებში,
გული იდუმალ ტოკებას გრძნობდა.
საღამო იყო, ცის სივრცე შორი
მზის მდაგველ სხივებს ათამაშებდა
და ცელქ ნაკადის ზვირთთა ამბორი
მიდამოს ციურ ხმებით ავსებდა.
მეორე მხარეს ნაკადულისას
ფიქრმორეული იდგა ყმაწვილი,
აღარ ჰფარავდა სევდას გულისას,
ნაზ ჰანგს მღეროდა მკერდ-გადახსნილი:
"იმისთვის ვმღერი ცეცხლმოდებული,
იმისთვის ვტირი ნაღვლიან ხმაზე,
რომ მთლად მიმონებს აზვირთებული
შენი შვენება და სილამაზე.
რა გენაღვლება, ჩემო ნუგეშო,
ციურ არსებად, ცის ღმერთად მრწამდე?
მზად ვარ უფსკრულში ვნებით ჩავეშო,
ოღონდ მწყალობდე, ოღონდ გიყვარდე!"
კდემამოსილად თვალს ძირს დახრიდა
ელენე, როცა ამ ხმებს ისმენდა,
და თეთრი მკერდი, ბროლივით წმიდა
ნაყარ თმებს მორცხვად გადმოიფენდა.
რად, თვით ელენემ ეს არ იცოდა,
რად უტოკავდა გული ტიალი,
რაღაც განგებით სწვავდა, ათრობდა
მთებში ჩურჩული და ხეტიალი.
ხან ნაკადულის პირზე სცხრებოდა,
ხან ცა ჰხიბლავდა გასაოცარი
და ახლო-ახლო ისევ ესმოდა
წრფელი ჩურჩული, სიმღერა წყნარი.
ერთხელ, ელენეს მოღლილ-მოქანცულს
მთის ყვავილებში ტკბილად ეძინა,
მშვიდსა და წარმტაც სიზმრებში წასულს
ბაგე შეუკრთა და გაეცინა.
და სწორედ ამ დროს, აზვირთებული,
საყვარელ ბაგეთ იგრძნო შეხება,
გამოეღვიძა, გული ვნებული
მიმზიდველ ქსელში გადნა-გაება.
ამაყი მწყემსი, მის წინ დახრილი
ელენეს ტუჩზე თვის ტუჩს ასკვნიდა,
ეგრძნო ტრფიალთა ოცნება ფრთხილი,
ოჰ, ღმერთო! რაგვარ ცეცხლით ჰკოცნიდა.
„როგორ მიყვარხარ! - ჩასჩურჩულებდა, -
მე შენი ვარო და შენ კი ჩემი,
ფიქრი მარადის გულს მიწყლულებდა,
ეხლა კი მათრობს ტკბილი ედემი.
სიმი გულისა მეხმაურება,
თან აღმაგზნებლად და თან ამყოლად,
მეყო დამდაგველ ბედის ყურება,
გემუდარები, გამომყე ცოლად.
მთელი გონება და გარეშემო
ყოველი არსი, მთელი ბუნება,
ცით მოვლენილო, ღვთაებავ ჩემო,
აწ მხოლოდ შენზე მედუდუნება.
არ შემიძლია ჩამოგეთხოვო,
არ შემიძლია განვსცხრე, დაგტოვო,
ხსნა, მოსვენება ვიღას შევთხოვო,
ბედნიერება ვიღასთან ვპოვო?
ზვირთთ ნიაღვართან ტალღათ რგოლები
წარმიტაცებენ თან გადამყოლად,
თუ თანამგზავრად არ მეყოლები,
გემუდარები, გამომყე ცოლად“.
- მეც, მეც მიყვარხარ... - ამბობს ელენე, -
შენს ტკბილ მალამოდ გამოვისკვნები,
თან წამიყოლე... მკერდს მიმისვენე,
შენთან მოვკვდები... შენი ვიქნები!
ასე ამბობდა, მაგრამ მამამ კი
ერთ მდიდარ კაცზე დააქორწინა,
მისცა, როგორც ცეცხლს მშვიდი ზვარაკი,
ქორწინების ხმა ქვეყნად მოჰფინა.
ოცნებიანი დაჰქროდა სევდა,
სიმღერა შესწყდა... დასრულდა ლხინი,
ირგვლივ სიჩუმე მკვდარი გამეფდა,
მხოლოდ ნიავის ისმის სისინი.
„ვინც მიყვარს, იგი ჩემთან არ არის -
ფიქრობს ელენე, - რაა განგება...
განშორებისა ნისლი დაგვხარის,
მაგრამ მე მაინც ის მეყვარება.
ჩემო ნუგეშო, როდესაც ქმარი
გადასცილდება მშობლიურ კარებს,
ჩემსკენ ისწრაფე... გული ქვა არი,
მას, ვინც არ უყვარს, ვერ შეიყვარებს“.
II
გაჰყვა ელენე... გაჰყვა უცხო ქმარს
და სიყვარულის დღეებს გაფრენილს
მოიგონებდა, როგორც მკრთალ სიზმარს,
დასატანჯავად ქალისთვის შთენილს.
მორთულ დარბაზში, როგორც აჩრდილი,
შეწუხებული დაეხეტება,
ოცნებათ გუნდი ჩადრ-გადახდილი
იმის თვალთა წინ კვდება და კვდება.
კვდება ვით სანთლის შუქი მთრთოლვარე
ღამის წყვდიადში უცებ გამკრთალი,
და ისე კი, რომ განცხრომის მხარეს
შესახედავად ვერ მისწვდა თვალი.
ზიზღს უნთებს გულში ალერსი ქმარის,
არ იცის რა ჰქმნას, იცის მხოლოდ ის,
რომ ნეტარება მისთვის არ არის,
ბედნიერება არ არის მისთვის.
მაგრამ შვილიც ჰყავს და ის უქარვებს
გულს შემოწოლილ სევდას და დარდებს,
მას არ-რა ართობს... ის უყურებს სხვებს,
ფიქრი კი შორს, შორს მიანავარდებს.
იქ, სადაც გული ობლად დასტოვა,
იქ, სადაც ვნება დაასადგურა,
სადაც ხიბლავდა ოცნებათ გროვა,
სადაც მწველ ტრფობის ცრემლი დასწურა!
- რა იქნებოდა სიცოცხლე ჩემთვის,
რომ შენ არ მყავდე, უმანკო, წმინდა, -
მკერდზე იკრავდა თავის პირმშო შვილს
და მხურვალების ცრემლით ჰკოცნიდა.
- ოჰ... დედა, დედა, იქ ვიღაცა სდგას, -
ბუტბუტებს ბავშვი, - შეხედე დედა...
მე მეშინია, ვაი, თუ შთანმთქას.
- დამშვიდდი... ნისლი სცურავს ტყეზედა.
- ოჰ, არა, არა, ვერ ვხედავ განა,
ის ჩვენკენ მოდის... მოდის, მოჰფრინავს...
- ეგ ნისლი მთიდან გადმოექანა,
ეგ ხომ იმისი თეთრი ფრთა ბრწყინავს.
- დედილო, იგი გეძახის! გესმის?
- მესმის... დაიცა, მე მივსცემ პასუხს.
და ჰა, გაისმა ძალა იმის ხმის;
თითქო ვიღაცა ტყის სიღრმეში სწუხს...
- სალამი მწყემსო... ოჰ, მე შენ გიცან...
- მიცან ელენე? არაფერს მეტყვი?
- ოჰ, გეტყვი, გეტყვი! რაც სურს, ისა სთქვან.
შენს რჩევა-სურვილს წამლად დავედვი...
მოვრთე ოთახი ნორჩ ყვავილებით,
სამოთხესა ჰგავს საწოლი მთელი,
თვით ჰაერს ირგვლივ შურით და ვნებით
დამათრობლად ხდის ნელსაცხებელი.
ფარდაგად შლილა ყვავილთა გუნდი,
ვარდ-ზამბახებით უკეთ ვინ მორთავს?
