დღიური-660-8 - 1935 წელი
[როდესაც პარიზის მწერალთა საერთაშორისო კონგრესზე მაგზავნიდენ, (რაც ჩემთვის სრულიად მოულოდნელი იყო), ჩემი წარმოდგენა კაცობრიობის კულტურაზე დაახლოვებით ასეთი იყო:]
მუდამ, ყოველთვის მდიდართა კლასი, ეს სისხლისმსმელი კლასი, იმორჩილებდა და მონად ხდიდა როგორც ფიზიკურს, ისე გონებრივ შრომას. მის უტიფარსა და მძარცველ მსვლელობას ყველა ეპოქებში თან სდევდა განუსაზღვრელი კვნესა, უბოლოო ტირილი, მწუხარების გამოუსავლობა და ფიზიკური, რაღაც საშინელი, [კოსმიური,] არაადამიანური შიმშილი პატიოსანი შრომის ყოველი სახისა და ფორმის მატარებლებისა. გენია, საუკეთესო ნიჭი, იძულებული იყო ამ [სისხლის] ვამპირის [მოსამსახურე] მონა გამხდარიყო, თავის მეცნიერულ აზრისათვის, თავის მგრძნობიარე ჩანგისთვის, თავისი მახვილი კალმისათვის და ფერად-ფერადი პალიტრებისათვის მათ [უნდა გამოეყენებინათ] მიმართულება ისევ თავიანთ თავის წინააღმდეგ უნდა მიეცათ. მათ უნდა მიეყიდათ, უნდა გაეცათ საუკეთესო თავისი [აზრი] იდეა. ისინი კი, [ვინც წინააღმდეგობას გაუწევდა, [ვისაც] დამორჩილება[ც] არ [შეიძლებოდა] ეხერხებოდა, თავებს სტოვებდენ გილიოტინებზე, ჯვარზე იყვენ გაკრულნი და ქვეშიდან შემონთებული გაუნელებელი ცეცხლის ალში იღუპებოდენ, - როგორც კაცობრიობის სამარცხვინო წევრნი, როგორც კაცობრიობისთვის თითით [საჩვენებლად გამხდარი] საჩვენებელი დამნაშავენი. ცეცხლი ანადგურებდა გენიალურ წიგნებს, [დაუნდობ] [ნატეხებად იქცეოდა] იმსხვრეოდა ძირს დანარცხებული ქნარი, გულმგმირავად შუაზე წყდებოდა სიმღერა, ნაფოტებად იფანტებოდა პალიტრები, კაცობრიობის უკეთესი ქანდაკებები ნატეხებად აქა-იქ იბნეოდენ.
ომიანობის გამო, ომის ქარტეხილებში, როდესაც ვერ ითმენდენ, ფიზიკურად ვერ იტანდენ თავისუფალს, პატიოსანსა და ადამიანურ აზრს, [უკეთეს გამოხატულებებს] ადამიანური შემოქმედების უკეთეს გამოხატულებათაგან ფერფლიც კი აღარა რჩებოდა! და ეპოქის უმდიდრესი, მრავალფეროვანი, სიცოცხლით სავსე მემკვიდრეობისაგან რჩებოდა [ერთეული] რაღაც მანქანებით გადარჩენილი თითო-ოროლა შედევრი. რა მდიდარი მემკვიდრეობა დაჰკარგა კაცობრიობამ! რა სამარცხვინო, რა დამმნაშალი, რა ბოროტი დამოკიდებულებაა კულტურისადმი!
ასე იყო! მაგრამ ასეა დღეს? მე ვიყავი ევროპაში, სადაც ექსპლოატაციაზე დაყრდნობილი კაპიტალისტური ქვეყნები განიცდიან [განიცდის] კრიზისების საბედისწერო აგონიას, ანარქია [დამზადებაში] წარმოებაში, ანარხია [მოხმარებაში] განაწილებაში, ზედმეტი დამზადება პროდუკტების, ზედმეტი რიცხვი მსწავლულებისა, ტეხნიკოსების, ლიტერატორების, პედაგოგების, ექიმებისა და სხვა; ფიზიკური და გონებრივი მუშაობით დამშეული, მრავალ მილიონიანი არმიები დაძრწიან კაპიტალისტური [ევროპის] ქვეყნების [ქუჩებსა და მოხოულში..] [შესახვევებში] კუთხე-შესახვევში, მათ დევნიან, მაგრამ მრისხანე შიმშილი [იძულებულს ხდის მათ] და უუფლებობის შეგნება იძულებულს ხდიან ამ ჩამოფლეთილს, [დაღალულ] დავრდომილსა და დაავადებულ ადამიანებს [მრისხანე] შემჭიდროებული რიგებით გამოვიდნენ, [ისინი] გამოჩნდენ კაპიტალისტური ქვეყნის გალაქულ, გაკრიალებულ [ნაწილებში მრისხანე მოთხოვნილებებით] პროსპეკტებზე პურისა და სამუშაოს მრისხანე მოთხოვნილებით. მათ ფანტავენ, სცემენ, აპატიმრებენ, ასახლებენ, ჰკლავენ, მაგრამ სავსებით განადგურება, მათი მოსპობა აღემატება კაპიტალიზმის ყოველგვარ ძალას. ეს შეუძლებელია! ფუსფუსებს უამრავი ლუმპენ-პროლეტარი, რომელთაც დაკარგული აქვთ ადამიანური სახე, [ისინი] ჩიჩქნიან სანაგვე ყუთებს, და ხარბად ყლაპავენ იქ ნაპოვნ დამპალ ნარჩენებს. [შენ უნდა ძრწოდე, კაპიტალისტურო ევროპავ] ეს ხალხიც [კი] მათ არასდროს [შენ არ დაგინდობს! არ დაინდობს! ვინც კი დარჩენილია ფაბრიკებსა და ქარხნებში, მათ უკლებენ ხელფასს, მათი პირობებიც [საშინელია] აუტანელია და იფეთქებს [ხოლმე] მუშათა გაფიცვები ხან აქ, ხან იქ. მაგრამ, საერთოდ, განა ეს ცხოვრებაა?
მშიერი.
ბურჟუაზია კი საერთო კრიზისიდან თავის დაღწევას იმპერიალისტურ ომით ფიქრობს. მრისხანე ღრუბლები ჩამოწვა; ყოველგვარი სახსარი და შესაძლებლობა ომის სამზადისს უნდება. მაგრამ ფაშიზაციის [ზრდის] და გამანადგურებელი ომის საშიშროების ზრდასთან ერთად, იღვიძებენ [მუშათა კლასი], მუშები იზრდება რევოლიუციონური მუშაობა კომინტერნის ხელმძღვანელობით და უფრო მეტად და [მეტად გაისმის] მძლავრად და ხმამაღლა გაისმის ხმა: ძირს საზიზღარი ფაშიზმი, ფაშიზმი - ეს ომია! და ყველა ხმებში ყველაზე უფრო ძლიერია ერთი ხმა: ეს ჩვენი სოციალისტური სამშობლოის, ჩვენი საბჭოთა კავშირის ხმაა!
დიაღ, მეორე მხრით [კი] აუწერელ დანაშაულობაში, ფუფუნებასა და გარყვნილებაში ჩაფლული ბურჟუაზია ეძებს გამოსავალს და ეს გამოსავალი მან [თითქო] კიდეც იპოვა: ომი! ბურჟუაზია ვერ დაეყრდნობა, ვერ ენდობა თავის ჯარს, თავის პოლიციას, მან მთელი [თავისი] ძალაუფლებით შემოსა ავანტიურისტები და ბანდიტები - ფაშისტები. მათი საშუალებით იგი ემზადება მსოფლიო ბარბაროსული ომისთვის; ეს იქნება ჯერარნახული განადგურება კაცობრიობის უკეთესი კულტურული მიღწევებისა: ურაგანულ ცეცხლს მიეცემიან სამხატვრო გალერეები, უმდიდრესი მუზეუმები, წიგნთსაცავები, ფაბრიკები, ქარხნები, ყველაფერი, [რასაც] რითაც კი ამაყობს კულტურული კაცობრიობა და რაც შექმნილია გონებრივი და ფიზიკური [მშრომელის] შრომის მიერ.
ფაშიზმი - ეს ომია. ყველაფერი, რაც კი რამ პატიოსანია კაცობრიობაში, ეწინააღმდეგება ამ ომს. კაპიტალისტური ქვეყნების ინტელიგენციის სწრაფი ტემპებით მსვლელი დიფერენციაცია ნათლად მოწმობს ამ გარემოებას. უკეთესი პოეტები, მხატვრები, რომლებიც [აღსდგნენ] ილაშქრებენ კაპიტალის წინააღმდეგ, [რომელთაც] ბევრგან მათ უხდებათ [არალეგალური მუშაობა] [სადმე] იატაკქვეშ, აუტანელ პირობებში, პროლეტარიატის მხარეზეა, [ის] ნაწილი შეისყიდა ბურჟუაზიამ, და რაც კი რამ გააჩნდა, შესწირა კაპიტალს. ნაწილი რყევაშია, მაგრამ ყოველგვარი ნიშნებია იმისი, რომ ეს რყევა [არ არის] ფაშიზმისათვის სასარგებლო [არ არის] როდია.
*
[27 ივნისი].
„ჰაერი, რომელიც მანამდე, სანამ მსოფლიო 1914 წელს, გონებას არ დაკარგავდა, იყო არენა მხოლოდ ტოროლების ყირამალა ტრიალისა და მერცხლების ბანაობის“, იქნებაო, როგორც გვარწმუნებენ სპეციალისტები, მსოფლიო უგონობის ახალი ელდისთანავე, „არენა“ აფეთქებათა, ხანძართა და სისხლის ღვრის. ეს ძალიან სამწუხაროა, რომ ასეთი ბედი მოელის ჰაერს, რომლითაც ისე კარგია სუნთქვა, რომ ძნელია შეცვლა თუნდაც საუკეთესო ამერიკანული ფაბრიკაციის მჟავბადის აპარატით. და ეს განსაკუთრებით დამაღონებელია [ძველი] უფროსი თაობის ადამიანებისათვის, რომლებიც აღიზარდნენ მაშინ, როდესაც ჰაერის არც ანექსიის, მით უმეტეს, არც ბალკანიზაციის შესახებ რაიმეს თქმა არ შეიძლებოდა.
კარგი დრო იყო ეს დრო. ყოველგვარ ანგარიშებს ერთმანეთში ჩვენ ვწყვეტდით ხმელეთზე და წყალზე. ჰაერში კი ესკადრილიებად მხოლოდ წეროები ეწყობოდენ, და მის სიჩუმეს არ აყრუებდა ყუმბართმზიდების „ანგელოსის“ გრიალი. ეხლა კი „ალმაზებიანი ცა“ უნებურად გვეეჭვება.
