XII

     [ჩვენ ვისხედით აივანზე. იყო საღამო ხანი. ახალგაზრდა რე­ვო­ლიუ­ციო­ნერ­მა ქალ­მა უთხრა ჭაღარით შემოსილ, ხანში შესულ ქართველ ქალს].
     - აი, ჩვენ  ვზივართ აივანზე. თუ თქვენ გინდათ სთქვათ, თუ რასაც ვხე­დავთ აქე­დან, ამ ახალგაზრდა ქვეყანას, ძირფესვიანად შეცვლილს, არ შე­უძ­ლია შე­ას­რუ­ლოს თავისი გრანდიოზული ამოცანები, მაშინ ეს არ შეუძლია შე­ასრულოს არა­ვის. ხშირად ჰკითხულობენ, საითკენ მიდის საქართველო? გუ­ლახდილად გეტყვით, მეც არა ერთხელ დავფიქრებულვარ ამის შესახებ, თუ მართლა საითკენ მიდის სა­ქართველო? აი, რას იტყვით თუნდაც ამ დო­კუ­მენ­ტის შესახებ.
     აქ ახალგაზრდამ გადასცა მოხუცს ოთხად დაკეცილი პატარა ქაღალდი. მო­­ხუც­მა ქალმა გათეთრებული თავი მაღლა ასწია. სათვალეები გაიკეთა არ­წი­ვისებურ ცხვირ­ზე, გაშალა ქაღალდი და ხმამაღლა წაიკითხა:
     „ქართველ ერს.
     1915 წ. 26 იანვარს დამდეგს, ღამის პირველ საათზე / საქართველოს დი­დე­ბა, ქართ­ველი ხალხის ეროვნული გულთმისანი და მესაიდუმლე / აკაკი წე­რეთელი გარ­დაიცვალა. / მისი მაღმერთებელი სამშობლო საყოველთაო გლო­ვის ნისლმა დაჰ­ბურა; / დაობლებული ქვეყანა გულის სიღრმიდან ამო­ხეთ­ქილ კვნესით / ეხ­მაუ­რება თავისი წუხილის შეუდარებელი გამომსახველის სიკ­ვ­დილს. / ერის წმინდა ზრახ­ვების გრძნეული მომღერლის დაკარგვას.
     მთელი ერი, ერთი აზრით გამსჭვალული, / ერთ გრძნობათ გადაქცეული, /თვალ­ც­რემლიანი და გულჩათხრობილი / შემოკრბება აკაკის ძვირ­ფას ცხედ­რის თაყვანსაცემად. / წმინდა ნეშტს ჩააბარებს ჩაფიქრებული მთაწ­მინდის ის­ტორიულ აკლდამას. / ხოლო მისი უკვდავი სულის წინაშე საუ­კუ­ნო ფიცს დას­დებს, რომ / არ უღალატებს დიდებულ მგოსნის მიერ ნაან­დერ­ძევ / სი­მარ­თლის მსა­ხუ­რე­ბას და / ეროვნულ იდეალებს. / კომიტეტი“..
     მოხუცმა ქალმა ქაღალდი მაგიდაზე დასდო. საათვალეები მოიხსნა და თვა­­ლებ­ზე მომდგარი ცრემლი მოიწმინდა რა და უთხრა რევოლიუციონერ ქალს (მეო­რეს უთხრა:)
     - მე მას პირადათ [ვიცნობდი,] შევხვედრივარ ძალიან ბევრჯერ.
     - [მაშ, გახსოვთ] ეს მოწოდებაც კარგად გახსოვთ, მაშასადამე.
     - მახსოვს, შვილო, როგორ არ მახსოვს.
     - გემახსოვრებათ მისი დამარხვაც.