სატრფოვ, გამოსწი! მოდი, მობრუნდი,
გული მიღელავს, სული მიშფოთავს,
გამოსწი ჩქარა... შორს არი ქმარი,
სასიყვარულოდ გაშალე ფრთები...
რა გენაღვლება ერთი, მითხარი?
განთიადამდე შენი ვიქნები!
ასე ეძახდა შუაღამისას
ელენე მიჯნურს და ვნებით თრთოდა,
მოაჯირს ეყრდნო და სახეს მისსას
მკრთალი მთოვარე თავს დანათოდა.
ვით ავი სულის მოისმა მოთქმა,
ეს ეზოს ფრთხილი გაიღო კარი,
ისევ მიჰკეტეს და ვით წყაროს ხმა
აჰა, ჩურჩულიც ისმის ნეტარი:
"შენს თვალთა სხივქვეშ დამონებული,
ვდგევარ, ლამაზო... ეგ შენი სახე
მინდვრის ვარდია, რომელშიც კრული
სევდა სიღრმეში ჩავკალ, ჩავმარხე...
ვითარცა ყვავილს გაზაფხულისას,
მსურს, რომ დავაკვდე ვარდისფერ ტუჩებს,
წმიდაა შენი ტრფობა და იმას
ყოფნის შხამ-გესლი ვერ გააფუჭებს.
შორს გადააგდე თვალ-მარგალიტი,
მოიხსენ ოქრო, ნუ შემომჩივი,
უფრო ძვირფასი ხარ ჩემი გვრიტი
უამისოთა, ვით ცისკრის სხივი.
- ჩუ, ფეხის ხმაა... ხედავ, რა შავად
მოსჩანს აჩრდილი, მკვეთრი, ძლიერი?
- დამშვიდდი, ქალო! ეგ სალოცავად
შორით ზარსა სცემს მონასტრის ბერი.
რისთვის გაფითრდი? კოცნამ წყეული
დააცხროს სულის მძლეველი ვნება,
უარს ნუ მეტყვი, თორემ ეს გული
დადნება სატრფოვ, ცრემლად დადნება!
კმარა... მწყურია ცა თანაგრძნობის
ვპოვო მაგ მკერდზე, მაგ ნეტარ ცეცხლში,
დეე, სირცხვილი პირველი ტრფობის
დასცხრეს, გაჰქარდეს დამწველ ალერსში.
მისწყდა ჩურჩული... მუქი კამარა
ბინდად დაჰკვროდა ნაზ სახეს ცისას,
ჩაჰქრენ სანთლები ყველგან... არარა
არღვევდა სევდას შუაღამისას.
სოფელი ნისლში გამოხვეული
ღრმა ძილმა შთანთქა... ღრმა ძილს მიეცა.
სდუმდა მიდამო რულმორეული,
ყრუ იყო მიწა, ყრუ იყო ზეცა.
სდუმდა მიდამო განცვიფრებული
და როცა ცისკრის პირველმა სხივმა
ააელვარა შუქთა კრებული
და დილის ნამი ააციმციმა,
მწყემსი ლტოლვილი გამოჩნდა გზაზე,
მოწყვეტილ ფოთლის მსგავსად რომ თრთოდა,
ქალს გაურბოდა და სილამაზე,
მის ხელში მკვდარი, წინ ეხატვოდა.
მაგრამ ელენე... ელენე ამ დროს
საშინელ ცოდვით მოღლილ სულსა ჰგავს.
ის აღარ სცდილობს სევდა დააცხროს,
ის აღარ ელის მომხიბლავ ამბავს.
ზის მარტოდ მარტო... ვით მძიმე ტყვია
თავს დასტრიალებს ნისლი სულისა,
შუბლზე ულმობელ დაღად ატყვია
მწარე აჩრდილი სინანულისა.
სწუხს, რომ ეს ღამე შეჩვენებული
ეგრე სწრაფად და მალე წავიდა,
ღამე, ღალატით ჩირქ-მოცხებული,
ღამე, თვით ესრე უმანკო, წმიდა.
აჰ, რარიგ სურდა.. აჰ, რარიგ სწადდა,
დიდხანს გაშლოდა ეგ ღამე მწარე,
მაგრამ ჰა, მზემაც ამოანათა
და მიწას სტყორცნა სხივი მგზნებარე.
გარს იცქირება ნამუსახდილი,
სევდა-ნაღველი გულს ჰკბენს, აჩრდილებს,
და ბნელ იატაკს ძირს თავდახრილი
დასჩერებია, თვალს არ აცილებს.
განა დააცხრობს ოცნება ფრთხილი
ნამუსახდილის საშინელ წუთებს?
ქალს იქავე ჰყავს პირმშო ყმაწვილი,
ყმაწვილს ის სწამლავს და ის ამტუტებს,
რომ დედა, როგორც უწინ, იმგვარად
არ ჰკოცნის იმის სახეს, და როცა
დედის საწოლთან მივიდა წყნარად,
მშობლის მოშხამულ ლოყას აკოცა,
რარიგ იწვევდა ეს კოცნა დედის
ფიქრს, შვილის ტუჩზე დასაწაფებლად,
მაგრამ ღალატი ოჯახის და ქმრის
მის გულს ცეცხლივით მოედო მწველად.
იქ, იმ საწოლთან, სადაც გამოხსნა
ვნებათა ღელვა, ჩვეული სევდა,
შვილის უმანკო ტუჩებზე კოცნა
აღარ შეეძლო, ვეღარ გაჰბედა.
სურდა ეს გზნება და ტოკვა მწარე
გამთბარ სიტყვებში გადმოეფრქვია,
მაგრამ ვერ შესძლო და ხმა მთრთოლვარე
ტუჩზე დაადნა ისე, ვით ტყვია.
ნაცვლად გულიდან აღმოხეთქილი
ოხვრა, მსახველი მწველ გასაჭირზე
მოისმა... ასე ოხრავს ჯეჯილი
შემოდგომისას, სამარის პირზე.
- გამშორდი... წადი... რა გსურს ჩემგან შენ?
უმწე სირცხვილით, უცნაურ შიშით
ხელი ჰკრა ყმაწვილს და კარებისკენ
ის გაექანა სწრაფი ნაბიჯით.
მაგრამ ვერ შესძლო კართ გადარება,
ძალ-მილეული, სუსტი, დაღლილი
იქვე დაეცა, ვით ქანდაკება
საფეხურიდან გადმოვარდნილი.
და სწორედ ამ დროს, კარი გაიღო,
ქმარი მოვიდა... ქალს თვალი მოჰკრა...
- ელენე, ბავშვო... მითხარ, რა იყო?
ქალმა კი მწარედ ამოიოხრა.
- ელენე... ღმერთო, არა-რა არი
შენი პასუხი... მაშ მრისხავს ზეცა? -
მიხვდა ყველაფერს საბრალო ქმარი
და უნუგეშოდ მუხლთ მოეკეცა.
- ელენე... იცი, შენ მაგალითით
მყუდროებისას აჩრდილებ კანდლებს.
საჩვენებელი გაჰხდები თითით,
მალე შენ ხალხი გაგასამართლებს.
III
- დიდედა! მითხარ რამე ზღაპარი,
რა ვქნა, რომ გულში სევდა არ ჰქრება?
ახლო დამიჯექ, მიხურე კარი...
- დაჩუმდი ერთი, რა მეზღაპრება.
- დიდედა, მითხარ... მითხარ ზღაპარი.
- ოჰ, დაიძინე! დასცხრე იქნება,
გული ისე მაქვს ვით ლოდი მკვდარი,
- რა ვქნა, დიდედა, არ მეძინება.
მაგრამ შენ შფოთავ და რა გაწუხებს
რისთვის არ მეტყვი? რისთვის არ ამბობ?
- ბავშვო, საცაა ზარი დაჰქუხებს,
იქნებ გავიგო, დასცხრი, ნუ ლაყბობ.
განცვიფრებული კვლავ მიაცქერდა
ბავშვი დაღვრემილ მოხუცის სახეს.
რა უცნაურად გული აძგერდა,
დაჩუმდა... მწარე ფიქრთა გაჩარხეს.
