ჟუგა და ასიდა
მაშინ ვარდებში ჩასმულ აპრილის
ლურჯ-ნაკვამლევი,
მაისისაკენ ფრთაგადახრილის
იყო დამლევი.
ველთ შლიდა ქარის ნელი მხარული
და მშვიდზე-მშვიდი,
სახენათელი, თვალმხიარული
იდგა ამინდი.
ხევს უძინარი ჩაჰქონდა ხმები
ჩქარი მდინარის,
შორს თოვლიანი ბრწყინავდნენ მთები
ცათ უწინარეს.
ულევი სხვადასხვა სურნელება
ტყეთ სინაზეთა,
საამურად და გაუნელებლად
ჰაერს ავსებდა.
ტყემლებს, ალუბლებს შვენოდათ ქულა,
სითეთრით ნაზი,
ფშვენდა ზამბახი და ფურუსულა
ათას-ათასი.
გზა ჰანგად ქმნილი ახალ ქნარებით
საამოდ ჟღერდა
და ჟუგას გული კვლავ გაჩქარებით,
უთმენლად ძგერდა.
იგრძნო, რომ ცხენი სულ არ დაჰღლოდა
განვლილი გზითა,
როს ნაცნობ ჭიშკარს მიუახლოვდა
და თქვა: ასიდა...
მის დანახვაზე ორი ბამბურა,
აღსავსე ლხენით,
გამოეშურა ჭიშკრისკენ მურა,
მხიარულ რბენით.
და სიხარულით ორივ აყეფდა,
რაც ჰქონდათ ძალი,
სანამდის კარებს გამოაღებდა
მოხუცი ქალი.
გამოეშურა ასიდას დედა,
შეხედა, იცნო,
ჟუგა კი შეკრთა, როცა შეხედა:
მიხვდა და იგრძნო.
და თავსაფარის სწორებით ლანდად
ქმნილი მკრთალ შუქად,
იგი მას ეტყვის: „ჟუგა, მობრძანდი,
მობრძანდი, ჟუგა!
გაზრდილხარ, ჟუგა თვალმიმტაცებლად,
ვერც ვინ მიხვდება:
გიხდება ჟუგა დავაჟკაცება,
ძლიერ გიხდება“.
დაღონებული იყო თქმა დედის,
შევიდნენ მალე,
და კუთხეში მდგომ ტახტზე მოწყვეტით
დაეშვა ქალი.
დაფიქრებულმა ჟუგამ თვალებში
შეხედა დედას,
მათ განუსაზღვრელ სიელვარეში
ხედავდა სევდას.
დადგა სიჩუმე. ჯერ ვერ მოეწყო
თქმა გულახდილი,
მალე მშვენიერ სუფრაზე ეწყო
ღვინო და ხილი.
თავი ხელებში ჩარგო, მკლავებით
დაეყრდნო ზედა
და სტუმარის წინ თავშეკავებით,
ჯერ სდუმდა დედა.
ჟუგას თვალები არწივს მიუგავს,
გული ამბოხდა,
არ ასვენებენ ფიქრები ჟუგას -
როგორ, რა მოხდა?
ყრუ ხმით დაიწყო მოხუცმა ქალმა:
"შეხედე, ჟუგა,
ბედის უკუღმართ ბორბლის ტრიალმა
გზა დაგვიბუგა.
ჩემი ჭკვიანი, გულისხმიერი,
არვის სადარი,
ასიდა, დინჯი და გონიერი,
ეხლა სად არის?
განა ჩვენ მისგან ველოდით ამას?
ბედმა დაგვსაჯა,
არ დაუჯერა მან მოხუც მამას
და არ განსაჯა,
არ შეიბრალა მოხუცი დედა,
გული მეპობა,
ვით შეისწავლა, ვიცოდე, ნეტა,
ეს თვითნებობა!