რომელი ალმაზები? ეს ის სანთლები ხომ არაა, რომლებითაც [კანონის] წესის მიხედვით უნდა ანათებდეს ყოველი აეროპლანის ცხვირი? და ხედავ კარიკატურას, თუ როგორ ერთი სახელმწიფო უგზავნის ნოტას მეორეს: რა საბუთის ძალით ეჩხირება ჩვენს ტერიტორიას თქვენი ცისარტყელა? და არ იცი ეს კარიკატურაა, თუ ხომ არ დაიწყება კამათი ჟენევაში და ჰააგის სასამართლოში...
ადგილი კი, ადგილი რამდენია ცის ქვეშ... უსათუოდ ხუთი ან ექვსი ესკადრილია...
კონგრესის დელეგატები
პარიჟში ჩასვლისთანავე მე გადმომცეს ბროშიურის სახით დაბეჭდილი სქემა, რომელშიაც მწერალთა საერთაშორისო კონგრესის დღეები ამნაირად იყო განაწილებული:
I. პარასკევს, 21, საღამო[თი]ს 9 საათზე, კონგრესს ხსნის ანდრე ჟიდი. თავმჯდომარეობენ: ანდრე ჟიდი და ანდრე მალრო. კულტურული მემკვიდრეობის შესახებ გამოვლენ: ფორსტერი (ინგლისი), ბრეხტი (გერმანია), ეგონ-ერვინ-კიში (გერმანია), ლუპოლი, ტოლსტოი (საბჭ. კავშირი), ბენდა, ლუი არაგონი, გასსო (საფრანგეთი). შემდეგ კამათი.
მეორე [დღეს] [დილით] დღის სამს საათზე თავმჯდომარეობენ ვალდო ფრანკი და ლუი არაგონი. მოხსენებებით [გამოვიდენ] გამოდიან: ოლდოს ჰექსლი (ინგლისი), სტრეჩჩი (ინგლისი), ანდერსენ-ნექსე, კარინ მიხაელისი (...), ვსევოლოდ ივანოვი (ს. კ.), ჟან-რიშარდ ბლოკი (საფრანგეთი), კოლცოვი (ს. კ.), ერნსტ ტოლლერი (გერმანია) და სხვ. მოხსენებათა საგანია: მწერლის როლი საზოგადოებაში. ეს დღისით. საღამოთი პრეზიდიუმში არიან ჰენრიხ მანნი და ჟან-რიშარ-ბლოკი. ტემა: ინდივიდუუმი.. მომხსენებლები: ანდრე ჟიდი (საფრანგეთი), მ. ბროდი (გერმანია), ანდრე მალრო (საფრანგეთი), ილია ერენბურგი (ს.კ.), ტერ-ბრავი (ჰოლანდია), მუზილი (ავსტრია), კრეველი (საფრანგეთი).
23 ივნისს, დღისით, თავმჯდომარეობენ ჰანრი ბარბიუსი და პოლ ნიზანი. ტემა: ჰუმანიზმი. მომხსენებლები: ფრანკი, დიუბუა, დჲურტენი და სხვ. საღამოთი, [თავმჯდ.] პრეზიდიუმში არიან ე. ფორსტერი და გეენო. მოხსენებათა საგანია: ეროვნება და კულტურა. გამოდიან ჰანრი ბარბიუსი, გალაკტიონ ტაბიძე, მაქს გოლდი, ტცარა (საფრანგეთი) და სხვ. მეორე დღესაც [ამავე] კამათი გრძელდება ამავე მოხსენებათა გარშემო.
24-ს საღამოთი (შემოქმედების პრობლემები. ღირსება აზროვნებისა). გამოდიან ჰენრიხ მანნი, ფეიხტვანგერი (გერმანია), რეგლერი (ინგლისი), ტიხონოვი (კავშირი), მუსსინაკი (საფრ.), ლახუტი (კავშ.), დრეიფუსი, ნეზვალი, ლენორმანი.
25 დილით, საორგანიზაციო საკითხები ანდრე მალროს თავმჯდომარეობით. საღამოთი კამათი. საღამოთი, 25 კონგრესი იხურება. უკანასკნელად თავმჯდომარეობენ ტოლსტოი და შამსონე. გამოდიან: ანდრე ჟიდი, ჰანრი ბარბიუსი, ანდრე მალრო, გეენო, გლეზერ, დებლინი.
კონგრესის სხდომები დღისით იწყებოდა 15 საათზე, საღამოთი 21 საათზე, დილის (25/VI) 10 საათზე.
ასეთი იყო კონგრესის ჩატარების, ასე ვთქვათ, პირველი ძირითადი გეგმა. შემდეგ იგი შეიცვალა მეორე გეგმით, რომელსაც გამოაკლდა ზოგი, ზოგიც ჩაემატა, მაგრამ ის მეორე გეგმაც შეცვლილ იქნა ძირითადათ, მდგომარეობის მიხედვით. კონგრესზე გამოვიდენ გაცილებით მეტი, ვინემ პირველ გეგმაშია ჩამოთვლილი.
[კონგრესზე წარმოდგენილი იყო 33 ქვეყანა, 100-ზე მეტი ორატორი. როგორც შეამჩნევდით გეგმაში, არ არის ნახსენები, მაგალითად, არც აფიშებზე, არც აქ, პირველ, არც მეორე გეგმაში აქ არსად ნაჩვენები არ არის პასტერნაკი, მან კი მონაწილეობა მიიღო კონგრესზე. წარმოიდგინეთ, აგრეთვე, პოეტის ალაზანის გაოცებული სახე პარიზში, იგი ჩამოვიდა [მომზადებული] შეიარაღებული კარგი მოხსენებით და შეხედეთ, არც აფიშებზე, არც პირველ პროგრამაში [მოხსე.] შეტანილი არ [არის] იყო არც როგორც [კონგრესის წევრი] დელეგატი, არც როგორც მომხსენებელი. ასევე, ბელორუსიელი სახალხო პოეტი იაკუბ კოლასი და სხვ. ისინი კი მონაწილეობას იღებდენ კონგრესის მუშაობაში. გეგმა იცვლებოდა მდგომარეობის მიხედვით. [ალაზანის] მისი ასეთი მდგომარეობის გამო განგაში ასტეხეს დაშნაკებმა, აქაოდა სომხის პოეტს ვინ მისცემს კონგრესზე სიტყვასო, მაგრამ როდესაც ალაზანმა სიტყვა მიიღო, მათ პირში [სიტ.] წყალი დაიგუბეს, გაჩუმდენ, რაღა ეთქმოდათ. გორკი ვერ ჩამოვიდა. მაგალითად არც...] შემდეგ ჩამატებულია პასტერნაკი, იაკუბ კოლასი, ალაზანი და სხვ. გამოკლებულია კონგრესის დელეგატი ფრანგი მწერალი კრეველი, რომელმაც ჩვენს იქ ყოფნის დროს მოიკლა თავი [და სხვ. რა მიზეზით არავინ იცის. მე ვერაფერს გეტყვით].
და აი, [პარიზშია] ნაცნობი და უცნობი ყველა აქ არის, მეტეალიტეს სასახლეში. [მქუხარე ტაშისცემის] კონგრესი ჰფიქრობს, [ეხლა] აზროვნებს უდიდეს საქმეებზე, მაგრამ შეუძლებელია ჩამოთვლა ყოველივე იმისი, რაზედაც ხმაურობდა იმ ხანებში პარიჟი. უნდა იფიქრო, უნდა მოისაზრო, ვინაიდან [შენ მოწოდებული ხარ] მწერალი მოწოდებულია შეიგრძნოს ბრძოლათა მწუხარება და სიხარული ყოველი ქვეყნისა და ყოველ დროის.
*
კონგრესში მონაწილეობა მიიღო [სხვა და სხვა ქვეყნიდან ჩამოსულმა] 35 ქვეყნის წარმომადგენელმა 230 მწერალმა; [კონგრესის დამთავრებისას] [35 ქვეყნის] დანიის მწერალმა ქალმა კარინ მიხაელისმა განაცხადა, რომ [კონ.] შევიკრიბეთ აქ [სოლიდარობისა] ადამიანური უფლებისა და ღირსებისათვის [ბრძოლაში] სოლიდარული ბრძოლისათვის. პირველ სხდომაზე, რომელიც მიმდინარეობდა ანდრე ჟიდის თავმჯდომარეობით, მოსმენილ იქნა [მოხსენება] ბრიტანეთის მწერალის ფორსტერის მოხსენება „კულტურულ მემკვიდრეობაზე“. მან განაცხადა, რომ ის არ არის კომუნისტი, არამედ ინგლისელი ბურჟუა, და რომ ის მოვიდა კონგრესზე, რათა ისწავლოს [მთავარი]. ფორსტერის მთელი [მოხსენება] სიტყვა აგებული იყო ომის საშიშროებაზე [საკითხის საფუძველზე]. იგი ამბობდა, რომ ომს, რომელსაც ამზადებს ფაშიზმი, მოაქვს განადგურება კაცობრიობის მთელი კულტურული ღირებულებისთვის. მან მიუთითა კონგრესს ომის, ფაშიზმის და პოლიციური მონობის წინააღმდეგ ღონისძიებებზე.
მე აქვე უნდა აღვნიშნო, რომ უმეტესობა კონგრესის მონაწილეთა კომუნისტები არ იყო. უმეტესობა მათ შორის ჯერ კიდევ განიცდის იდეალისტურ გზადაბნეულობას. მაგალითად, ძველი, ლიბერალურად მოაზროვნე ფრანგი მწერალი ჟიულიენ ბენდა გამოვიდა ფორსტერის თანამომხსენებლად. იგი უპირისპირებდა „დასავლეთის აზროვნებას, კომუნისტურ აზროვნებას“.
მას ენერგიულად უპასუხა [ახალგაზრდა] ბრეტონელი მუშის შვილმა, ახალგაზრდა მწერალმა ჟან გეენომ; მან განაცხადა: საბჭოთა კავშირი მარტო ახალ კულტურას კი არ ჰქმნის, რომ ის ამავე დროს არის მემკვიდრე კაცობრიობის მთელი კულტურისა.
შემდეგ მოსმენილ იქნა ჟან-რიშარ ბლოკის მოხსენება „შემოქმედება და საზოგადოება“. მან მკაცრად გაილაშქრა ე. წ. „წმინდა, დამოუკიდებელი“ ხელოვნების წინააღმდეგ და [გადაგვი] [შემო] გააშუქა [მდგომარეობა] ევროპაში და ჩვენს კავშირში მწერლების და მკითხველების მდგომარეობა.
ინგლისელმა მწერალმა ჰექსლიმ...