არ ეძინება, რადგან გრძნეული
თვალებში სხივს სცემს მაისის მთვარე.
სდუმს არე-მარე ქანც-მილეული...
სიზმარს დაეძებს კორდი მთვლემარე,
მთის ნეტარ ამბავს ჩურჩულებს ნელი
და უზრუნველი სიო კოლხიდის,
ბაღს ავსებს ნაზი ყვავილთ სურნელი
და ფიქრი ისევ მოდის და მიდის.
სდგას აკაცია... და სიზმრებშია
გარინდებული მისი სხეული,
ფიქრი იმისი მაღალ მთებშია,
ფიქრი წყნარი და ფრთა-აწეული.
არ ეძინება, რადგან გრძნეული
გარს ახვევია მაისის ღამე,
დიდედაც ფიქრთა ზღვაში ხვეული
სდგას გარინდებით, როგორც მოწამე.
შუაღამეა... ბავშვს კვლავ არ სძინავს,
მისჩერებია ცისა ვარსკვლავებს,
ფიქრი სადღაცა მიჰქრის, მიფრინავს,
ფიქრი რაღაცას უვალალავებს.
და უცებ, ფიქრით მოცულ ჰაერში
ზარმა გრიალით დაიგუგუნა.
შეკრთა დიდედა და, როგორც მტვერში
გასვრილმა მწერმა თავი დაჰღუნა,
შემდეგ წამოხტა და გაექანა,
სიდანაც მკვეთრი მოესმა ზარი.
და ამ დროს თითქო მთელი ქვეყანა
იყო საშინლად გასაოცარი,
ბავშვიც წამოხტა და დაედევნა
დიდედას... ჩიტის ფრთებით მიფრინავს,
ვერ დაეწია. ამაოდ ევნო.
ნეტარი ცა კი ბრწყინავს და ბრწყინავს.
ცა სიყვარულით განათებული
ღამის სიმშვიდით სოფელს აკვდება,
მაგრამ ვინ არის მთლად ანთებული
სოფლის გზაზე რომ მიინაკვთება?
ვით ჯეირანი ირხევა... სხლტება
შიშით აქა-იქ თვალებს აფეთებს,
თითქო რაღაცას ემუდარება
ირგვლივ დარაჯად აყუდებულ მთებს.
ნიავი უშლის მხრებზე ნაყარ თმას,
კაბა ლამაზად თეძოებს ახვევს,
და შემდეგ თითქო თავისივე ხმას,
ისე მოჰყვება ღრმად ჩაყოლილ ხევს.
ნიავი იბრძვის, თუ რისთვის არი
ეგრე წარმტაცი მიმავლის მკერდი,
და რად ელვარებს მხრებზე ნაყარი
ხშირი დალალი, როგორც ხავერდი?
განცვიფრებული თვალს მიაყოლებს
მთვარე ობოლი და ვარსკვლავთ გუნდი,
თითქო ყოველ მის ფეხზე აჟრჟოლებს:
„საით მიდიხარ, საით? დაბრუნდი!“
მაგრამ ის მაინც არ უგდებს ყურს მათ,
შიშით მიდის და ნუკრივით კრთება,
მიდის და ტუჩთა ნაპრალებს ჩუმად
მხურვალე ლოცვა ეფარფატება:
„ღმერთო, შენ იცი სიმართლე ჩემი,
შენ გესმის ფიქრი გულის მრხეველი,
შენ დამიმკვიდრე ტკბილი ედემი,
შენვე წამართვი სასუფეველი.
და შენვე გქონდეს ეს ჩემი სული,
ჩემი სხეული ვნებად გაწვდილი...
დღემდის, უფალო, წმინდათ დაცული,
დღეს კი შეცდომით ნამუსახდილი!“
და აჰა, ესმის კიდეც მდინარის
გაცხარებული და ყრუ ძახილი.
მაგრამ დაიცა, ჩუ, ეგ ვინ არის,
მისკენ რომ მოაქვს ნაბიჯი ფრთხილი?
- მამავ! - შეჰყვირა უეცრად ქალმა.
მითხარ, რას დამდევ, რა გსურსო ჩემგან?!
- დაიცა, შვილო! აბა, საწყალმა
ვით მოვითმინო, ცუდი რაც რომ სთქვან.
ხედავ ჩემს სხეულს... როგორ ცახცახებს,
მას შველა უნდა... მოვლა... პატრონი...
- მამავ, უფალი ხელს არ აგაღებს!
- ეჰ, სად აიტანს მოხუცის გონი
ერთადერთ შვილის საშინელ სიკვდილს?
ხელს ავლებს მამა,
და გულზე იკრავს ნამუსახდილ შვილს.
- მამავ, მამილო! - ქვითინებს ქალი,
ხედავ, ნუგეშის დამეხშო კარი,
რა ვქნა, რომ ასე დავძრწი მაშვრალი,
რა ვქნა, ამიხსენ, რა ვქნა, მითხარი.
ირგვლივ ქვებს მარტყმენ... ნამუსახდილის
სახელით მნათლავს ირგვლივ მთა-ბარი,
წამართვეს წმინდა ალერსი შვილის,
თმებით დამათრევს შეშლილი ქმარი.
- არა უშავს-რა... შენ გაგამართლებს
ხალხი, პატივს სცემს ჩემსა ჭაღარას.
- არ მაქვს იმედი, მხოლოდ-ღა ტალღებს
მივსცემ სიცოცხლის დაძირულ ზარას.
იქ გავიქცევი, სიკვდილის ბინდი
იქ დამიქროლებს ნუგეშის მწვევი...
- საითკენ გსურდეს, გასწი, გაფრინდი,
ღმერთს, ზეციერ ღმერთს სად გაექცევი?
- მამავ! - ქვითინებს ისევე ქალი,
არსით არა სჩანს ნუგეშის კარი,
რა ვქნა, რომ ასე დავძრწი მაშვრალი,
რა ვქნა, ამიხსენ, რა ვქნა, მითხარი.
აი, გამოჩნდა კიდეც ტაძარი,
ხალხი ფუსფუსებს, ხალხი ირევა,
ხმაურობაა გულშესაზარი,
კაცი კაცზე ზის, არ არის ტევა.
ელენეს ქმარი აქა-იქ დარბის,
გლოვით, ქვითინით ვიღაცას ეძებს.
ხან მისუსტდება ძალა იმის ხმის
და უნუგეშოდ ამოიკვნესებს.
მაშინ ის სუნთქვა, რაღაც იდუმალს,
სულიერ ტანჯვას გარშემო ივლებს,
ხან კი მოიკრებს ისევ ისე ძალს
და ხალხს შეკრებილს მკაცრად დაჰკივლებს:
- ხალხო! იმედის შუქი წამერთო,
წამერთო სხივი ნუგეშის მფენი,
რა დავაშავე, ოჰ, ღმერთო, ღმერთო!
გაასამართლეთ ჩემი შემრცხვენი.
ღმერთი არა გწამთ? ხედავთ ჩემს თვალებს,
რომ ჩემს დამლახვრელს ხელი არ ახლოთ?
და ხალხიც ერთხმად ტოკავს, გრიალებს -
„გავასამართლოთ, გავასამართლოთ“!
- სჯობს ვაპატიოთ, - ამბობს ვიღაცა,
- ოჰ, რაებს ბოდავს ვიღაც მოცლილი.
ეშმაკის იყო და მოიტაცა,
შეცდომით ქვეყნად გადმოტყორცნილი, -
ამბობს მეორე და მას ბანს აძლევს
ხალხის ხმა ტალღად ამოხეთქილი.
- არა, ჩვენ ისე ვერავინ დაგვძლევს,
რომ ავურიოთ ბოროტ-კეთილი.
- მაშ, აი, აქ ვარ, გამასამართლეთ,
მიყავით რაც გსურთ, ერთია ჩემთვის.
ყოფნა აღარ მსურს, რაც უნდა აღსდგეთ
ჩემზე, ეს სული მაინც ცას ელტვის.