ერთხელ ალერსით ეტყოდა მამა,
საღამო ხანად:
„მყევხარ, ასიდა, უტკბესი რამა,
მზე ამ ქვეყანად,
შენ განანათლე ჩემი, ასიდა,
ცხოვრების ღამე,
წყლულნი, ჩნეულნი ქვეყნით ან ცითა,
შენ დამიამე.
ასიდა, ორთავ თვალის სინათლევ,
შენ მშობლიური
ბევრი იმედი ხომ გამიმართლე,
აწ მიგდე ყური!
ეხლა ქალი ხარ გასათხოვარი,
რად უნდა გთხოვდე,
გიშოვნე კიდეც მდიდარი ქმარი,
უნდა გათხოვდე.
ჭკვიანი მასზე, ვისზეც გათხოვებ
იქნეს საიდან?
მაგრამ ასიდა, ყურს არ მათხოვებ...
რისთვის, ასიდა?“
ასიდამ დიდხანს უსმინა, მარა
სხვაა ასიდა,
უკმეხად მამას არა უთხრა-რა,
გაშრა, გარინდდა.
შემდეგ ძლივსა სთქვა: „ვიყო, მე მინდა,
თავისუფალი“.
„რაო, დავყრუვდი! რა სთქვი, ასიდა?
ღმერთო მომკალი!“
„მამა! შენ ჭკვიანს არქმევ ხაჯიმატს,
არ გეთანხმები...
სულ ოქრო-ვერცხლში რომ ჩამსვას, მაინც
მას არ გავყვები“.
მაშინ მე ვუთხარ: „ასიდა, გოგო,
შეხედე შენს ხატს:
შორით ბიგმათა ქალი, ტაგოგო,
ეტრფის ხაჯიმატს.
შენ კი იწუნებ... არავითარი
არ სთქვა უარი.
ჩვენს მიდამოში მასზე მდიდარი
აბა ვინ არი?
ისმინე, შვილო, ისმინე წმინდა
რჩევა დედ-მამის.
შენ მას უყვარხარ ძლიერ, ასიდა,
გაგიჟდეს ლამის“.
„არ მჯერა მისი მე სიყვარული,
ცივი და მძიმე,
დედა, ხაჯიმატს ვინ მისცა გული,
უყვარდეს ვინმე?
მის სიყვარულზე ამაოდ სწუხხართ,
მამავ და დედავ,
სიმდიდრის მეტი მას არრა უყვარს,
განა არ ვხედავ.
ლაჩარი, ჭირში ყურს არ გათხოვებს,
მომლხენი თავად.
საბედისწერო წამს მიგატოვებს
საზიზღრად, ავად.
გაგცემს, გაგყიდის, იზრუნებს რაზე?
ცხადზე ცხადია;
საკუთარ თავის გადარჩენაზე
მოღალატეა.
აქ ზედმეტია სიტყვა ყოველი
და ფიქრთა გუბვა,
მას არ უნდოდა, ვთქვათ, მეზობელის,
ჟუგას დაღუპვა?
მოძმის გამყიდველს მე მხოლოდ კუბოს
ფიცარს ვუნატრებ
და არა იმას, რომ მეც დამღუპოს
ყველაზე ადრე.
არვის მორჩილებს ჩემი იოლად
ფიქრი, ზრახვები,
არა, ხაჯიმატს არასდროს ცოლად
მე არ გავყვები“.
განრისხდა მამა: „შენ ჟუგას იცავ,
მე ვიცი, კმარა!
მას, ვინაც ჯანყით აფხაზთა მიწა
თითქმის აჰყარა!
განმეორება აბა კვლავ სცადე, -
ცხარობდა მამა, -
ჯვარისწერისთვის კი მოემზადე...
სუს... არა მგამა“.
და გადმოდინდა ასიდას ლამაზ
თვალთ ცრემლი წმინდა,
არ შეუბრუნა ხმა თავის მამას,
დასცხრა ასიდა.
შემდეგ სულ ქართულ წიგნს კითხულობდა
ყდით ლურჯ-თეთრითა,
არც რას ამბობდა, არც დიდგულობდა,
არც გვაყვედრიდა.