     ახალგაზრდა ქალმა განაგრძო:
     - მე კი ძალიან კარგად მახსოვს / ის დამარხვა, თუ მეტი არა, ნაკლები არა ჰყო­ფილა ილია ჭავჭავაძის დასაფლავებაზე. / მე სპეციალურად წავედი საჩ­ხერეში. /და­მამახსოვნდა კონდუქტორის ხმაც კი: „საჩხერე“. / სადგურიდან თუ მეტი არა, [3 ვერსი] ორი კილომეტრი მაინც იქნება პოეტის სასახლემდე. / ჩვენ მივდიოდით ზო­გი ფეხით, ზოგი ეტლებით. / პოეტის სახლის ახლო ვხე­დავ კნეინებსა და თა­ვა­დებს, / ისინი მიდიან გულჩათხრობილი, / მწუ­ხა­რე­ბი­სა­გან განადგურებული სახით. /მა­თი სახეები კი ლაპარაკობენ: / „იგი ჩვენია“. /მე, მართალი გითხრათ, შემეზიზღა ეს თავგამოცალიერებული, ღმერთო, შეგ­ცო­დე, ხალხი (აქ მოხუცი ქალი შეიშმუშნა) /... ხალხი, რომელიც მთელ თავის სი­ცოცხლეს - საპირადოს, თავისთავის სა­სია­მოვ­ნოს ანდომებს. / ხალხი, რო­მელ­თა ინტერესებიც არ გასცილებია მდიდრულად ჩაც­მა-დახურვას, სმა-ჭა­მას, [რომელზედაც] რომლითაც თვითონ პოეტი [ირონიულად ამბობდა] სარ­კას­ტიულად დასცინოდა: / „როდესაც ჩემს წინ სუფრაზე, ცხე­ლი, შუშხუნა მწვა­დია, / მაშინ მე საქართველოსთვის ყოველი კარგი მწადია“.
     ხალხი, რომელთათვისაც არავითარი სულიერი მოთხოვნილება არ არ­სე­ბობს. /თაყ­ვანისმცემელნი ლაზათიანი სუფრის, / დღედაღამ იმაზე რომ ფიქ­რობს, ვის რა ააცალოს, რომ / თავისი პირუტყვული საჭიროებანი დააკ­მა­ყო­ფი­ლოს.
     ეხლა თავს გვაჩვენებენ, თითქო / გულმოკლულნი არიან დიდი მწუ­ხა­რე­ბით, შა­ვებჩაცმულნი, / ერთის სიტყვით, / თავიანთი თავი ჭირისუფლებადაც კი მოაქვთ. / რა საშინელებაა, როდესაც შავი ღამის ყორნები დაუწყებენ ბა­ტონ-პატრონობას სი­ნათლეს. / ნუ თუ პოეტს შეეძლო ამ მუქთახორების მახ­ლობ­ლად ყოფნა; / მათთან სა­ერთო ჰაერით სუნთქვა? / მაგრამ არა, მე დარწ­მუ­ნებული ვარ, რომ არა! / ო, რამ­დენ გარყვნილ დანაშაულობებს ვკითხულობ მე ამ ადამიანების, [სახეებზე] / ამ ვი­თომ დამგლოვიარებულების სახეებზე. /ხა! ხა! ხა! თქვენ, შავო მძორებო, / რო­გორ მინდა ეხლავე გაგრეკოთ აქედან, /არას­გზით არ მიგიშვათ პოეტამდის. / არა და არა. თქვენ არა ხართ ღირსი, აქ უნ­და მოვიდენ დაჩაგრულები, თქვენი ადგილი კი აქ არ არის. / აი, მობრ­ძან­დე­ბა კნეინა, შავებში. მის სახეზე კი სწერია: / "მე ბევ­რი, ბევრი გარყვნილი დღე­ე­ბი [მახსოვს] მიტარებია, / გამიწამებია ბევრი ყმა, [ვმე­უფობდი,] ვბა­ტო­ნობდი და ვბატონობ. მე მფლობელი  ვარ აი, ამისი, / მე დე­დო­ფა­ლი ვარ და ყვე­ლა და ყოველივე მე უნდა მემორჩილებოდეს. / მე არ შემიძლია გულ­დამ­შ­ვი­დებით ვუცქეროდე ამათ. / მე შევდივარ ეზოში. [დიდი] მოზრდილი თეთ­რი ქვის შენობა, სვეტებიანი, / რომლებიდანაც წარსულის სურნელება ჰქრის. /ეზო­ში [ბევ­რი] პატარა შენობებია. / ერთიდან სცემს ღვინის სუნი. / კარებთან სდგას თეთრ წინ­საფრიანი მზარეული. მახლობლად გლეხები სჭრიან / ხის მსხვილ რტოებს / და მათ სახეებზე ვკითხულობ: / „ჩვენ ჯერ ისევ ყმები ვართ ფაკტი­ურად“. / ყოველივე ეს გვაგონებს საკუთრებას / ოდესმე აქ მცხოვ­რების და ბატონის, მძარცველი ფე­ო­და­ლისას. / [რომელმაც] ფეოდალმა ყვე­ლაფერი საფუძვლიანად და მაგრად ააგო. / [მისთ­ვის] მას სურდა, რომ სა­მუდამოდ ეც­ხოვრა ფუფუნებაში; მას სურდა ეცხოვრა სხვე­ბის დამონებასა და ძარცვა-გლეჯაში. მან დიდხანს იცხოვრა ბედნიერი ცხოვ­რე­ბით, ბევრჯერ ააწი­ოკა ყმა, იცხოვრა გარყვნილი ცხოვრებით და ბოლოს ჩა­ძაღლ­და. დაიწყო მღელ­ვარება დაჩაგრულების, რომელმაც აიძულა მორ­ბი­ლე­ბუ­ლი­ყო ისეთი მემ­კ­ვიდრე, როგორიცაა მამა, და ბოლოს სრულიად გადაგვარდა. ეხ­ლა აქ ცხოვ­რობდა პოეტი, რომელმაც მრავალი კარგი შუქი დაუტოვა ამ ბოროტ ნი­ა­დაგს. შევდივარ შიგნით. შუა ადგილას, ცარიელ საწოლზე [ძევს] არის პოე­ტის ცხე­დარი. [ჩვენ] მიუტანიათ ბევრი ყვავილები... რომლებიც თითქო ამ­ბობ­დენ: ნუ თუ მას არ უხარია, როდესაც მოვედით ამდენი მახარობელი გა­ზაფ­ხულისა, რომ­ლებ­ზედაც იგი არაერთხელ გულწრფელად მღეროდა?