და ყველამ იცნო ელენეს ხმები,
იცნო და ზიზღით აევსო გული:
„სიკვდილი მაგას... აიღეთ ქვები,
მოჰკალით, მოსპეთ, შეჩვენებული!“
უცებ მოისმა ხრიალ-გრიალი,
ქვა-ქვაზე მიდის გამალებული.
და ხალხი რაღაც შავ ფიქრით მთვრალი,
უცებ შეჩერდა აზვირთებული.
ჯერ კიდევ ისმის კვნესა სიჩუმის,
ყორედ მიყრილან ერთ ადგილს ქვები,
და თითქო შავის ნაღველით იძვრის
იქ ანგელოზი სულის მიმღები.
- ოჰ, სასამართლო! ხალხის ბრმა ძალამ
როგორ დაგთრგუნა... სადა გაქვს ბინა? -
ამოიკვნესა საბრალო მამამ
და ყრუდ, მწუხარედ ჩაიქვითინა.
მან იგრძნო მწარე ფიქრები ბრბოსი,
მან იგრძნო ხალხის შავბნელი სევდა,
და ისიც იგრძნო, რომ ანგელოზი
ცოდვილ სულს სადღაც მიაქანებდა.
- ელენე... ლელი... ნუთუ არ სჯობდა,
სამარადისოდ ქვეყნად არ მეშვა?
... ბრბო უსამართლო განაჩენს გრძნობდა,
ბრბო უსამართლო - ქვევით დაეშვა.
სდგას მამა, როგორც ქვის ქანდაკება...
არ იძვრის... სუნთქვა ვეღარ გაჰბედა.
უცებ მოისმა, როგორც განგება,
ბავშვის ქვითინი: - ოჰ, დედა, დედა!
სადა ხარ, სადა, მე გეძებ მარად, -
მაგრამ დაავლო უცებ ხელი მხარს
და ეუბნება დიდედა წყნარად:
- წამოდი, ბავშვო! მე გეტყვი ზღაპარს,
ზღაპარს იმაზე, თუ როგორ სდევდა
კაცთ არსებობას ცოდვა გრძნეული.
იყო, რა იყო... სცხოვრობდა სევდა
ირგვლივ ფიქრებით შემოხვეული. -
მაგრამ ყმაწვილი არ ისმენს მის ხმებს,
არ შეუძლია, ბევრჯელა სცადა...
- იყო... და მოჰყვა უსაზღვრო ზღაპრებს
ძველი ქართველი შეჰერაზადა.
- სად არის დედა? - კითხულობს ბავშვი.
- დაიცა, კარგად დამიგდე ყური.
- მე დედასთან მსურს ეხლა თამაში.
- შორს გადაჰკარგეს დედა უძლური...
უსამართლონი... არ შეგიბრალეს
ჯერ ისევ ნორჩი და უსუსური.
გულში დაგუბულს - ნაღველში ნალესს
ზღაპარს მოვჰყვები, დამიგდე ყური!
IV
აღელვებული ჩამოვჯექ ქვაზე,
შავმა ფიქრებმა შთანმთქეს მაშვრალი,
იქ კი, სახლისკენ მიმავალ გზაზე,
ზღაპარს ამბობდა მოხუცი ქალი.
- იყოო... - მაგრამ აქ შევკრთი უცებ,
გვერდით მომიჯდა უცხო ვიღაცა,
იმისმა სახის შეხედვამ ცეცხლად
ჟრჟოლით ამიღო და ამიტაცა.
- ვინა ხარ? - ვკითხე და თვით ჩემი ხმა
შიშით გავიღე, თითქო ვქურდობდი.
- მე? ვერ მიცანი? მსურს აქ, შენთან თქმა
ყველა იმისი, თუ რასაც ვგრძნობდი.
- ახ, შენ მწყემსი ხარ, გიცან, გიცანი.
გულის ტკივილი მე მესმის შენი.
- არა, სულ სხვაა ჩემი მიზანი,
მე არც მწყემსი ვარ, გრწამდეს, იგრძენი.
ელენე მოჰკლეს და მსურს, მხოლოდ შენ
გამოგიმჟღავნო მისი ამბავი.
- ახ, კარგად ვიცი, მეორედ მოჰკვლენ
იმავ სიყვარულს... დაუნახავი
ცეცხლი გააქრობს ხსოვნას იმისას...
რისთვის სცოცხლობდა, ან ელტვოდა რას?
პირველი იყო ეგ სიყვარული?
- არა, მეორე, პირველი სრული
სულ არ ყოფილა... ის სევდიანად
მე მაშუქებდა, თვით არ ვიცი რად,
ფიქრში მახრჩობდა ტანჯვათა ხევი.
- მე ყურს დაგიგდებ, აბა, მოჰყევი.
ნურას დაჰფარავ, მე ვხედავ, რომ შენ
ბევრჯერ გიგრძვნია ტანჯვათა ზვავი,
მაგ შენს სახეზე, მითხარ, ამიხსენ,
ზიზღი რად სცურავს დაუფარავი?
მოსული შეჰკრთა და უეცრად მეც
რაღაც უცნობი აღმენთო გრძნობა.
- დავჰკარგე რწმენა, იმედი, სიმხნეც -
ასე დაიწყო თავის მოთხრობა -
ეჰ, ნუღარ გიკვირს, რომ გრძნობის მკვდარის
გარს მახვევია ბნელი სუდარი,
ვერსად ვერ ვპოვე შვების ნექტარი,
ვერსად ვერ ვპოვე ნავთ-საყუდარი,
მიჩვენე მხარე, სად არ ვყოფილვარ,
მითხარი რამე, რა არ მსმენია,
მაგრამ შემხედე ეხლა, ოჰ, ვინ ვარ,
ან წარსულის რამ თუ შემრჩენია.
ბავშვი ვიყავი, მაგრამ ვიცოდი,
რას დაეძებდა მთებში მანფრედი,
მეც მასთან ერთად ვკრთოდი და ვთრთოდი,
მეც მასთან ერთად ვფრენდი და ვფრენდი.
ვიცნობდი ფაუსტს, ისიც ვიცოდი,
რად შეეჩვია მკაცრ მეფისტოფელს,
გატაცებული სოფელს განვშორდი,
გატაცებული განვშორდი სოფელს.
ეჰ, ჩემო კარგო, ხსოვნას თან დააქვს
დამჭკნართა გრძნობათ ნაზი სურნელი,
განუკურნელი სევდა თან ახლავს,
სევდა თან ახლავს განუკურნელი.
ოჰ, ჩემო კარგო, ბევრჯერ, მრავალჯერ
მომაგონდება დრო სანეტარო,
როცა მეტყოდნენ: რა მშვენივრად სწერ!
როცა მეტყოდნენ: უკვდავი ხარო.
ხელოვნების წინ წმინდა ცრემლს ვღვრიდი,
რაღაც უცნაურს ვგრძნობდი სიამეს,
მრწამდა, დიდებულ რასმეს შევქმნიდი,
მჯეროდა, უკვდავს შევქმნიდი რამეს.
მაგრამ დაიხრწნა ნეტარი ქსელი,
ჩემთა ოცნებათ მე რომ შიგ ვხვევდი,
თურმე უბრალო იყო სანთელი,
ტიტანიურ ალს მე რომ ვარქმევდი.
ეჰ, ჩემო კარგო, ხსოვნას თან დააქვს
დამჭკნართა გრძნობათ ნაზი სურნელი,
განუკურნელი სევდა თან ახლავს,
სევდა თან ახლავს განუკურნელი.
მომიკვდა მამა. ზედ დავაფარე
მოწყენილობის უძრავი ლოდი,
არავინ მყავდა მე იმის გარე,
ქვეყნად რომ ვისმე შევთვისებოდი.
მარტოობის შვილს ბევრჯერ მინახავს
სევდის აჩრდილი დამამხობელი.
მაშინ კარგად ვგრძნობ, რომ არავინ მყავს,
რომ თავის გერად მიცნობს სოფელი.
შავის ფიქრებით გატაცებული
მივადექ ერთხელ ტურფად შემკულ ბაღს,
მთვარე ფერმკრთალი, ფერდაკლებული,
ვერცხლის სხივებით მოსავდა ბალახს.