თავდავიწყებით გატაცებული
რაღაც მოთხრობით,
ის სხვა წიგნებთან დაფიქრებული
იყო დიდხნობით.
შემდეგ მეტყოდა: „რა მშვენიერი
დასრულდა თავი
ერთი კარგისა და გონიერი
ქალის ამბავი“.
სიზმარი ვნახე მე წინაღამით:
ვკერავდი, ვრთავდი,
სხვა უცხო მხარეს ვიყავ, კინაღამ
შიშით გავთავდი.
მაოცებდა, რომ ჩემი თმა თოვლის
ფერს ედრებოდა,
ყოველი ღერი, თმის თვითეულის,
გამთეთრებოდა.
ასიდას ვუთხარ, ამიხსნას მანაც
ჩემი სიზმარი:
„არ დავშორდებით, დედა, ერთმანეთს...
სწორედ ის არი“.
კვლავ მხიარულად სთქვა: „ჩემმა მზემა,
გაგიკვირდება,
ისეთი გელის პატივისცემა
და გამდიდრება“.
მამამ წისქვილზე გაგზავნა შვილი:
„წადი, ასიდა“.
სახლით გავიდა ასიდა დილით,
მაგრამ დაბინდდა
და ასე დიდხანს ის არა სჩანდა:
თუ შეხვდა რამე?
ვიტყვით, თუ რისთვის დააგვიანდა,
ახლოა ღამე...
თითქმის დაღამდა, ცა გაილანდა,
მთვარე აღმოხდა,
ასიდა მაინც არსაით სჩანდა,
ნეტავ რა მოხდა?
ღელვამ შეგვიპყრო, უფრო და უფრო
იმ ფიქრთა შავთა,
ვერ ვბედავ ჩემს კაცს გავესაუბრო,
კაცს აღარ ჰგავდა.
სულს მიხუთავდა რა წინათგრძნობა
წამთა მწარეთა,
დარდმა ბრჭყალებით შეხუთა ცნობა
და გამარეტა.
წისქვილს წავიდა მამა ამბისთვის,
შეიტყოს უნდა.
მთვარე არ იყო მისული მთის ძირს,
როცა დაბრუნდა
და თქვა: „უყურეთ ჩემს მზეთუნახავს,
რისი წისქვილი?
იქ ის თვალითაც არვის უნახავს...
დავკარგეთ შვილი“.
ქალი ატირდა, თავსაფრის ყურით
მან მოიწმინდა
თვალთგან წყაროსებრ ცრემლი ნაჟური.
კვლავ სთქვა: „ასიდა!
ასე უკვალოდ ის დაიკარგა,
ასე აუგად,
ცრემლი, წუწუნი, ვიცი, არ ვარგა.
არ ვარგა, ჟუგა.
მაგრამ ნაღველი მაღრჩობს - რა ვუყო,
დამიდგეს თვალი,
მიწამ ჩაჰყლაპა, ცამ პირი უყო?
არ ვიცი კვალი.
ვაი, დედაშენს, საცოდავს, შვილო,
ჩემთვის დღეს ბნელა,
მგესლავი დარდი, რომელს შევჩივლო,
ვის ძალუძს შველა?
ვინ იცის, მაჯაგანაცივები
უფსკრულის ფერდზე
გდიხარ უმწეოდ და არწივები
გასხედან მკერდზე?
შენი სული კი მიუსაფარად
იქნებ მკვნესარი,
ამ მთების ნისლში დაჰქრის მთა-ბარად,
ვით გარეწარი“.
ქალი დადუმდა, ჟუგა ერთ წამით
ძირს ჰხრიდა მზერას,
აღელვებული დედის ნათქვამით
იტყოდა ვერ-რას.
თითქო რაღაცა ძალთაძალია,
ზე-აიხედა
და სთქვა: „ასიდა რომ ცოცხალია,
რად სტირი, დედა?
შეუსაბამოს, ბნელს და უაზროს,
დაფარულს ხავსით,
არ დაეძებენ სიკვდილს არასდროს
ასიდას მსგავსნი“.