გერმანელი [კრიტიკოსი] მწერალი ალფრედ კერნ, ფაშისტების მიერ გერმანიიდან გაძევებული, დანიის პროლეტარული მწერალი ნეკსე, კარინ მიხაელის - წარმოსთქვამენ მხურვალე სიტყვებს ფაშიზმის წინააღმდეგ. დისკუსიაში პიროვნების პრობლემის შესახებ დიდის სიტყვით გამ. ანდრე ჟიდი, რომელსაც კონგრესი შეხვდა დიდის ოვაციებით, ის ამბობს იმის შესახებ, რომ საბჭოთა კავშირის პირობებში, ღრმა ინტერნაციონალიზმი შეზავებულია [ნაციონალურ] ეროვნულ კულტურათა თავისებურობის პატივისცემასთან, ეროვნულ ენასთან, ეროვნულ ზნე-ჩვეულებებთან. [მე ვაცხ.] მან განაცხ... (კომუნისტი). კონგრესმა მოისმინა მოხსენებები გერმანიის მწერლების ჰენრიხ მანნის, ბერტა ბრეხტის და ლ. ფეიხტვანგერის. ჰენრიხ მანნ, რომელსაც დიდის ოვაციებით შეხვდენ, გააკეთა ბრწყინვალე მოხსენება, აზროვნების ღირსეულობის შესახებ. ცნობილი მწერალი, რომელიც გამოძევებულია გერმანიიდან, ლაპარაკობდა იმ დროის შესახებ, როდესაც ბურჟუაზია იძლეოდა თავისი დროის მოწინავე იდეებს, რომ ეხლა ამავე ქვეყანაში ნადგურდება ყოველივე საუკეთესო, რაც კი რამ შეუქმნია კაცობრიობის გენიას.
კონგ. დამთ. 25 ღამით.
*
ჟორჟ უდარი. მიხაკისფერი შეშლილობა. ანდ. ჟ.
ჩვენს იქ ყოფნის დროს გაზეთი „პარი სუარი“ ათავსებდა ჟორჟ უდარის ნარკვევებს თანამედროვე გერმანიის შესახებ. „ბერლინში არსებობს „სახალხო ჯანმრთელობის კომისია“. ლაბორატორიაში გამოფენილია ფოტოგრაფიები, ნუსხები, სახეები, მინის ქვეშ ცხოველებისა და მცენარეების ეგზემპლიარები. აზრი ამ ექსპონანტებისა უბრალოა: გერმანია იბრძვის რასის სიწმინდისათვის. იქვე მახლობლად არის ფოტოსურათი წარწერით: „ახალი ღირსეული ადამიანები“. ჯანმრთელი ახალგაზრდები ხერხავენ ტყეს, წველენ ძროხებს. - აი, ნამდვილი მფლობელები თანამედროვე გერმანიისა, ხსნის ვიღაცა. და ჟორჟ უდარი ასკვნის: „ეს მფლობელები, ხელებდაკარწახებულნი, სხეულის [კულტის ხალხნი] კულტს მიცემულნი, ძალღონის [მადიდ.] მოთაყვანენი, რომელთაც ბავშობის დღიდანვე აჩრიან აბსურდულ იდეას, თითქო მათი რასა ყველაზე სრულყოფილი რასსაა; ისინი [გადაიქცევიან] გარდაიქმნებიან სიამაყის საშინელებად, ისინი ვერ შესძლებენ მოთმენას, რომ მთელი მსოფლიო უარს ამბობს მათ მორჩილებაზე. ისინი ჯერ კიდევ ზრდილობიანი, წყნარი და თავაზიანი ხალხია. მაგრამ როდესაც მათი აღზრდა მთლიანად დამთავრდება, დეე, მსოფლიო, რომელსაც თითქო ჯერ კიდევ არ ესმის, რაც აქ მზადდება, ფრთხილად იყვეს“. ასე სწერდა „პარი სუარი“ ჩვენს იქ ყოფნის დროს.
ვით ყოველივე, რაც აქ მზადდება.
*
ჟიდი ამბობდა: დღეს მთელი ჩვენი თანაგრძნობა, მთელი ჩვენი მისწრაფება გაერთიანებისაკენ, და მთელი ჩვენი საჭიროება მასში, მიმართავენ დაჩაგრულს, მოტყუებულს და დატანჯულ კაცობრიობას. მაგრამ მე არ შემიძლია დავუშვა, რომ ადამიანი შესწყვეტს ჩვენს დაინტერესებას [როდესაც] მაშინვე, როგორც კი შესწყვეტს შიმშილს, ტანჯვას და აღარ იქნება დამონებული. მე უარს ვაცხადებ იმის აღიარებაზე, რომ ადამიანი ღირსია ჩვენი სიმპატიის მხოლოდ მაშინ, როცა იგი უბედურია. მე თანახმა ვარ, რომ ტანჯვა-წამება ხშირად აგამაღლებს, [მაშინ] [თუ კი] როდესაც იგი ვერ [მოგტეხს] გაგტეხს, იგი გამოგჭედავს და გამოგბრძმედავს, მაგრამ მაინც მე [მინდა] მსიამოვნებს წარმოვიდგინო ისეთი [წესწყობილება] სოციალური წყობილება, როდესაც სიხარული [იქნება] ყველასთვის მისაწვდომი გახდება, მიხარია წარმოვიდგინო ადამიანები, რომელთაც ეს სიხარული [ხელს შეუწყობს უფრო] მოეხმარება ზრდისათვის. [აქამდე] აქ იგულისხმება საბჭოთა წესწყობილება, სოციალისტური წესწყობილება.
აკადემია
„ტაიმსის“ თანამშრომელის აზრით, რიშელიე, საფრანგეთის აკადემიის დამაარსებელი, აკადემიას უცქეროდა იმავე თვალსაზრისით, როგორც შემდგომში ნაპოლეონი: [როგორც] აკადემია სახელმწიფო ძალაუფლების იარაღია, [იგია] რომელიც სრულებით არ უწევდა ანგარიშს ლიტერატურისა და ხელოვნების საკუთარ მოთხოვნილებებს; ნაპოლეონი მსხვერპლად აძლევდა ლიტ. და ხელოვნების თავისუფლებას სახელმწიფო სუვერენობას შიგნითა და გარეთ. ინგლისელი კრიებოლსი ამტყუნებს რიშელიეს სურვილში, [რომ] დაუმორჩილოს თავისი ქვეყნის სულიერი ცხოვრება დესპოტიურ რეჟიმს, რომელიც შემდეგში შეანელა ლიუდოვიკოს მე-XIV-მ. გერმანელი - ფრიდრიხ ზიბურგი ყოველივე ამას ხედავს სხვაგვარად. იგი ეთანხმება ფაკტებს, მაგრამ ხსნის ამ ფაკტებს, სულ სხვა ელფერს აძლევს. მას მოჰყავს ნაპოლეონის სიტყვები შატობრიანის აკადემიური სიტყვის პროექტის გამო, რომელიც ნაპოლეონს წარედგინა განსახილველად: „ეს როდიდან დაიწყო, რომ ინსტიტუტი თავისთავს ნებას აძლევს, გადაიქცეს პოლიტიკურ შეკრებილებად? დეე, მათ სწერონ ლექსები, დეე, ასწორონ ენის შეცდომები, მაგრამ, დეე, ნუ გადადიან საზღვარს იმ წრისას, რომელსაც [იცავენ] მართავენ მუზები, თორემ მე კი შევსძლებ ვაიძულო ისინი, რომ იქავე დაბრუნდენ“... გერმანელი ფილოლოგი კარლ ფოსსლერი [უფრო ადრე ამტკიცებდა] „კელნიშე ცეიტუნგში“ ათავსებს სტატიას, სადაც სწერს: „კორპორაცია ადამიანებისა, რომელთაც სათანადო ასაკს მიაღწიეს, იშვიათად თავის გარშემო თუ ამჩნევენ ახალგაზრდებს... ასეთი კორპორაცია ძნელად გაექცევა თანდათანობრივ გაქვავებას, განსაკუთრებით თუ [იგი ხელმძღვანელობს] მას აქვს, როგორც საფრანგეთის აკადემიას, მეტად ვიწრო წარმოდგენა იმაზე - თუ რა არის ენა“. ბევრი კიდევ ამბობს, რომ აკადემიურმა დისციპლინამ არაჩვეულებრივად მაღლა ასწია საშუალო დონე საფრანგეთის ლიტერატურის, რომ მან ხელი შეუწყო ამ ლიტერატურის განვითარებას იმ მიმართულებით, რაც მას დავალებული ჰქონდა თვითონ საფრანგეთის ერის და ფრანგული ენის ბუნებით. სხვები იმეორებენ, რომ აკადემია შესაძლებელია იყოს მხოლოდ კონსერვატიული. იგი პრინციპიალურად მტრულად იქნება განწყობილი ყოველგვარ ლიტერატურულ სიახლისადმი. სწორედ ამის გამო, ბევრი უდიდესი ფრანგი მწერალი, როგორც მაგ. მოლიერი, დიდრო, ბალზაკი, ფლობერი, მიშლე და სხვ. არ იყვენ აკადემიკოსები, და აი, [ამ] აღვირახსნილი კაპიტალის ფონზე, საფრანგეთის უუნიჭიერესმა მწერლებმა - ანდრე ჟიდმა, ჟან-რიშარ-ბლოკმა, ანდრე მალრომ, რომენ-როლანმა და ჰანრი ბარბიუსმა აიღეს თავის თავზე [ინიციატივა] პარიჟში მწერალთა დიდი საერთაშორისო კონგრესის მოწყობის ინიციატივა კულტურის დაცვის მიზნით. რა არის კულტურის დაცვა? ეს არის, უპირველეს ყოვლისა, მუშათა კლასის ინტერესების დაცვა. აქედან უნდა გამომდინარეობდეს ისეთი ვარიაციები, როგორიცაა მაგალითად, მწერლისა და მკითხველის ურთიერთობის პრობლემა, პიროვნების პრობლემა, ჰუმანიზმი, ერისა და კულტურის პრობლემა, მწერლისა და საზოგადოების, პოეზიის, პროზის და ათასი სხვა პრობლემები. ზოგი პრობლემა შეიძლება დასვა, მაგრამ ვერ გადასწყვიტო; [თუ მას მისტიური თვალსაზრისით მიუდგებით] იმისდა მიხედვით, რა ლიტერატურულ ატმოსფერაში ისმება ესა თუ ის პრობლემა, [მაგრამ მთავარი ეს არ არის] მთავარ სიძნელეს წარმოადგენდა სხვადასხვა ეროვნების, სხვადასხვა ლიტერატურული მიმდინარეობათა გაერთიანება, რაც ასე ადვილი არ არის, თუ მხედველობაში მივიღებთ, რომ ჰანრი ბარბიუსის არ იყოს, [თანა] ევროპის მწერალი თავისი ბუნებით უმრავლეს შემთხვევაში ინდივიდუალისტია. ის, რაც ჩვენთვის, [საბჭოთა მწერლებისათვის] დიდი ხნის განვლილი ეტაპია, აქსიომა, იქ ახალი ამბავია. [რას იზამ, როდეს.].