უხილავ ხელით ჩარიგებული
მორცხვად თრთოლავდა ვარსკვლავთა მწკრივი,
ქვეყნად კი იყო გამეფებული
სიმშვიდე წყნარი და ღვთაებრივი.
ყვავილთა სუნი ეშხით დნებოდა,
მზის უნახავი იხსნიდა ღილებს
და ნაზი ძილი ეპარებოდა
ქვევით თავ-დახრილ ხეს და ხეხილებს.
ბაღი მდუმარე, გარინდებული,
მთლად შეებოჭა ვნებათა ჯადოს.
ღამე მირხევდა, ღამე გრძნეული,
ფიქრს უკვდავს, მარტივს და სამარადოს,
რომ სიყვარული არის მოკვდავთა
ძალა აღმგზნები და შემაერთი,
რომ სიყვარული არის აქ კაცთა
მსაზრდოებელი ძლიერი ღმერთი.
მე კი სიყვარულს ვერ მივსწდომოდი,
მე ჯერ არავინ არ მყვარებოდა,
ღამე კი თრთოდა და მეც თან ვთრთოდი,
სიმშვიდე გრძნობას ეკარგებოდა.
და სწორედ ამ დროს, მე დავინახე
შადრევნის იქით ქალის აჩრდილი,
სავსე და ნაზი შვენოდა სახე
იდგა მაღალი, ჩადრგადახდილი.
შადრევნის სრიალს გადასცქეროდა
და გულ-დამთუთქველ სევდით მღეროდა:
„ცელქი ნაკადი
ნორჩ ყვავილს მკერდს ბანს,
ჰკრებს ცის ლაჟვარდი
ფიქრთა შადრევანს.
ორნი ვართ ველად
ხის ქვეშ დამსხდარი
და მიმზიდველად
გვცემს ვნების ქარი.
ოდეს სიო მთის
არხევს შენს დალალს,
სთქვი, სევდა რისთვის
დაგციმციმებს თვალს?
სცოცხლობ და სხვებში
ვერ ვპოვებ შენს ცალს,
მოჰკვდები, მკერდში
ჩავიგებ ხანჯალს!
მტანჯავდა სევდა
დამწველ-მდაგველი,
ნაღველი მლევდა,
მწარე ნაღველი.
აწ ამოგვიღონ
გრძნობა თანდათან,
რაც სურთ ის გვიყონ,
რაც სურთ ისა სთქვან!“
იგი დადუმდა: წკრიალა ხმაში
ჩაჰკვდა სიმღერა გასაოცარი,
ნიავმაც უცებ იწყო თამაში,
უცებ ატოკდა ბუნების ქნარი.
ატოკდა გულიც, ატოკდა ვნება,
მაგრამ არ დასცხრა ნაღველი მწვავე,
ატოკდა ნაზი სევდის ოცნება,
ერთხელ, სადღაც რომ დავასაფლავე.
შორს, ჰორიზონტზე შუქთ გუნდი გაჰქრა,
განთიადისა ოცნებამ დაჰკრა.
მე გავიფიქრე, რომ ეს შემთხვევაც
მალე გადივლის ვით ტალღა მწვანე
და მე გავჰყვები ჩემს მოწყენილ გზას,
ვით ზღვის უდაბნოს - მეიალქანე.
და გავიფიქრე: ოჰ, ზენაარო,
რისთვის ატოკებ ჩემს სულს დანახუთს?
დაე, ობლად და მარტო ვიარო,
არ დავუტევებ შემთხვევას ამ წუთს.
სული შფოთავდა... გავექანე, თან
მივუახლოვდი ასულს... იქ თავს ვსდებ
და წყნარად ვუთხარ: რაც სურთ, ისა სთქვან,
მე შენ მიყვარხარ, მე შენ გაღმერთებ.
იგი კი იდგა, როგორც ფრინველი,
ასპიტის ცქერით გარინდებული,
ვერ მოვითმინე და ზვირთი ცხელი
ძირს გადმოინთხა ცეცხლად ნთებული.
მსურდა წარსულის შავ სიცოცხლისთვის
ამ ნეტარ წუთში გზა დამელოცნა,
და გაგიჟებით, არ ვიცი რისთვის,
ქალს ვუწყე კოცნა... მხურვალე კოცნა,
ღიმილი მწველი და დამცინველი
სადღაც შევნიშნე ცეცხლად გზნებული,
ის კი კვლავ იდგა, როგორც ფრინველი
ასპიტის ცქერით გარინდებული.
თენდება. - მითხარ, სიდან მოსულხარ,
მკითხავდა ქალი, - ვინ ხარ, საიდან?
მე კი ვჩურჩულებ: - ქალო, ნუ სწუხხარ.
ვერ გეტყვი, ვერა... რაც სურთ, ისა სთქვან.
- როგორ? ვერ მეტყვი? მაშ, როგორ ბედავ
უცნობს მომვარდე. რა ჰქენი, ვაჰმე.
- მე ამის შემდეგ ვეღარ შემხედავ,
მაშ მომიტევე ეგ სითამამე.
- ვეღარ შეგხედავ? ვინ ხარ ეგეთი?
- ვინც უნდა ვიყვე, მაგრამ ზეცით ღმერთს
ჩემს გზად უქმნია ზღვა და ხმელეთი,
ხან ედემს მირგავს, ხან კი ჯოჯოხეთს.
- ვინ ხარ, რას ამბობ, საით მიდიხარ,
ან რომელ მხარეს, ეგ მაინცა სთქვი,
სად ჰპოვებ სითბოს, ან ვისთან, მითხარ!
- ამაოდ სცდილობ, ვერა, ვერ გეტყვი.
- ვერ მეტყვი? - და ის კვლავ მომაცქერდა,
გაჩუმდა ფიქრში. თავი დაჰხარა,
ქვიშაზე ტოტით რაღაცას სწერდა,
შემდეგ შეკრთა და... გადიხარხარა.
- ოჰ, გიცნობ, გიცნობ, შენ ის არა ხარ,
ქვეყნად რომ ცალად დაეხეტები,
არავინ გიყვარს, არვის უყვარხარ
და უიმედო ფიქრებში ჰკვდები.
შენ გსურს ალერსი... გწყურია ტრფობა?
ოჰ, ბედნიერად რა ვქნა, რომ ვერ გხდი,
ჰა, ჩემი მკერდი და მეგობრობა.
ნუ გაიფიქრებ, რომ ჩემშიც შესცდი.
მე ის მკოცნიდა, მკოცნიდა ვნებით,
ეხლა ვიგონებ ამას, ღმერთმანი,
რომ რაღაც მწარე თავდავიწყებით
დასჩურჩულებდა ბაღს შადრევანი.
- შენი სახელი? შვენებავ, ვინ ხარ, -
ვკითხე ჩემს უცებ აღმოჩენილ მზეს.
- ჩემი სახელი? შენ რად არ მითხარ...
ელენე... გრწამდეს... არ დაგავიწყდეს...
ის მე განმშორდა და განვშორდი მეც,
რაღაც ბუნდოვან ქსელში თავს ვგრძნობდი,
გამოვეთხოვე და ფიცი მივეც,
რომ არასდროს კვლავ არ შევხვედროდი.
გზაზე ვფიქრობდი: შეუპოვარი
მეგონა თავი, ვის რაღა ვუთხრა?
დაგასაჩუქრა, როგორც მთხოვარი,
რათ არ გრცხვენია, დაგასაჩუქრა.
ვინ იცის, მის გულს რა ცეცხლი ღრღნიდა,
ცის ვარსკვლავივით ოდნავ მშუქარი,
ვინ იცის, როგორ ბრძოლად უღირდა
ეგ მოწყალება, ეგ საჩუქარი?!
V
გამოვეთხოვე სამშობლო მხარეს,
ჩავჯექი გემში... გულს სწეწდა სევდა,
მაგრამ ოცნება მუდამ მწუხარე
ხშირად სადღაც შორს გამიტაცებდა.