     ყველანი კოცნიდენ ჯვარს, რომელიც მიცვალებულის გულზე იდო. მე, აბა, რა მი­­მა­კარებდა, არ მინდა, შეიძლება, ეს თქვენი ჯვარი. რომელიმე გა­იძ­ვერა მღვდლის მი­ერ მოტანილი, რომელიც სარწმუნოების ნი­ღაბ­აფა­რე­ბუ­ლი, ძარც­ვავს და ატ­ყუ­ებს [ადამიანებს] მოსახლეობას. მე მხოლოდ მინდა, [ამ] პოე­ტის მაღალსა და ნა­თელ შუბლს ვეამბორო, მაგრამ უხერხულია. წარ­მოდ­გენით, გულ­ში ვეამბორები მას. მიცვალებულის გარშემო ისევ იგივე კნე­ი­ნები და თა­ვადებია, მეორე მხრით ფა­რისეველი მღვდლები. მათ უნდათ, რაც შე­იძლება მა­ლე გადაიხადონ პანაშვიდი, [უნ­დათ] სულით და გულით უნდათ, გა­მოტოვონ სა­ხარებიდან სიტყვები. მაგრამ კნეი­ნებისა და თავადების შიშით ვერ ბედავენ. ერ­თი მღვდელი სოფლიდან ჩა­მო­სუ­ლი, რომელიც, ალბად, არას­დროს ამ ოთახში არ ყოფილა, პანაშვიდის დროს ჩუმ­ჩუ­მად აქეთ-იქით იყუ­რე­ბა, რომ ყვე­ლა­ფე­რი კარგად დაათვალიეროს, და­ი­მახ­სოვ­ნოს. აგერ მისი მე­დავითნეც, რა კმა­­ყოფილი სახე აქვს. როდესაც ზედიზედ ცხვირ­ში ლა­პა­რა­კობს თავის [სათქ­მელს] ალილუიას. ალბად, ფიქრობს: მადლობა ღმერთს, ყვე­ლაფერი კარგად მი­დის. აგერ კიდევ რამდენიმე ადგილობრივი თუ ჩა­მო­სუ­ლი ვაჭარი. აი, ეს ხალ­ხი ეხვევა გარს პოეტის ცხედარს. ამაზე დიდი შეუ­რაც­ხ­ყოფა კიდევ შე­იძ­ლება? მე არ შემიძლია. მე გამოვდივარ აივანზე და გა­დავ­ყუ­რებ ადგილებს, მშვე­ნიერს, ულამაზეს ადგილებს, საიდანაც, ალბად, არა­ერთხელ სტკბე­ბოდა პოე­ტი საუცხოვო მთებისა და მიდამოების ცქერით. შო­რით მოსჩანდენ თოვ­ლით დაფარული მთები. ქვევით ტყით შემოსილი გო­რა­კები. უფრო ქვევით უმ­შ­ვე­ნიერესი ველები. [რამდენჯერ, ალბად] დიდხანს ვუც­ქეროდი ამ მომ­ჯა­დოებელს სუ­რათს. შემდეგ შევიხედე მეორე ოთახში. იქ იჯდა მოხუცი ქა­ლი, დაახ­ლოე­ბით 100 წლის. ჩვენ წარგვადგინეს მასთან, მან თავი დაგვიკრა, იგი საშინლად სწუხ­და.
     - ჩვენი საქართველო!
     - საწყალი საქართველო!
     - საითკენ მიდის საქართველო?
     ეხლა, როდესაც ვიგონებ ყოველივე ამას, რა შორეულ დროთ მოსჩანს იგი.