*
[ჯარისკაცები არ ერევიან პოლიტიკაში].
[„კონტემპორერი რევიუ“ (ლონდონი) სწერს: გერმანიაშიც (რამდენიმე ხანს მე მომიხდა ბერლინში ყოფნა) ახალი სამხედრო კანონის მე-23 პარაგრაფი აცხადებს: „ჯარისკაცები არ უნდა იღებდენ მონაწილეობას პოლიტიკაში“. მაგრამ ეს ფიქციაა, ცარიელი სიტყვებია! იმავე კანონში არის ამნაირი მუხლი: „არმიის მითხოვნილებები ომიანობის დროს სდგას პირველ რიგში“. „ფაშისტური სისტემა, მისი პოლიტიკური სისტემა იმორჩილებს ჯარისკაცს“ - როგორც სამართლიანად აღნიშნავს [ერთ] ლონდონის [პრესა] ერთი გამოცემათაგანი].
ნეიტრალობის წინააღმდეგ
სანამდი ეს უაღრესად მსოფლიო მნიშვნელობის კონგრესი გაიხსნებოდა, ერთერთი ფრანგული ჟურნალი [„მონდი“ (რედაქტორი - ჰანრი ბარბიუსი)] ათავსებს საფრანგეთის გამოჩენილი მწერლების, კონგრესის მომწვევ მთავარ ინიციატორების შეხედულებებს. [ასე, მაგალითად,] ერთი დელეგატთაგანი, [ჟან-რიშარ-ბლოკი სწერს] მაგალითად, ასე სწერდა: „კონგრესი უნდა [განვიხილოთ] განხილულ იქნას არა პოლიტიკური, არამედ კულტურული [თვალთახედვის ისრით] თვალსაზრისით“. [შემდეგ იგი ანვითარებს ამ იდეას: „საზოგადოება დაეჭვებულია თავის მომავალში...“] მართლაც ასე იყო: კონგრესი კულტურის დასაცავად, რომ არ ვიცოდეთ, ვის მხარეზეა და როგორი მწერალია ჟან-რიშარ ბლოკი, [შეიძლებოდა გვეფიქრა] რომ ბოლომდე არ ჩაიკითხო თვით ის წერილი, და დაიტოვო მხოლოდ ისეთი [ფორმულა] ფრაზა, როგორიცაა: „კონგრესი უნდა განვიხილოთ არა პოლიტიკური, არამედ კულტურული თვალსაზრისით“ და განვავითაროთ იქამდე, თითქო მწერალი არ უნდა ერეოდეს პოლიტიკურ საკითხებში. ხელში შეგრჩებათ დაახლოებით გერმანიაში ახალი სამხედრო კანონის მე-23 პარაგრაფი, რომელიც აცხადებს: „ჯარისკაცები არ უნდა იღებდენ მონაწილეობას პოლიტიკაში“. მაგრამ განა ეს მართალია? ეს ფიქციაა, ცარიელი სიტყვებია! [რამდენიმე ხანს მე მომიხდა ბერლინში ყოფნა] იმავე სამხედრო კანონში არის ამნაირი მუხლი: „არმიის მოთხოვნილებები ომიანობის დროს სდგას პირველ რიგში“ - და ამნაირად, როგორც სამართლიანად აღნიშნავს ლონდონის ერთი გამოცემათაგანი, ფაშისტური სისტემა, მისი პოლიტიკური სისტემა იმორჩილებს ჯარისკაცს.
რამდენიმე ხანს მე მომიხდა ბერლინში ყოფნა და, [რატომღაც] რუდოლფ გიტლერის სამფლობელოში, რეიხსტაგის წინ, გამახსენდა ძველი, თითქმის ოცდაათი წლის წინანდელი ამბავი. ეს იყო 1906 წელს. პირველი სახელმწიფოს სათათბიროს ერთი წევრი [ივანე გომართელი], სათათბიროს ტრიბუნიდან აცხადებდა: „ჩვენი სახელოვანი ჯარი იღვიძებს... და იგი იპოვის თავის თავში საკმარის ძალასა და ენერგიას, რათა მოირეცხოს სისხლი თავისი ძმების!“ ეს გამოსვლა ხდება 1906 წ. 26 (13) ივნისს. სახელმწიფო სათათბიროს წევრის აზრი თითქო ნათელია: ჩვენი სახელოვანი ჯარი იღვიძებს, იგი იკრებს ძალასა და ენერგიას, რათა რევოლიუციონურ მუშების წინააღმდეგ კი არა, მუშებთან ერთად ძირს დასცეს საზიზღარი თვითმპყრობელობა, დააფუძნოს ახალი წესწყობილება. რა თქმა უნდა, ასეთი გამოსვლა არ სიამოვნებს მოწინააღმდეგეს: იგი „დემოკრატიული რეფორმების“ პარტიის წევრის ფედოროვსკის პირით გაიძახის: „პოლიტიკის საკითხებში არმია არ უნდა ერეოდეს“-ო. პასუხისათვის პირად საკითხებზე, გამოდის [გომართელი] ძალზე შეშინებული გომართელი და... [რა გგონიათ, როგორ უპასუხებს?] რას ამბობს? [აი] სიტყვა-სიტყვით [მისი გამოსვლა] ასე ამბობს: „ჩემმა ოპონენტმა სთქვა, რომ ჯარი არ უნდა ემსახურებოდეს პოლიტიკას, და მეც ჩემს სიტყვაში მინდოდა მეთქვა, რომ ჯარი არ უნდა ემსახურებოდეს პოლიტიკას“. სთქვა და დაჯდა. დაიმსხვრა ილიუზიაც. ამ გამოსვლის შესახებ ლენინი სწერდა: „შეცდომა იყო ა. გომართელის სიტყვა ფარისეველი ფედოროვსკის პასუხად, როდესაც სოციალ-დემოკრატმა აღიარა არმიის პოლიტიკაში ჩაბმის არასასურველობა. ეს ძალიან დიდი, მაგრამ ჯერ კიდევ გამოსასწორებელი შეცდომაა“ (ლენინი. ტ. IX, გვ. 355). [მაგრამ ეხლა ეს წინანდელი ამბავია]. ეს შეცდომა მართლაც გამოსწორდა: წითელმა არმიამ იცის, ვისთვის და რისთვის იბრძვის. ამგვარათვე იცის საბჭოთა მწერლების უმრავლესობამ ვისთვისა და რისთვის იბრძვის იგი... ნაწილს ევროპის მწერლობისას კი პოლიტიკა გამოყოფილი აქვს ცალკე, რაღაც ფრჩხილებში ჩასასმელ ამბად; პოლიტიკას ისინი უცქერენ რაღაც უცხო და მიუღებელ მოვლენად მხატვრულ შემოქმედებაში. იგი ორგანიულად მიუღებლად მიაჩნიათ მწერლისათვის, იგი მიუღებლი მიაჩნიათ მხატვრისათვის. [ფაშიზმი კი სრულებით სხვაგვარად ერევა ამ საქმეში].
მე ვიყავი, მაგალითად, „Petit palais“-ში ვნახე იტალიანური ხელოვნების გამოფენა; [გრანდიოზულ გამოფენას] რომელსაც აღტაცებაში მოჰყავს მთელი პარიჟი, [რადგან აქ გამოფენილია გენიალური იტალიელი მხატვრები] აქ არის რაფაელი, [და ბოტტიჩელი] ლეონარდო-და-ვინჩი და მიკელანჯელო, აქ არის დჟორჟონე, ტინტორეტი, კორეჯიო, კაელიო, მურილიო, ვერონეზე [და] დონატელო... სულ ორიათას-ხუთასამდე ძვირფასი [ექსპონანტი] განძი სამხატვრო კულტურის და ერთის შეხედვით, რა [უნდა უნდოდეს] საერთო უნდა იყოს „დუჩე“-სა და ბოტტიჩელს შორის? მაგრამ აქ ცხადად იყიდება [აგრეთვე] სურათები დუჩესი, წიგნები მუსსოლინის შესახებ, წიგნები აგრეთვე თვითონ მუსსოლინის [ცხადია, რომ ეს სრულებითაც არ ნიშნავს ჩაურევლობას.] შეიძლება, ვისმეს ეგონოს, რომ ფაშიზმი თავგამოდებით დაიცავს ამ სახელებს? [დიდ სიყვარულსა და მოწიწებას განიცდის ამ სახელების ხსენებით?] არა! [იგი მხოლოდ იყენებს მას, როდესაც] როგორც კი ატყდება ომი, რომელიც აჩრდილივით ასეთი აუცილებლობით ადგას თავს კაცობრიობას, ტყვიის მფრქვევები და ზარბაზნები ანგარიშმიუცემლად მილეწ-მოლეწავენ მიქელანჯელოს ყველა ქანდაკებებს, როგორც წინანდელ ომში მიანგრ-მოანგრიეს რეიმსი. ფაშიზმი [კი იმგვარად ემუ.] ეს ომია. [იგი იმგვარადვე ემუქრება კაცობრიობის კულტურულ მემკვიდრეობას. და ჩემთვის, სავსებით გასაგები]. [მე დავათვალიერე].