ვხედავდი, ცამდის აყუდებულ მთებს
განშორებისა ნისლი ურევდა,
ფიქრით ვკოცნიდი მათ მწვანე კალთებს,
გემი კი სადღაც მიმაცურებდა.
თვით არ ვიცოდი, საით მივქროდი,
რად ვევლებოდი ტალღათა ამბორს,
მაგრამ ერთ შავ ფიქრს გულში ვფიქრობდი:
გავფრენილიყავ საითმე შორს, შორს.
ვხედავდი ჭალებს, ფენილთ ზღვის პირად,
კლდეებს და ბუჩქნარს, შებზნილს, დახლართულს,
ჩემს ობლობაში ნათესაურად
რომ მიღიმოდნენ ფიქრებში გართულს.
მზე დასავლეთით იღველფებოდა,
ზღვას დანთხეოდა ცეცხლის ალმური,
ხან იშუქებდა, ხან ნელდებოდა,
ცა შუბლ-გახსნილი, ცა მეწამული.
მივსჩერებოდი წარმტაც სანახავს,
ახალის ცეცხლით მიძგერდა გული,
ისე, ვით ტალღა არხევდა ჩვენს ნავს,
მსუბუქი, ნაზი და ფერწასული.
რა წარმტაცია და მიმზიდველი
ზღვის სივრცე შორი განთიადის ჟამს,
როდესაც მთვარე შიშველ-ტიტველი
ღიმილით დასცქერს მომხიბლავ კამკამს.
შეტოკებული, ნაზი, მსუბუქი,
ფერს იცვლის წყნარი ვარსკვლავთა კრება
და სიბრწყინვალით შემკული შუქი
ზღვის შორ ლაჟვარდში ირღვევა, ჰქრება.
თითქო ჰანგს სძღვნიან განთიადისას
შემაერთებელ ფრთაშესხმულ კავშირს,
და იქარვებენ ბურუსს ტანჯვისას,
მარხვენ თან მიმსრბოლ კვნესა-გასაჭირს.
არც ზღვა ნეტარი, არც ცა მორთული,
არ ემონება გულისთქმას ვიწროს,
თეთრ, სპეტაკ ფიქრით გარემოცული
იქ სული ხარობს... მიყვარს ზღვა ამ დროს.
მაშინაც, როცა აღშფოთებული
ტალღა ტალღაზე ჰქუხს და გრიალებს,
და ფრთაშესხმულად აგორებული
წალეკს ნაპირებს, გაატიალებს,
როცა ქაფს იყრის და მრისხანებით,
ვით ცეცხლის მარცვლებს, ჰაერში აბნევს,
და ველურ ხმებით, საზარელ ხმებით
შიშში შთაგდებულ მიდამოს არხევს,
როდესაც ანძა ხომალდთ ქარავნის
გადახეული მიმოფრიალებს,
როს ავი სული განგაშებს, დაძრწის,
როცა წყლის ქაჯი ზღვაში ხრიალებს,
თითქო ვერ ითმენს სასტიკ მონობას,
სამარცხვინოს და საბედისწეროს
და შხამ-ნაღველში ილესავს გრძნობას,
ომობს, თავხედობს, მიყვარს ზღვა ამ დროს.
ხშირად ზვირთთ თამაშს გადავსცქეროდი,
მათთან ვლაღობდი... მათთან ვმღეროდი...
VI
დავუმეგობრდი ვიღაც ერთ სულელს,
ოლიმპიურად რომ სთვლემდა მუდამ,
მეტად თავმდაბალს, მაგრამ გაუთლელს,
ააშფოთებდა სულ უბრალო რამ.
ერთის თქმით ყველას გიჟად ნათლავდა,
მეორეთი კი - ამაოებად,
მე კი უსაზღვრო შური მტანჯავდა
და მედებოდა დამთუთქველ ვნებად,
დაგვაახლოვა ერთმა შემთხვევამ:
ის ერთ ლამაზ ქალს მიუახლოვდა
და მდუმარებათ მისთა მძლე კრებამ
ნისლი გაჰხია: ის იმ ქალს ჰფლობდა
და იმ ქალის წინ ვაება-ურვა
რომ დამენთხია, მე მომესურვა.
ჩემს ახლოს იჯდა მეორე ქალი,
მეტად მოსული, მეტად მაღალი.
ის გატაცებით ერთ მანდილოსანს
უმტკიცებდა, რომ საკითხი ქალთა
ისე გამწვავდა, ისე ცხადად სჩანს,
რომ ძნელი არის ავლება თვალთა.
მალე დადგება ნეტარი წამი,
სხივს მოგვფენს ზეცა და სამართალი,
მოგვაჯადოვებს დღეთა კამკამი,
წინ არ გაუშვებს თავის ქმარს ქალი.
ჩემმა ნაცნობმა რომ გაიგონა
ეს, წამოავლო თავის ცოლს ხელი,
თავი იმისკენ გადაიწონა
და უთხრა: - „გესმის, ვით ბჭობს სულელი?
დალისა! ამავ სიტყვებს და აზრებს
ერთ ძველ გაზეთში ვიღაცა სწერდა“.
ქალმა შეხედა ქმრის აჩეჩილ მხრებს,
მაგრამ რაღაცგვარ ზიზღით შეხედა.
კუთხეში ერთი მოხუცი იჯდა,
ძონძებში, თითქმის შიშველ-ტიტველი
და ბუტბუტებდა: „ეს რა გამიჩნდა,
რა დამტანჯველი და გესლი, გველი.
ოჰ, სარგებელი... ოჰ, სარგებელი.
სად არის ჩემი მონა მკრებელი?
ის მოკვდა, მოკვდა... ამაოდ ველი,
ოჰ, სარგებელი... ოჰ, სარგებელი“.
შემდეგ გავიგეთ, რომ ეს მთხოვარი
ძონძში ხვეული და იჭვნეული
იყო ცნობილი ვინმე მდიდარი,
სარგებლის ფიქრად გადაქცეული.
ჩემმა ნაცნობმა სთქვა: „ეს სულელი
რა უნდობლობით და იჭვებით ყარს...
გასესხებული აქვს დაუთვლელი
და სარგებელი კი ისევ უყვარს.
მაგრამ რას ვამბობ... თვით ყოფნას განა
არ სჯობნის მისი ვერცხლის სატანა?“
- ოჰ, არა, ვერცხლი ჭუჭყია მზისა, -
ათრთოლებულ ხმით ამბობს დალისა.
- დალისა, ფული ზეკაცად ხდის კაცს...
- არა! ტრფობა ჰქმნის იმ ზე-კაცს წარმტაცს.
- დალისა, ვერცხლი მზეა სხივთ-მფენი...
- ოჰ, არა, არა... ჩამომეხსენი...
ვერცხლი ჭუჭყია და გესლი მზისა, -
ათრთოლებულ ხმით ამბობს დალისა.
გაფითრებული ჩემსკენ ხრის ნაზ თავს:
„ოჰ, როდის მოვრჩე ამ სულთამხუთავს...
- გულს რომ მიცივებს, ვით სამარის ქვა,
(დალისამ, ვგრძნობდი, ეს მის ქმარზე სთქვა).
- მაშ, შენ არ გიყვარს? - ჩუმად ვკითხე მას...
- ის მე ვერ მიცნობს... ის მე არ მიყვარს...
არ უყვარს, განა ამიტომ არ ჰკრებს
მის სპეტაკ შუბლზე ფიქრი ნაოჭებს,
არ უყვარს... განა ამასვე არ გრძნობს
ყველა, ვინც ქალის ხასიათს იცნობს?
ოჰ, დამერწმუნე, ოცი წლის ქალი
სამოცი წლის კაცს ვერ შეიყვარებს,
ის ეძებს გზას, რომ თავისუფალი
მის გამოსახსნელს მიაწყდეს კარებს.
მხოლოდ ამაზე ესაუბრება
შუაღამისას შავ ფიქრთა გროვა,
ვაი მას, თუ ფიქრს მძლედ არ უხდება
და თავისივე გზა არ უპოვა...