„ასე გგონია, ჟუგა?“ - „ესეა,
მე გეტყვი, მაგრამ
იქნებ თქვენ მითხრათ, უკეთესია,
რას ფიქრობს მამა?“
„თუმცა უგონოდ სწუხს მამამისი.
დადის ჩვენებად,
რისხვაა მისი სიტყვის საწყისი
და შეჩვენება“.
ჟუგა დაფიქრდა. ძნელ-დასაძლევი
წესი, ადათი
ასე მკვიდრია, ასე ხანგრძლივი
ფესვები მათი.
ასეთი არის ცხოვრების სარკე,
მრავალს დაღლის ის...
ჟუგას ფიქრიდან სიტყვები არკვევს
დიასახლისის:
„ჟუგა, რას ფიქრობ, ღვინო მიირთვი!“
მან სულუთქმელად
დასცალა კათხა და თრობის ზვირთი
იგრძნო პირველად.
ბზიფიდან ისევ ნიავმა დაჰკრა
და ტყეს მიაწყდა.
ბზიფიდან არეს ფერმა გადაჰკრა
და ზღვას მიაწყდა.
აივანიდან უცქერის ჟუგა
ფრენას არწივის,
მნათობმა კედელს მზე დაალუქა
ელვარე სხივის.
„მე გეტყვით ეხლა ვარდისფრად ნაფერს,
თუ რა ქარბუქად,
აწყობს ცხოვრება ქვეყნად ყველაფერს, -
დაიწყო ჟუგამ, -
ერთხელ ქალაქში ჩემ სახლთან დღისით
ცივად, უვნებოდ
შემხვდა კარებში დიასახლისი
და მეუბნება:
„მოვიდა ერთი ლამაზი გოგო,
ჟუგა, ძვირფასო,
ნახვა უნდოდა შენი და როგორ?
წამართო სასო.
იჭერდა ისე თავს, უნდა გითხრა,
არ ითქმის მეტი.
რა არის, ჟუგა, რამ გაგაფითრა,
რა ვსთქვი ისეთი?“
დიასახლისმა დამცინა თითქოს:
„მანდ კარებს უკან,
ფრთხილად, ფეხი არ წაიბორძიკო
წერილზე, ჟუგა!
ამ კარებიდან მან, რომ შეაგდო...
რა ფერწასული
სახე გაქვს ჟუგა, ან რამ შეაკრთო,
სთქვი, შენი გული?“
რა წამს საჩქაროდ კარი შევაღე,
ძირს დავიხარე,
გდია წერილი: მაშ ვნახე, ვნახე!
კარი ჩავკეტე.
მწერდა ასიდა. მისი სიტყვები
მაშინვე ვიგრძენ...
გულს კი რა მოდის, ნუ მეკითხები,
მას ვერ აგიწერ.
სიტყვები იგი გულსა სწვდებოდენ
ტანჯვა-სიამედ,
ნიშნებად კი არ იფანტებოდნენ
სადღაც, არამედ
მთელ სასიცოცხლო არსების მხრიდან
სწვდებოდნენ გარეს -
რბოდენ მხურვალე მისი სისხლიდან
ცეცხლთ უმგზნებარეს“.
„როგორ? - შესძახა დედამ, - ასიდა
ცოცხალი არის?“ -
და მის თვალებში მზე გამობრწყინდა
ახალი დარის.
იმისი გრძნობის გადასერილის
სად იყო სიტყვა,
ჟუგამ გაშალა და იმ წერილის
დაიწყო კითხვა:
„ძვირფასო ჟუგა, რაკი მშობელი
დავტოვე სახლი,
არც ნათესავი, არც მეზობელი
არა მყავს ახლა.
შემომაღამდა, როცა წავედი
უცნობი გზებით,
მიცქერდა მხოლოდ ცის ვარსკვლავედი
ნათელი გზნებით.
ვთქვი: თავისთავი მყავს მხოლოდ შემწე.