ლუვრში, [მსოფლიო] კონგრესის რამდენიმე დელეგატთან ერთად მე ვათვალიერებდი კოლოსალურ მსოფლიო მნიშვნელობის კოლექციას, [ხდის მას დიდ მუზეუმად მთელ დედამიწაზე] რომლის მსგავსი არ არსებობს დედამიწაზე. მე გადმომცეს, რომ აქ [თურმე] ყოველდღე დადის ერთი მოხუცი ფრანგი. [იგი] დიდხანს სდგას ვენერა მილოსელის ქანდაკების წინ და შემდეგ ამბობს, რომ ამ მოკლე ხანისათვის [ომი არ დაიწყებაო] ომის ნიშნები არ არისო. როდესაც შეეკითხებიან, [თუ] საიდან იცის მან ეს [ამბავი, ის], იგი ამბობს: [ყოველდღე დავდივარ ლუვრში] თუ აქ ვენერა მილოსელი თავის ადგილას დგას, თუ ჯიოკონდაც თავის ადგილასაა, თუ იგი არ შეუხვევიათ და სარდაფში არ დაუმალავთ [ომი], ცხადია, საშიში ჯერჯერობით არა უნდა იყოს რაო. საბრალო მოხუცი... ხუმრობაში იგი არკვევს ზოგიერთ ისეთ რამეს, რაც სრულებით სახუმარო არ არის. იგი, ალბად, მშვენიერად გრძნობს, თუ რა საშიშროება მოელის [საზოგადოდ] მთლიანად კულტურულ მემკვიდრეობას, კერძოდ - მის ვენერა მილოსელს, მის ჯიოკონდას, [და იგი მართალიცაა, მხოლოდ მან არ იცის, როგორ უნდა დაიცვას ეს მემკვიდრეობა]. არა თუ დედამიწა, ჰაერიც კი აფეთქებათა, ხანძართა და სისხლის ღვრის ასპარეზად გადაიქცევა, ჰაერი, რომლითაც ეხლა ასე კარგია სუნთქვა (სცოცხლობს ხომ იდეა [ჰაეროპლანებით] პოლკებისა და დივიზიების გადასხმის მოწინააღმდეგეთა ზურგში, ჰაეროპლანებით ვერტიკალური გარშემოვლა ნაცვლად ჰორიზონტალურისა, და სხვადასხვა გაბედული და ორიგინალური ოპერაციების გარშემო [გაცხარებული] ატეხილი დავა სამხედრო სტრატეგებს შორის). კარგი დრო იყო, ალბად, ამ მოხუცის დრო: ყოველგვარი საკითხები და ანგარიშები სწყდებოდა ხმელეთზე და წყალზე, ჰაერში კი ესკადრილიებად მხოლოდ ვარდისფერი ღრუბლები ეწყობოდენ, [ან ბრჭყვიალა ვარსკვლავები!] ეხლა კი... არა, ფაშიზმი არ ინდობს და არ დაინდობს არაფერს და არავის, როგორც კონგრესის ერთი ორგანიზატორთაგანი[ს] [მოხსენებიდან სჩანს] ამბობდა: იყო კონგრესზე მოწვეულთაგან ასეთი შეკითხვები: [რა კონგრესია] ხომ არ იქნება ეს კონგრესი უბრალო პოლიტიკური კონფერენცია, ხომ არ დაიბყრობს მას მემარჯვენე ლიბერალური ფრთა, ან და, პირიქით, ხომ არ გახდება იგი კომუნისტური? და სხვ. ასეთები.
ასე ეშინია ბევრს მწერალს პოლიტიკის.
მაგრამ აი, იწყება კონგრესიც.
*
მთლიანად აღებული კონგრესის ენერგიული სახე, კონგრესის მასსის ცეცხლოვანი ენტუზიაზმი[თ], [ანთებული თვალები] კონგრესის მთელი ბუნება, [მისი ხელებისა და კორპუსის მოძრაობა, რელიეფური ფორმები აზროვნებისა, ეს იყო მოწოდება კაპიტალის ძალადობის წინააღმდეგ, ფაშიზმის წინააღმდეგ, მათი ყალბი ჰუმანიზმის წინააღმდეგ. მთელი მსოფლიო კონგრესი გრძნობდა, რომ მას ჰყავს მედგარი ქვიტკირის კედელი საბჭოთა კავშირის სახით, ნათლადა სჩანდა ზიზღი უსულგულო კაპიტალისტური წესწყობილებისადმი. მისი კრიზისებისა და უმუშევრობის მღვრიე ტალღებით, მთელი ქვეყნის მწერლობა უნდა იდგეს პროლეტარიატის მხარეზე, მუქთახორების წინააღმდეგ, მშვენიერი სოციალისტური მომავლის შესაქმნელად.
კონგრესის დელეგატები გულახდილად ხსნიდენ თავიანთ შეხედულებებს იმ მომავალი ბრძოლის დედააზრზე, რომელიც უნდა გაიშალოს ევროპაში აუცილებლად. კონგრესის დელეგატებს ესმოდათ ამ ბრძოლის საბოლოო მიზნები [მათ] და ის მნიშვნელობა, რომელიც ეძლევა მეგობრულ სიმჭიდროვეს და დისციპლინას ამ ტიტანიურ დაჯახებაში.
*
საკითხავია: [საიდან] დაიწყო კაპ. ქვეყ. ინტელიგენც.
ო, ეს ვრცელი ისტორიაა! ჩემის აზრით.
კონგრესზე [უკვე] აშკარა გახდა, თუ რა ღრმა დიფერენციაცია ხდება კაპიტალისტური ქვეყნების ინტელიგენციაში. ეს დიფერენციაცია ჯერ ისევ 917 წლიდან დაიწყო, როცა უდიდესი ამერიკელი მწერალი ჯონ რიდი ჩვენ გვხვდება საბჭოთა ქვეყანაში, რომ დაეწერა წიგნი: „ათი დღე, რამაც შესძრა კაცობრიობა“. [ჯონ რიდი უკანასკნელი დროის უდიდესი მწერალია ამერიკაში]. ეხლა ამერიკაში 30 კლუბი არსებობს ჯონ რიდის სახელობის, 15 რევოლიუციონური ლიტერატურული ჟურნალია, ყველგან, ნიუ-იორკში, ჩიკაგოში, დეტროიტში, სან-ფრანცისკოში, ბოსტონში. ჩვენს კონგრესზედაც ამერიკანელი მწერალი უოლდო ფრანკი აცხადებდა: „დაბოლოს, დიდი ხნის ფიქრის შემდეგ [მე] მივედი იმ დასკვნამდე, რომ მე მხარი უნდა დავუჭირო იმ პარტიას, რომელმაც შექმნა საბჭოთა კავშირი და რომელიც შეერთებულ შტატებში მიდის ყველაზე წინ, პირველი, სახელდობრ, კომუნისტური პარტია. თუ კონგრესი შეიმუშავებს მოქმედების გეგმას, თუნდაც არასრულ გეგმას, რომლის მიხედვითაც ყველა ქვეყნის გონებრივი მუშაკები და მუშები შეისწავლიან თავდაცვის სტრატეგიასა და შეტევის ტაქტიკას, ამ შემთხვევაში მწერალთა კონგრესი, რომელიც 1935 წ. მიმდინარეობს, მნიშვნელოვანი ისტორიული თარიღი იქნება“. როგორც ამერიკა, ისე დანარჩენი ქვეყნები, აიღეთ საფრანგეთი, აიღეთ ანდრე ჟიდი, ანდრე მალრო... მე ვაცხადებო, სთქვა ანდრე ჟიდმა, რომ კულტურის მტრები არიან ფაშისტები - ჰიტლერელები და ჩემი ქვეყნის ნაციონალისტები, რომ ბურჟუაზიას დაღუპვა მოელის და განადგურება. კაპიტალიზმი ჰკვდება და იხრწნება, [და] თავისი გახრწნით [აიღეთ გერმანია] იგი აავადებს თავის კულტურას და ლიტერატურას. ანდრე ჟიდი მოუწოდებდა მწერლებს, მიაპყრონ თვალნი ერთად ერთ ქვეყანას, რომელსაც ახალი იმედები მოაქვს მსოფლიოსათვის.
*
[და აი,] პარიზში, მიტუალიტეს [დარბ.] სასახლეში მძლავრად გაისმა მსოფლიო ლიტერატურის კოლეკტიური ხმა. ეს იყო პირველი მსოფლიო კონგრესი, რომლის საზოგადოებრივი მნიშვნელობა კოლოსალურია.
ანდრე ჟიდი, თითქმის ოთხმოცი წლის [ანდრე ჟიდი] მოხუცი, თანამედროვე საფრანგეთის ერთი უუღრმესი და უმახვილესი მხატვართაგანია, არა თუ უფრო და უფრო უახლოვდება სოციალურ მოტივებს და ამჟღავნებს კაპიტალისტური საფრანგეთის ახალგაზრდობის კრიზისს („ყალბი ფულების მჭრელნი“), ამჟღავნებს თანამედროვე საფრანგეთის კოლონიალურ პოლიტიკას („მოგზაურობა კონგოზე“), იგი გაბედულად და ხმამაღლა [აცხადებს] ფარდას ხდის სიყალბეს დებულებისას, რომ კაპიტალიზმი აძლევს ინდივიდუუმს უსაზღვრო ინიციატივას ცხოვრების მშენებლობაში. [მსოფლიო კონგრესზე] ოდესმე კი, შესაძლებელია, არავინ არ ყოფილა ისე საშიშრად შეტოპილი ინდივიდუალიზმში და ესტეტიზმში, როგორც ანდრე ჟიდი. მაგრამ ინდივიდუალიზმისადმი ზურგის შექცევა მისთვის იყო აუცილებლობა, რაკი მან ნათლად და ამ გზით გახსნა ის ახალ სასიცოცხლო წყაროთა აღმოჩენა. [ო, ეს ვრცელი ისტორიაა!].
[ამ გამოსვლით ანდრე ჟიდმა გაიმარჯვა თავის თავზე].
[ვისზე უნდა გაიმარჯვოს მან].
[საკითხი „კეთილისა“ და „ბოროტზე“, მისი სხვადასხვა ვარიაციები, გულახდილად უნდა ვსთქვა, მე [არ] ნაკლებად მაინტერესებდა. ჩემთვის საინტერესო იყო, თუ ჩვენ გვექნებოდა საერთო შეხედულება [ფაშიზმის სიმპტომებზე] მიხაკისფერ შეშლილობის სიმპტომებზე და სხვ.].
*
ანდრე ჟიდის სიტყვიდან:
საფრანგეთის ლიტერატურაში შეიძლება აღინიშნოს ერთი ასეთი უცნაური მოვლენა: დიდი მწერალი და გენია ვერ მიდიან თანამედროვეებისადმი. ვისთვის სწერს იგი? თავისთავისთვის? არა! მაგრამ მისი ურთიერთობა მკითხველებისადმი მიდის არა სივრცეში, არამედ დროში. მისი მკითხველები გაფანტულნი არიან მომავალში. მე ვფიქრობ, მაგალითად, სტენდალზე, რომელმაც [რატომღაც] როგორღაცა სთქვა, რომ მისი მკითხველები ჯერ კიდევ არ დაბადებულან. არ დავფარავ, რომ მე მეუცხოვება საბჭოთა მწერლების ყრილობაზე სხვადასხვა დელეგაციის ხმები: „აგვწერეთ ჩვენ, გამოგვაჩინეთ ჩვენ“. ლიტერატურა მხოლოდ სარკე არ არის. უკანასკნელ დრომდე სსრ კავშირის ლიტერატურა კმაყოფილდებოდა ასეთი როლით და მან მოგვცა ჩვენ რიგი მნიშვნელოვანი ნაწარმოებების, მაგრამ იგი ამაზე არ უნდა შეჩერდეს, აუცილებლად საჭიროა - და ეს ლიტერატურის უმთავრესი ამოცანაა - დავეხმაროთ ახალ ადამიანს, რომელიც ჩვენ გვიყვარს, განთავისუფლდეს ყალბი სახეებისაგან, გამაგრდეს, დაამკვიდროს თავისი თავი, გამოერკვიოს. ამის შესახებ საუბრობდენ ყრილობაზე გორკი და სხვ. ლიტერატურა არ კმაყოფილდება მიბაძვით, იგი [გან]მარტავს, წინადადებას იძლევა, იგი ჰმნის, სსრკ-ი ჩვენთვის დღეს ჯერარნახული მნიშვნელობის სანახაობაა, უზარმაზარი იმედია, პირდაპირ ვიტყვი: მაგალითია. ეს ის ქვეყანაა, სადაც [ქვეყანას შეუძ.] მწერალს შეუძლია ურთიერთობა იქონიოს მკითხველთან... მე ვიცი კარგი წიგნები საბჭოთა ლიტერატურის. მაგრამ ჩვენ ველით მათგან სულსა და [ტანს] ხორცს ახალი ადამიანისას. საბჭოთა კავშირმა უკვე მოგვცა ბრძოლა, ჩასახება, მშობიარობა. იმედიანად ველი მე მათგან დიდ ნაწარმოებთ, რომლებშიდაც მწერალი წინ უსწრებს სინამდვილეს და უჩვენებს ახალ გზებს.
(დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა).
ანდრე მალრო
[უკეთესი წიგნთაგან - ამბობდა ჰანრი ბარბიუსი, ეს არის] [არც დავფიქრდები და] [უკეთესი წიგნთაგანი].
- უფიქრებლად და გრძელი სიტყვის გარეშე ვიტყვი, - ამბობდა ბარბიუსი, - თანამედროვე საფრანგეთში ერთ-ერთი უკეთესი წიგნთაგანია მალროს „ზიზღის ხანა“. ჰანრი მალრო - მეტისმეტად, არაჩვეულებრივად უყვართ საფრანგეთში და მთელს ევროპაში. მას უკვე აქვს მსოფლიო სახელი, რომელიც კიდევ უფრო გაიზრდება, თუ მხედველობაში მივიღებთ ჰანრი მალროს ახალგაზრდობას.
*
ჰენრიხ მანნის მიერ კონგრესზე წარმოთქმულ სიტყვაში [რომელიც მან წარმოთქვა] წინანდელი დაბნეულობისგან იოტიც არა სჩანდა. მთელ დედამიწაზე გაისმოდა დიდი მხატვრის მაგარი და ნათელი სიტყვები: გერმანიის ნაციონალისტები იბრძვიან ყველაფრის წინააღმდეგ, რაც კი რამ [არის] შეუქმნია უკეთესი კაცობრიობის აზროვნებას უკანასკნელ ხანებში. მათ სწადიათ, დაამხონ და გაანადგურონ მარქსიზმი. მაგრამ მარქსიზმი [აუღებელი] ისეთი ციხე-სიმაგრეა, რომელსაც იდიოტები ვერასდროს ვერ აიღებენ და ახლოა ის დრო, როდესაც მარქსიზმი ძირს დასცემს მათ ბატონობას... ჰენრიხ მანნი ღირსეულად ჩადგა კულტურის ოსტატების იმ პირველ [წყება] რიგში, რომელთაც შეიგნეს, რომ საბჭოთა კავშირი და პროლეტარიატი - ეს არის საუკეთესო ფორმა მსოფლიო მიღწევების უმაღლესი კულტურის.
*
კონგრესის კულუარებში ბევრს ლაპარაკობდენ თანამედროვე გერმანიის [რევოლიუციონურ] მწერლობის შესახებ. ბევრი, მსოფლიო სახელის მქონე გერმანელი მწერალი, ეხლა ემიგრანტია, როგორც, მაგალითად, ჰენრიხ მანნი, ფეიხტვანგერი და სხვ. თვით გერმანიაში კი, არალეგალურ პირობებში, მუშაობს მთელი რიგი რევოლიუციონური მწერლების. მათ აქვთ ძლიერი არალეგალური ლიტერატურა. კონგრესის დელეგატები [გაოცებით ამბობდენ] უმხურვალესი სიმპატიით ამბობდენ, რომ არც ერთი ქვეყნის მწერლობას არ განუცდია ის შემაშფოთებელი სიცოცხლის დრამა, რომელიც [განიცადა] წილად ხვდა გერმანიის რევოლიუციონურ მწერლობასო. [ამბობდენ იმ პირობებზე] დელეგატები საუბრობდენ ხმა დაბლა (ვინაიდან ტრიბუნაზე ამ დროს ორატორი ლაპარაკობდა) იმ პირობებში, როდესაც გერმანელ მუშას სიკვდილით სჯიან ისეთი ორგანიზაციის წევრობისათვის, როგორც რემედასია, არალეგალური მწერლობა ახერხებს ენერგიულ მუშაობას, - [ამბობდენ] დასძენდენ ისინი.
ამ დროს, მოულოდნელად, დარბაზში სინათლე შენელდა.. სინათლე შენელდა იმდენად, რომ უამრავ ფოტოგრაფებს საშუალება არა აქვთ იმუშაონ. სინათლე შენელდა და თანაც სამარისებური სიჩუმე ჩამოვარდა. ტრიბუნაზე გამოჩნდა უცნობი შავი სათვალეებით, გრიმში, მან დაიწყო სიტყვა, მისი ხმა ჯერ სუსტად ისმის დარბაზის შორეულ კუთხეებში, ვინაიდან [რადიო გ.] მიკროფონი-გადამც. გამოღებულია, უცნობის ხმა თანდათან ძლიერდება: „ის გარემოება, ამბობს უცნობი, - რომ დასავლეთ გერმანიის მწერალთა ანტიფაშისტურმა ჯგუფმა გამომაგზავნა ამ ყრილობაზე - ამტკიცებს, თუ რა მნიშვნელობას ვაძლევთ ჩვენ ამ [ყრილობას] შეკრებას, სულის თავისუფლებისათვის, მშვიდობიანობისათვის, წინსვლისათვის მებრძოლთა შეკრებას. ადვილი არაა მესამე იმპერიაში ამ იდეალებისათვის ბრძოლა. სიმართლის სიტყვა ფეხქვეშ გათელილია და ვინც ხმას ამოიღებს, საწამებლად მიჰყავთ. მიუხედავად ამისა, გერმანიაში არსებობს არალეგალური, იატაკქვეშ მყოფი ლიტერატურა. ასობით ადამიანები უსხედან საწერ მანქანებს მუდმივ [შიშში] მოლოდინში: საცაა კარებს შემოაღებს გესტაპო და იკითხავს: „რასა სწერთ თქვენა?“ მე არ [მოგიყვებით] დავიწყებ აქ ლაპარაკს გიტლერის გერმანიაში ცხოვრების შესახებ. ამის შესახებ ამბობს ის სამი რომანი და ორმოცდაათი მოთხრობა, რომელიც ჩემმა ჯგუფმა ჩემთან ერთად აქ გამოგზავნა. არ არსებობს არავითარი მიხაკისფერი კედელი, რომელსაც შეეძლება ჩვენი თქვენდამი და თქვენი ჩვენდამი დაშორება. როცა ჩვენ შეუძლებელი გზებით მივიღეთ გაზეთები გერმანელი მწერლების პარიზული ჯგუფისა, თქვენის წერილით, ჰენრიხ მანნ! როცა ჩვენ წავიკითხეთ გერმანიის ხალხისადმი მიმართული მოწოდებანი რომენ როლლანისა და ჰანრი ბარბიუსის, როდესაც ჩვენ გავიგეთ, რომ ანდრე მალრომ დასწერა წიგნი გერმანიის შესახებ, - ჩვენმა გულმა უფრო ძლიერ დაიწყო ცემა. ჩვენ მივიღეთ აგრეთვე ანტოლოგია 43 ემიგრანტი მწერლის. შეეძლოთ თქვენი [გერმანიიდან] სამშობლოდან გაძევება, მაგრამ თქვენ ის ვერ წაგართვესთ. გერმანია იყო მოაზროვნეების, დისპუტების და ჯალათების ქვეყანა, მაგრამ გერმანია ეს არაა ფაშისტები. გერმანია [გუში.] ხვალინდელი დღის, გერმანია თავისუფლებისა [უკვე] იბადება. ჩვენ მისთვისა ვსწერთ, ჩვენ მისთვის ვიბრძვით“.
ადამიანი შავს სათვალეებში სცენიდან გავიდა, მაგრამ მთელი დარბაზი, როგორც ერთი კაცი, ფეხზე სდგას, დარბაზი აღელვებულია, დარბაზი ტაშისცემით გრგვინავს. ეს იყო დიდი გენიით დაჯილდოვებული სიტყვა, მასში ფეთქდა ენერგია, ინტელექტუალური ენტუზიაზმი, ნიჭი, [ეს უეცარი] იყო აფეთქება, [იყო] კონდენსაცია. ეს იყო მთელი პოემა და, თუ მართალია ედგარ პო, რომ პოემაში ისე, როგორც რომანში ან ნოველაში ყველაფერი უნდა ისწრაფებოდეს კარგი დასკვნისაკენო, უცნობის გამოსვლის შედეგიც არაჩვეულებრივად კარგი იყო: მან მთელ კონგრესზე დაუვიწყარი შთაბეჭდილება მოახდინა.
*
ჰექსლი.
მეტისმეტად საინტერესო მწერალია [ამხანაგებო, ჰექსლი] ოლდოს ჰექსლი. იგი გამოსულია ინგლისის ბურჟუაზიული წრიდან. პაპამისი, [იყო] ტომასი, იყო სახელგანთქმული დარვინისტი და ბიოლოგი, ძმა - ჯულიანი - ცნობილი ბუნებისმეტყველია. თვითონ [მასაც] მას კარგად აქვს შესწავლილი ლონდონის მეცნიერებისა და ლიტერატორების ცხოვრება და თავის ადრინდელ შემოქმედებაში [ის სამწერლო ასპარეზზე გამოვიდა 1918 წელს] ასახული აქვს ამ წრის ყოფაცხოვრება, იდეები. მისი ადრინდელი მოღუშული ფანტაზია დამახასიათებელია ინგლისელი ინტელიგენტებისათვის, რომელთაც კრიზისის წლებში საბოლოოდ დაჰკარგეს რწმენა მომავლისადმი. მაგრამ ტომას ჰექსლი ეკუთვნის ინტელიგენციის იმ მოწინავე ნაწილს, რომლებშიაც ფაშისტური სინამდვილე იწვევს ზიზღს. ჰეკსლი ჩადგა ფაშიზმისაგან კულტურის დამცველ აკტიურ [წევრთა] მწერალთა შორის. [იგი თანდათან მემარცხენე ხდება. ჰეკსლი მეტის მეტად საინტერესო ფიგურაა დასავლეთის ლიტერატურაში] და ეს გარემოება მით უფრო საყურადღებოა [ევროპის] ინგლისის ჰავაში; [ევროპაში] იქ ხომ ჰავა კაპიტალისტური ბაცილებითაა სავსე, კოხის ჯიუტ ბაცილებზე უარესი ჰავა.. რა კი ეს მან შეიგრძნო, ეს კაცი ეხლა თავისი ხელით ანგრევს თავის სახლს.