მალე ეს ფიქრი გულშივ მოჰკვდება,
ქალი თავის ხვედრს შეურიგდება...
მხოლოდ წუთებში დაეძებს შვებას,
დარწმუნებული, რომ ნეტარებას
ინახავს მხოლოდ ძვირ წუთთა კრება
და არა ქალის მთელი ცხოვრება.
დალისას, ვგონებ ელამუნება
ესევე ფიქრი წყნარი და ფრთხილი...
მე მომეწონა მისი ბუნება,
რომანტიული და დაღვრემილი.
- გიყვარვარ? - ვკითხე დალისას გზაში,
როცა მარტონი დავრჩით ბაქანში.
კითხვამაც ბევრი აღარ აწუხა...
- ოჰ! მიყვარხარო, - მან მიპასუხა.
და გატაცებით მომაპყრა თვალი
აღელვებული, ვით ქარიშხალი
მე ხელში მომყვა იმისი ხელი
ნაზი, პატარა... ცეცხლივით ცხელი,
ტუჩი დაადნო ჩემს ტუჩს და ვნებით
მკოცნიდა, მწეწდა თავ-დავიწყებით...
თითქო ყოველი გამოიგლოვა,
მან გზა მონახა... მან გზა იპოვა,
ამ დროს თვით დემონს აღარ შეეძლო
შენი გაქრობა, ღვთიურო ცეცხლო!
რომ გამოვფხიზლდით, გაფითრებული
ბოროტ სულივით თავს გვადგა ქმარი,
თითქო შავ სიზმართ ჰკლავდა კრებული
და არ სწამდა კი შავი სიზმარი.
ის იდგა როგორც გასაოცარი
სულდგმული ლოდი... სულდგმული მკვდარი,
იდგა მდუმარედ. ასწია ბოლოს
თავი და ისევ დახუჭა თვალი.
წაიდუდუნა: - სჯობს რომ ჩამქოლოს
ყველამ... დალისა, რაზედ მომკალი?
დალისა, განა არც კი გიყვარდი?
დალისა, განა შავ ნისლში მხვევდი?
მაშ, რად მდაგავდი... მაშ, რაზე მწვავდი?
- რა ვქნა... რა ვუყო, რომ ვერ ამჩნევდი.
- მაშ, არ გიყვარდი? - არა, არასდროს...
- მაშ, დეე, ზვირთმა მომკლას... დამაცხროს.
ის გაექანა... მე დავედევნე,
გვიან-ღა იყო... წყალს მისცა თავი...
წამების ჯვარზე საშინლად ვევნე,
ის კი სად არის ეხლა ნეტავი.
აღარც დალისა სჩანდა... მის ნაცვლად
იქვე ქაღალდის ნაგლეჯი ვპოვე:
"ჩემო მტანჯველო! მიპასუხე, რად,
სიცოცხლის ნაშთი რად ამომწოვე?
მე, დამნაშავეს სიცოცხლე არ მსურს,
სიკვდილის ფიქრმა წამახალისა".
და ბოლოს, წერილს, მეტად უგემურს,
დიდ ასოებით აჩნდა: - დალისა.
ვეძებე იგი და არსით სჩანდა,
ვერსად ვიპოვე, ვეღარსად ვნახე,
სახე ზღვასავით გადამიმწვანდა -
„ჯანდაბისაკენ!“ - წამოვიძახე...
და ამ დროს მსურდა, რომ ქარიშხლის ფრთად
გარდამექცია სიცოცხლის დღენი,
რომ დამეხვეწა სუყველა ერთად,
რომ ამედუღნა ოკეანენი.
VII
ზღვა სდუღდა, სწუხდა და მიღელავდა,
გემს ხან აქ, ხან იქ ტალღებზე სცემდა,
ცას კი გამკრთალი ელვა სერავდა
და თითქო ღრუბლებს მას აცილებდა.
შიშით, ვაგლახით გავყეთ ბედის ხაზს,
ფეხდაფეხ ვსდევდით საოცნებო ზოლს
და მივადექით წარმტაცს და ლამაზს
უცხო სურათად გადაშლილ სტამბოლს.
აი ბოსფორიც... ამის დამნახველს
რაღა შეარჩენს სევდას და ნაღველს?
იგი შვენება, სადაც ბუნება
მგზავრს სიკეთეზე ედუდუნება,
მაგრამ შორს, შორს, გზავ, გასწი, სადაც გსურს...
წამლად დაედე ჩემს სუნთქვას უძლურს.
გავსცილდი სტამბოლს, უკან მომდევდა
სასტიკი ლანდი, როგორც ღვთის რისხვა,
თავის ნაღვლიან ფიქრებში გვხვევდა
დაწყნარებული... სევდიანი ზღვა...
აი, ლესბოსი თავის სიტიტვლით,
საფოს სამშობლო და სიამაყე,
ჩვენ კი ისევე ვივლით და ვივლით,
სანამ დაგვიჭერს სიკვდილის მახე.
აი, როდოსი... აი, ქიოსი,
სად გაჰქრა ნეტა სიცხოვლის ჰანგი?
თითქო სიჩუმის ფლობს ანგელოსი,
დადუმებულა არხიპელაგი.
აი, ედემი ნეტარი... წყნარი,
რომ დაუპყრია ზღვის მცირე კიდე,
აი, ქალაქი მშვიდი... ნარნარი,
მასაც სახელად ჰქვია: სიმშვიდე.
დაუფარავი მშვენიერება
ტკბილის ნანათი მას ურწევს აკვანს.
ჰაეროვანთა ბანოვანთ კრება
წინ მიუძღვება აქლემთ ქარავანს.
მესსინა... ურცხვი ალექსანდრეტა,
ბეირუტი... იქ, ტურფა ტრიპოლი.
ოჰ, ბეირუტი... ვიცოდე ნეტა,
რად დახვევია ეს ყვავილთ წრბოლი?
რა თვალწარმტაცად ველავანდები
სხვადასხვა საგნებს, სხვადასხვა ფერებს,
მზის სხივნი თრთიან, როგორც ლანდები,
ცელქი ნიავი ნორჩ გულს მიძგერებს.
უეცრად... ვნებით, ტროპიკულ ღამეს
დაშვებულს, მიწამ მიუძღვნა კოცნა,
და ცის კამარამ როგორც მოწამეს
კალთა აჩრდილი გაუსხივოსნა.
ოჰ, ბეირუტი... რა მსუსხავია,
მისი ბუნების სიცოცხლის ბუდე,
მისი ოცნება... ზღვისა ნავია
სისპეტაკე და სივარაუდე.
მაგრამ ეს რაა? რაღაცა მიჭერს
ყელში... ოჰ, ლამის დავკარგო გონი,
თითქო საცინლად დაშავებულ მწერს
თავზე სიკვდილის მადგას დემონი.
ღრუბელთა ჩრდილით ძირს გადმოსცურდა
დალისას სახე... დამწველი გრძნობა...
ოჰ, აღარ ძალმის... და რარიგ მსურდა
კიდევ და კიდევ მოგზაურობა.
ავადმყოფ სხეულს დასვენება სურს!
ექიმი მირჩევს დავბრუნდე უკან.
„სამშობლოს ჰავა, მოქანცულს, უძლურს
მოუხდებაო“, - ასე მითხრა მან.
მოვქრივარ ისევ სამშობლოსაკენ,
მაგონდებოდა მთუთქავი ღამე...
და კვლავ ვფიქრობდი: „ეს რა ვქენ, რა ვქენ,
მოვკალ სიცოცხლე... ჩავკალ სიამე“...
...................................................................
რომ არ სცოდავდეს, ნეტა ვინ არის,
ჩვენ ნერვებიან და მიხრწნილ დროში?
და მეც, მორჩილი დროთა ნიაღვრის,
შეველი ერთხელ საროსკიპოში.
სულ თავში, მეტად დიდ სარეცელზე
ამაყად იჯდა მოხუცი ქალი,
მეტად მსუქანი, ბადრი, როგორც მზე,
მეტად მოსული, მეტად მაღალი...