თუნდ ღმერთს, გინდ მეფეს,
რომ ძალადობა იხმაროს ჩემზე,
არ მივცემ ნებას.
არა, არავის ჩემზე დაცინვის
არ მივცემ ნებას,
აწ სულ სხვა გზა აქვს ჩემს გატაცებას
და მისწრაფებას.
კიდევ ჩემს სოფლად რა გამომაჩენს,
იქ რა დამარჩენს,
ნირს ვერ შევუცვლი ძვირფას დედაჩემს,
საწყალ მამაჩემს.
არ შეუძლიათ წრფელი გაგებით
ჩემი გაგება,
მათიც არ მინდა თავგადაგებით
მე ქადაგება.
ძვირფასო ჟუგა, ის რაც მინდოდა
მეთქვა ნათელი,
ცოტა, სულ ცოტა ამბავი არის
სხვა, წინანდელი.
ჯერ პატარები ვიყავით მაშინ
და მომაგონდა
გრძნობა, რომელსაც ჩემს არსებაში
ადგილი ჰქონდა.
პატარა ბავშვებს გვეჩვენა მაშინ
და მახსოვს დღესაც,
ქვების კრიალში, კლდის მონგრევაში
ნასმენი კვნესა.
ის, ამირანი, კვნესოდა მთაში,
ძვირფასო ჟუგა,
შენ მხოლოდ ერთი სიტყვა სთქვი მაშინ,
მან მზე მაჩუქა.
არსებობს მარად გრძნობა ფარული
და არ დასათმი,
სახელად ჰქვია მას სიყვარული
სამშობლოსადმი.
ეს მე გავიგე მას შემდეგ, როცა
წიგნებში მისმა
გამოძახილმა მე გამაოცა,
როგორც თილისმამ.
ის მოგონება მე არ წამერთვა
და გრძნობას მიჰყვა,
ძვირფასო ჟუგა, მე შენთან ერთად
ბევრი რამ მიყვარს.
მიყვარს ყოველი მაღალი, დიდი,
პატიოსანი,
მიყვარს მედროშე, სიმართლის მზიდი
და მზეოსანი.
და ჩემს სიხარულს, ბედს და წამებას
მე შევუერთებ
საქმეს, რომელიც მწამს, მეწამება,
მიყვარს, ვაღმერთებ.
იმ ერთი საქმის სამსახურს, იმედს
წრფელ გულის ძგერით,
დაუნანებლად ვუერთებ ჩემს ბედს
მე ამიერით.
აწ ამ არიდან მივდივარ და სად
უნდა წავიდე,
ეს ამხანაგებს ჩემსას არ უთქვამთ
ჩემთვის ჯერ კიდევ.
წერილის წერას შენთან ვიჩქარი,
მოგწერო ხელად,
შენ ხომ ჩვენ შორის „იანიჩარი“
გქვია სახელად.
მონახე დედა და გააცანი
ეს ჩემი ფიცი,
მე კარგად ვიცი რწმენა, მიზანი
და გული მისი.
ნახვამდის, ჟუგა და სიკვდილამდის
წინსვლა დიდ გზითა!
შენი მარადის და კვლავ მარადის
იქით - ასიდა“.
„მოვრჩი! შესძახა დედამ, - ასიდა
ცოცხალი არის!“ -
და მის თვალებში კვლავ გამობრწყინდა
მზე ახალ დარის.
მთებიდან ისევ ნიავმა დაჰკრა
და ტყეს მიაწყდა,
მთებიდან არეს ფერმა გადაჰკრა
და ზღვას შეაწყდა.
აივანიდან კვლავ უცქერს ჟუგა
ფრენას არწივის,
მზე ჩადის, ზღვაზე წითლად და მუქად
რევაა სხივის.
„მე ვიცი ეხლა, ვარდისფრად ნაფერს,
თუ ვით ქარბუქად,
სწევს მომავალი ქვეყნად ყველაფერს!“ -
ამბობდა ჟუგა.
[1948]