*
ჟიულიენ ბენდას გამოსვლის შესახებ „პტი პარიზიენი“ აღნიშნავდა: „[მაგრამ კონგრესი მიდის უფრო შორს] აი, ნათელი გამოსახულება ჟიულიენ ბენდას მიერ წამოყენებული პრობლემებისა: [უძველესი კულტურა დასავლეთისა,] საბერძნეთისა და რომის კულტურების მემკვიდრემ, დასავლეთის ძველმა კულტურამ, ძველებურად უნდა შეასრულოს თავისი მისსია, თუ მან [უკან] უნდა დაიხიოს ახალი დოქტრინის წინ, [ის] იმ დოქტრინისა, რომელიც ცვლის სულის პრიმატს - ეკონომიკის პრიმატით? [წინადაუდებს მწერლებს] აქეთკენ მოუწოდებს კომუნისტური ეთიკა - მწერლებს, რომელთა მოვალეობაა ამ იდეების გავრცელება ყველა ფორმებში მაშინ, როდესაც დასავლეთის კულტურა განისაზღვრება ინტელექტუალურისა და ადამიანურის წმინდა კავშირით“.
ადვილი გასაგებია, საითკენ მივყევართ ჩვენ ამ ეთიკას. აუცილებლად საჭიროა, რომანისტისა, კრიტიკოსის და პოეტის შესაძლებლობანი უფრო გაფართოვდეს. თუ კონგრესმა მოახერხა კონკრეტიულად ჩამოაყალიბოს ეს ეთიკა, იგი გაუწევს დიდს დახმარებას კაცობრიობის აზროვნებას, რომელიც აგრეთვე განიცდის კრიზისის პერიოდებს.
ერი და კულტურა
ჰანრი ბარბიუსის სიტყვა
24 ივნისი, საღამო.
თავმჯდ. ნექსე და გეენო.
დიდის მოხსენებით გამოვიდა ჰანრი ბარბიუსი, რომელმაც მიუთითა, რომ ეროვნული თავისებურებანი - ასე აუცილებელნი კულტურის თავისებურებისათვის (?) ფაშისტური ბურჟუაზიის ხელში გადაქცეულია [განხ.] კაცობრიობის განთიშვისა და ამოჟლეტის იარაღად. კულტურის [ეროვნულ] ნაციონალურ ხასიათს არავითარი საერთო არა აქვს ფაშისტების ნაციონალისტურ-რასიულ თეორიებთან. ამის დამამტკიცებელი მაგალითია საბჭოთა კავშირი, სადაც ჰყვავის ფორმით ნაციონალური და შინაარსით სოციალისტური კულტურა, რაიც კულტურის პრობლემის ჭეშმარიტი გადაჭრაა.
შემდეგ გამოვიდა კოლასი (...).
[კონგრესს მიესალმა ოსმალეთის..]
კოლასის შემდეგ გამოდის ბულგარეთის მწერალი სოკოლოვი. ის მბობს ფაშიზმის შესახებ - ბულგარეთში: „თუმცა ეს ქვეყანა ტერიტორიულად ძლიერ მცირეა, - მაგრამ სიმხეცეში, [და] ჯალათობაში, სისხლისმსმელობა არაფრით არ ჩამოუვარდება გერმანიასო“.
[კონგრესმა მოისმინა] კონგრესი დიდხანს ტაშს უკრავდა გერმანელი მწერლის მარხვიცის სიტყვას, რომელიც მოუყვა კონგრესს, [იმ] თუ როგორ გახდა იგი პროლეტარული მწერალი.
მქუხარე ტაშისცემით შეხვდენ საბჭოთა აზიის დელეგატს ლახუტის, რომელმაც მოუყვა კონგრესს, თუ როგორ ეკითხებოდენ მას კონგრესის მიზნებზე და მონაწილეებზე ტაჯიკისტანის კოლმეურნეები. როდესაც მე მათ ავუხსენი ყველაფერი, ერთმა ბიჭმა მკითხა: როგორ იქნება ფრანგულად მისალმებაო, მე ვუთხარიო „სალიუ“. როდესაც პარიზისკენ მიმავალი მატარებელი დაიძრა, ამ ბიჭმა შესძახა ლახუტის: ლახუტი, გადაეცი კონგრესს ჩვენგან [„Salu“] „სალჲუ“. და მანაც გადასცა ეს სიტყვები კონგრესს და აგრეთვე 170 მილიონიანი სამშობლოსაგან. ამ სიტყვებმა მქუხარე ტაში გამოიწვია.
შემდეგ მან გააკეთა დიდი მოხსენება [საშუალო] შუააზიის ჩამორჩენილ ეროვნებების კულტურის აღორძინების შესახებ ოქტომბრის შემდეგ.
შემდეგ გამოვიდა უკრაინის დელეგატი მიკიტენკო, რომელმაც სთქვა, რომ უკრაინა იყო მეფის კოლონია და ეხლა კი წარმოადგენს აყვავებულს საბჭოთა რესპუბლიკას, რომ მისი საკოლმეურნეო მინდვრები გაშუქებულია აკადემიებით, კულტურის სასახლით, დნეპროგესით. [შემდეგ იგი შეეხო უკრაინის [მხა] ლიტერატურასა და მწერლობას.
ცნობილმა გერმანელმა მწერალმა, რუდოლფ ლეონგარდმა (თავმჯდომარე გერმანიის მწერალთა საზოგადოების, რომელიც აღდგენილია ემიგრაციაში) განაცხადა, რომ მარქსიზმი უაშკარავებს მწერლობას ისტორიულ სიმართლეს, ამდიდრებს შემოქმედებას და უზრუნველჰყოფს მას დამოუკიდებლობით.
სხდომა დამთავრდა ლატვიის მწერალი ქალის ოსტრა ოსალის, საბერძნეთის მწერალი ქალის ლილიკა ნაკოსის და პორტუგალიის მწერლის კორტეცაოს გამოსვლებით].
(გორკის წერილი).
მწერლები და საზოგადოება
ამ საკითხის შესახებ პირველად გამოვიდა ცნობილი გერმანელი მწერალი ჰენრიხ მანნი, რომელსაც ოვაციებით შეხვდენ. ჰენრიხ მანნი მიესალმა საბჭოთა მწერლებს, ხაზი გაუსვა იმ მდგომარეობას, რომ საბჭოთა კავშირში მწერლებისათვის შექმნილია მუშაობის კარგი პირობები და უსურვა მათ წინსვლა, და რომ მათ უძღვნან კაცობრიობას საუკეთესო ნაწარმოები. „ეს სურვილი, - განაგრძო ჰენრიხ მანმა, - გაისმის განსაკუთრებული სახით იმ ადამიანისაგან, რომელმაც დაჰკარგა თავის სამშობლოში ლაპარაკის, წერის და ფიქრის უფლება. საბჭოთა კავშირში, - განაგრძობდა მანი, - ჩვენ ვხედავთ კულტურის უზარმაზარ ზრდას, ცოდნისა და ხელოვნებისადმი ლტოლვილებას... მოსკოვში საბჭოთა მწერლების ყრილობაზე გამოდიოდენ გლეხები, რომლებმაც ერთ დროს წერა-კითხვაც არ იცოდა და ეხლა კი დიდი მწერლებია; გერმანიაში ჩვენ ვხედავთ სულ სხვა სურათს. მსოფლიო სახელის მქონე მეცნიერები განდევნილია, მათი წიგნები კი ცეცხლს მიცემულნი. იმათ ადგილას დაყენებულნი არიან უცოდინარი ჩინოვნიკები ფაშისტური აპარატის“.
მანნის სიტყვები [მქ. ოვაციები] დაჰფარა მქუხარე ტაშისცემამ.
სიურეალიზმი
ამას წინად იყო ერთ-ერთი გამოფენა ფრანგი სიურეალისტების [მხატვრების]. ყველაზე მეტად განცვიფრებაში მოჰყავდა ხალხი ერთს სურათს წარწერით: „საათი“. ჩვეულებრივი ჯიბის საათები, მიმოფანტულნი ზღვის ნაპირას, რუხი ცისა და კლდეების ფონზე. ზოგი საათი ეწყო უფორმოდ, როგორც ცომი, სხვები ეკიდა გადაჭრილ ხეზე, უფორმოდ ჩამოღუნული, მესამენი იწვეთებოდენ, როგორც ფისი ხის სწორკუთხიან განაპირებზე. დეფორმირებული საათია. მათ მიიღეს წარმოუდგენელი, [ბოდვის მსგავსი] ბოდვითი [ქიმერიული] სახე. ნატიურმორტი გახდა ნამდვილ მსხვერპლად, იმ ნატურად, რომელიც დადაღულია სიკვდილის საშინელებით. ისეთი აუტანელი გახრწნის სუნით იყო აღსავსე ეს [სურათი] ნაწარმოები, რომ მისი ფოტოსურათის შეხედვაც კი გეძნელებოდა და არასასიამოვნო იყო: - „გაყინული კოშმარი“, როგორც [გამოსთქვა] დაარქვა ამ სურათს ერთმა კრიტიკოსმა.
აი, დაახლოებით რა არის სიურეალიზმი. იგი შეყვარებულია სიკვდილზე, გაყინვაზე, იგი აღტაცებულია მითი, იგი ლაპარაკობს მასზე სიყვარულით, პატოლოგიური გულდასმით, სიცოცხლისადმი გულგრილობით. ეს რაღაც გვარი გასტრონომი და დეგუსტატორია სიკვდილის. მათი მკითხველებია ყოველგვარი პატოლოგიური ტიპის ხალხი.