მაშინვე ვიცან მასში ის დედა,
ერთხელ გემით რომ მოგზაურობდა,
სხვებს რომ ამაყად მაღლით უცქერდა,
სჩანს, რომ მაშინაც აღარ ხუმრობდა.
როსკიპებს, ირგვლივ მოსიარულეთ,
მომღერალთ, მფარველ თვალებს ავლებდა,
სდუმდა და როგორც არწივი ბუდით
მაცდურ შავ თვალებს აბრიალებდა.
როსკიპთა გუნდი ხტოდა... მღეროდა...
შაშვივით სტვენდა დიდი და მცირე...
და მომაგონდა, რაც არ მჯეროდა:
უმანკოება იმათ შევსწირე.
ეს უწინ იყო... ფიქრში გართული
უცნობმა ძალმა გამომარკვია,
ფიქრი ფიქრთაგან გამონაკვთული
გულზე დამაწვა, ვით მძიმე ტყვია.
ერთ როსკიპს ჩემთვის, ვით მრისხანე ქარს,
ამაყი ზურგი შემოექცია,
ორნი ისმენდნენ იმის საუბარს,
მე კი ვფიქრობდი: - ეს რა მხეცია!
იგი ამბობდა: „ერთხელ, გემში რომ
ვიჯექი, ქმარი წამოგვადგა თავს,
როცა უნდობელ დროთა საწუთრომ
ვიღაც მოგზაურს შემომავლო გარს...
ქმარი დაიღრჩო... მეც გადავეშვი,
გადამარჩინეს ვიღაცეებმა,
თორემ უნდობელ ოკეანეში
როგორ შემეძლო ტალღებთან შებმა?
ეხლა, ღმერთმანი, გული მიწყდება,
როცა სიცოცხლის სიმუხთლე ვსცანი,
ოჰ, არასდროს არ დამავიწყდება
პირველი ცოდვის უღვთო აკვანი“.
კარი გაიღო და შემოვიდა
მოხუცი, ძონძში გამოხვეული,
ჩემთან გემში რომ სარგებელს სთვლიდა,
სარგებლის ტალღათ ზღვაში რხეული.
მე გამეცინა... მოსაუბრე ქალს
ხელი დაავლო და წაიყვანა...
ვაიმე... მეხი დამეცა მაშვრალს,
დალისა იყო... ვიცანი განა!
დალისა... ჩემგან შექმნილი ცოდვა...
ოჰ, გასკდი გულო... ხსნა არსით არი...
მაისის სევდა... მაისის ბოდვა...
დალისა ურცხვი და გარეწარი.
ზარდაცემული, გონარეული
კარებისაკენ მე გავექანე,
სად იყო ამ დროს ძალა მშველელი,
სად იყო ამ დროს ზღაპრული რაში,
რომ სინათლისკენ გამეკრა ხელი
და ფრენა მეწყო ცის კამარაში.
მაგრამ ჩემშივე დარჩა ეს ბნელი
და უსასოო გულის ნადები.
დღე დღეებს მისდევს როგორც ღრუბელი
და წელიწადს კი წელიწადები.
ჩუმმა ნაღველმა გველივით დამღრღნა,
სევდა გულისა რით შევამცირო?
ოჰ, ღმერთო, ღმერთო! რა ვუყო, რა ვქნა,
მეტი ვარ ქვეყნად... არ ვარ საჭირო.
მე გამოვრბოდი შავ ქალაქიდან,
იმის ყრუ ქვითინს გამოვექეცი,
და ჩემ კაეშნით ვსცხოვრობ იმ დღიდან
იქ, იმ ბნელ ტყეში, როგორც ტყის მხეცი.
ბედნიერება არის ერთგვარი
ბუნების მკერდზე ობლად გრძნობდე თავს,
ვაი, რომ ტალღა დაუდეგარი
არ მოგასვენებს არც იქ... დაგტანჯავს...
მარტოობისა უძრავი დონე,
ერთფეროვანი მომბეზრდა მალე.
ჩემი წარსული რომ მოვიგონე,
უნიშნო აწმყოც გავითვალთვალე.
მე მომაგონდა, რომ ერთხელ, ბაღში,
ალერსი მიძღვნა ასულმა მწველი.
და ფიქრმა მიწყო გულში თამაში,
ვიდეგ მთის წვერზე ღამეთ-მთეველი.
ერთხელ დავეშვი ქვევით და ვნახე
იგი მიდამო, ის არე-მარე,
სადაც, შვენებავ, გულს შთამესახე,
პირველ აღმინთე ოცნება მწარე.
და კვლავ ვიხილე მდუმარე ბაღი,
იქ, შადრევანთან ისევ ის იდგა,
ვინაც პირველად ალერსი ლაღი
აღმინთო... მაგრამ დასცხრა, შთაინთქა.
დავიმახსოვრე მე სახე მისი,
მისი ნაზი ხმა... მისი კისკისი.
ერთხელ შევხედე მთაში ამ ასულს,
მთის ყვავილებში რომ ნავარდობდა
და მისი ცქერა, ლტოლვით მოქანცულს,
გულს უნდობ ცეცხლით სწვავდა, ათრობდა.
მისმა ალერსმა მე ერთხელ კიდევ
მომცა ნუგეში და თვალს მიფარდა...
დაბნელდი ბარემ, ჩემის ყოფნის მზევ!
როგორ მიყვარდა... როგორ მიყვარდა...
ის ქვით ჩაჰქოლეს... გველივით დამღრღნა,
და კაეშანი რით შევამცირო?
ოჰ, ღმერთო, ღმერთო... რა ვუყო, რა ვქნა,
მეტი ვარ ქვეყნად... არ ვარ საჭირო!
სთქვა ეს და მწარედ ამოიოხრა,
თვალი მიყრილ ქვებს თან გააყოლა,
იქ ერთ შავ აჩრდილს მან თვალი მოჰკრა
და მთელ სხეულით დაიწყო ჟრჟოლა.
„აი, ის მოდის!“ - სთქვა და ხარხარით
წამოდგა - „მოდი, შენი ვარ, შენი!“ -
მე კი უცნაურ იმის მკვეთრის ხმით
მეტად სასტიკი ტანჯვა ვიგრძენი.
- მე შენ გეძებდი, - უთხრა მომსვლელმა,
დროა გავსწორდეთ... მე მძულსო მხდალი
და დაშვებულმა იმისმა ხელმა
დაუყონებლად იძრო ხანჯალი.
მაგრამ ხელში სწვდა მოპირდაპირე,
წაართო და შორს გადაისროლა...
და თვით მოსული ვით ტვირთი მცირე
ძირს დაანარცხა... - გათავდა ბრძოლა?
მოისმა კვნესა: - დიახ, გათავდა...
ოჰ, რა უეცრად დავსცხრი მედგარი,
თორემ იყო დრო, როცა არ ჰგავდა
აქ დამარცხებულს ელენეს ქმარი...
იგი, გახსოვდეს, არ გაგართობდა...
მაგრამ რას ვამბობ... ეჰ, კმარა... კმარა!
და სანამ ერთი ამას ამბობდა,
მეორე ხშირ ტყეს ამოეფარა...
ეპილოგი
გავიდა ხანი... მე ჩამივარდა
ხელში შემთხვევით ერთი ხანჯალი.
დაჟანგულ ხანჯალს დევიზად აჩნდა:
„ან სიკვდილი და ან სამართალი“.
მეორე მხარეს წითელის ლაქით
ეწერა: - „როცა უმართლო ლოდი
გულს დამისერავს მწიკვლით, ტალახით,
ზევით ამოდი, ზევით ამოდი!“
ტარზე ეწერა: „როცა გრძნეული
შემომესევა სევდა-ნაღველი,
ხანჯალო! შენ ხარ მაშინ რჩეული,
ჩემი დარაჯი და ჩემი მცველი“.
ხალხი კი ერთხმად კვლავ ამტკიცებს, რომ
სწორედ ამ ხანჯლით მოიკლა თავი
მან, ვისაც თავი მოაბეზრა დრომ
და სევდა ჰკლავდა სულთამხუთავი.
[1911]