პიროვნების თავისუფლება
ალექსეი ტოლსტოი
ბურჟუაზიულ საზოგადოებაში, რომელიც ხმა მაღლა გაიძახის შემოქმედების თავისუფლებაზე, შემოქმედება შებორკილია. ბურჟუაზია თავგამოდებით უკარნახებს მწერლობას, თუ რაზე სწერონ მათ. ალექსეი ტოლსტოიმ კონგრესზე მოიყვანა ლენინის ციტატა: „თავისუფალი ხართ თქვენ, ბ. მწერალო, თქვენი ბურჟუაზიული გამომცემელისაგან? თავისუფალი ხართ თუ არა თქვენ თქვენი ბურჟუაზიული საზოგადოებისაგან, რომელიც მოითხოვს თქვენგან პორნოგრაფიას, პროსტიტუციას „წმინდა“-ზე „დამატების“ სახით? [განა] ეს აბსოლიუტური თავისუფლება ხომ ბურჟუაზიული ან ანარქიული ფრაზაა! იცხოვრო საზოგადოებაში და იყო თავისუფალი საზოგადოებისაგან, - ეს შეუძლებელია. თავისუფლება ბურჟუაზიული მწერლისა, მხატვარის... არის მხოლოდ ნიღაბდაფარებული დამოკიდებულება ფულის ტომარისაგან, მოსყიდვისაგან, რჩენისაგან“. ლენინი ასე ამბობდა და ასეც არის, - განაგრძობს ტოლსტოი, - აბსოლიუტური თავისუფლება პიროვნებისა არ არსებობს; პიროვნებას მცხოვრებს საზოგადოებაში, რანაირადაც არ უნდა უნდოდეს მას, არ შეუძლია მისგან გამოყოფა. ტოლსტოი ამბობს, რომ ჩვენს საბჭოთა კავშირში ყველაფერი კეთდება, [ყველაფერი] იქმნება ყოველნაირი აუცილებელი საშუალება პიროვნების განთავისუფლებისათვის, პიროვნების ბედნიერებისათვის. იგი ლაპარაკობს, რომ [პიროვნებაში] ადამიანში არსებობს შემოქმედების განუსაზღვრელი წყაროები, რაც უნდა გაიხსნას, რისთვისაც საჭიროა შეიქმნას შესაფერისი პირობები, როგორც საზოგადოებრივი, ისე მატერიალური, და საბჭოთა მთავრობაც სწორედ ასე სჩადის. ტოლსტოი უმატებს, რომ სრულიად წარმოუდგენელი იქნებოდა გვეშენებინა ის გიგანტები, რომლებიც ეხლა შენდება, თუ რომ საზოგადოებრივ წყობილებას არ გამოეწვია მცხოვრებ მასსაში შემოქმედებითი ძალები. ტოლსტოის მაგალითად მოჰყავს მეტრო, რომელიც შენდებოდა და შენდება ენტუზიაზმით, ყოველნაირ ძალადატანების გარეშე. საბჭოთა კავშირში პიროვნება [დამოკიდებულია] დაკავშირებულია საზოგადოებაზე, მაგრამ ეს კავშირი ძალდატანებული და განსაზღვრული არ არის, პიროვნებისთვის იქმნება პირობები მისი შემოქმედებითის ძალების გამოსაჩენად. მიზანი ჩვენი კავშირისა, ეს არის გამომჟღავნება ადამიანური გენიის უმაღლეს სოციალურ თავისუფლების პირობებში. მიზანი მხატვარის, როგორც მშენებელის კაცობრიობის სულიერი ცხოვრების, ამოიღოს სინამდვილისაგან მხოლოდ მისი ტიპიური, შეკრიბოს იდეები, ფაკტები და წინააღმდეგობანი ცოცხალ დინამიურ სახეობაში და უჩვენოს მას რეალური გზა, რეალური მომავლისაკენ. ჩვენ რეალისტები ვართ, ჩვენ ვდგევართ ახალი ადამიანის დაბადების სასწაულის წინაშე. ჩვენ მოვალენი ვართ პლასტიკურად გავაფორმოთ იდეები ამ საზოგადოებისა და მისი ადამიანის. სტილს საბჭოთა ხელოვანისას ჩვენ ვუწოდებთ ფრთოვანს, ანუ რომანტიულს, ანდა, საბოლოოდ, სოციალისტურ რეალიზმს“. ასეთი იყო დაახლოებით, მეტად შინაარსიანი გამოსვლა ალექსეი ტოლსტოის (ამბობენ, რომ ამის შემდეგ).
*
... და სრულიად არა შემთხვევითი იყო, როცა მიხაილ კოლცოვმა მოიგონა პარიზში 1872 წ. მოწვეული კონგრესი, [მოწვეული პარიჟში 1872 წ.] რომელსაც თავმჯდომარეობდა ვიქტორ ჰიუგო და რუსეთის დელეგაციის [წინამძღვარი] მამამთავარი კი იყო [სახელ]განთქმული მწერალი ტურგენევი; [რომელმაც] ტურგენევმა მაშინ განაცხადა: „ასეა თუ ისე, რუსული დამწერლობა არსებობს, მან ევროპაში მოიპოვა მოქალაქეობრივი უფლება. ჩვენ შეგვიძლია სიამაყით [დავასახელოთ] ჩამოვთვალოთ თქვენთვისაც ცნობილი სახელები ჩვენი პოეტების: პუშკინის, ლერმონტოვის, კრილოვის [თქვენ თვითონ მიოწვიეთ კონ.] და პროზაიკოსები: კარამზინი, გოგოლი. თქვენ თვითონ მოიწვიეთ რუსეთის მწერლები საერთაშორისო სალიტერატურო კონგრესზე მონაწილეობის მისაღებად - თანაბარუფლებიანობის საფუძველზე. ორასი წლის წინად, ჩვენ მოვისწრაფებოდით თქვენკენ, არ გიცნობდით რა თქვენ. ასი წლის [წინად] შემდეგ, ჩვენ ვიყავით თქვენი მოწაფეები, და ეხლა თქვენ გვიღებთ, როგორც თავის ამხანაგებს. და, ფაკტი არაჩვეულებრივი და გაუგონარი რუსეთის მატიანეებში, - წყნარს, მშვიდობიან მწერალს, არა დიპლომატს, არა სამხედრო პირს, [არავითარი ჩინის] არ მქონეს ჩვენს სოციალურ იერარქიაში არავითარი ჩინისა, აქვს პატივი [წარსდგეს და ილაპარაკოს] გამოვიდეს თქვენს წინაშე და მიესალმოს პარიჟში საფრანგეთს, [და მოქადაგეებს] დიადი იდეებისა და კაცთმოყვარე მისწრაფებათა მქადაგებლებს“. კოლცოვმა აგრეთვე გაიხსენა ის, რომ ტურგენევის გადამეტებულმა თავმდაბალმა გამოსვლამ გამოიწვია რუსეთის პრესაში დიდი უკმაყოფილება. რიგი ჟურნალ-გაზეთებისა პროტესტს აცხადებდა ეპოქის დიდი მწერლების [არხსენების გამო] (ლევ ტოლსტოი, დოსტოევსკი, შჩედრინი, ჩეხოვი [გორკი]) არ მოხსენიების გამო. კოლცოვმა გადაჭრით განაცხადა, რომ მწერლის „ჩინი“, მისი როლი თანამედროვე რუსეთის საზოგადოებაში მთლიანად შეიცვალა. საბჭოთა ლიტერატურა [არა თუ] ასახავს არა მარტო ცხოვრების მოვლენებს, ეძებს მასში არა მარტო [დახასიათებას] ხასიათს, ტენდენციებს, მოვლენებს, რომ იგი თვითონ აკტიურად იჭრება ამ ცხოვრებაში. მწერალი არა მარტო ასახავს საზოგადოებას, არამედ გამოდის, როგორც ყველაზე აკტიური, მოწინავე ელემენტი საზოგადოებისა. საბჭოთა მწერალს შეუძლია დაინახოს, თუ როგორ ცვლის ცხოვრებას მისი წიგნები, მაშინ როდესაც ფრანგი ენციკლოპედისტები, საზოგადოებრივ ცვლილებათა გამომხატველნი, ათეული წლებით უცდიდნენ, სანამ მათი იდეები იფეთქებდენ დიდი რევოლიუციის ცეცხლით. ჩვენი მკითხველი საზოგადოება სულ სხვაგვარია, ხედვა და სმენა მას გამახვილებული აქვს. რამდენიმე მილიონმა მუშამ და გლეხმა მიიღო რა უმაღლესი განათლება, ისევ დაუბრუნდა ქარხნებსა და მინდვრებს [ასე რომ] და ამგვარ აუდიტორიასთან ავტორს არ შეუძლია ჰქონდეს ზერელე ნაცნობობა, უბრალო ქუდის მოხდით. დადებითი და უარყოფითი გმირები სწავლობენ თავიანთ თავს ავტორების გამოხატულებებში, ხელოვანის გამოგონება გადადის ნამდვილ ცხოვრებაში. წიგნები ცვლიან ცხოვრებას. კოლცოვი სვამს კითხვას: საზოგადოებაში მწერლის ამგვარი როლის გამო, არის თუ არა რაიმე საშიშროება მხატვრულ-ლიტერატურულ შემოქმედების არსებისათვის? ხომ არ ჰბორკავს ყოველივე ეს მხატვარს? სიტყვები და სიმღერები ინარჩუნებენ თუ არა თავის პოეტურ სიმშვენიერეს? ხომ არ უხდება მხატვარს მსხვერპლად შესწიროს სილამაზე თავისი რთული კონსტრუქციების უშიშროებასა და სიმაგრეს? იგი უპასუხებს, რომ მკითხველი საზოგადოება იძლევა ამის პასუხს, რომ [ეს] "ბევრის მთხოვნელმა საზოგადოებამ უარჰყო დილემა მორალსა და მხატვრობას შორის, მან მოითხოვა მათი სინტეზი. მან უარყო სქემატიური ნაწარმოები, როგორც მოსაწყენი, ფარისევლური და ზნეობის მასწავლებელი რამ. იგი აღტაცებით ეგებება წიგნებს, სადაც ადამიანური [ვნებები] ვნება დუღს და მოქმედებს, ასხამს სიცოცხლეს და აძლევს მას ახალგაზრდულ ელვარებას.
კოლცოვი ჰყვება, თუ როგორ შეხვდა იგი შუა-აზიაში მუშას, რომელსაც უამრავი წიგნები ჰქონდა თან; შეკითხვაზე, თუ რად უნდა მას ეს წიგნები, მუშამ უპასუხა, რომ წიგნები - ცოცხალი ადამიანებია, რომ იგი მათთან საუბრობს, კამათობს, რომ იგი ასწორებს თავის სიცოცხლეში იმ შეცდომებს, რომელიც კი დაუშვია, რომ მას შეჯიბრება აქვს წიგნებთან.
შემდეგ კოლცოვმა დასვა საკითხი სატირის შესახებ: ამბობენო, განაცხადა მან, [რა საჭირო უნდა იყოსო სატირა] იქ სადაც მშრომელებმა გაიმარჯვეს, ადგილი არ უნდა ჰქონდეს სატირას, მის მრისხანებასა და შხამს. იგი უპასუხებს, რომ [ბევრი] ზოგი რამ საშინელი წარსულიდან კიდევ ცოცხალია, მოჩვენებები და აჩრდილები ჯერ კიდევ აქა-იქ კუთხეებში [მიმალულნი არიან] მიმალულან, ხანდახან თვით ჩვენშიც, ჩვენს არსებაში, და იგი უნდა დავამარცხოთ. რაც დაფუძნდა თვითკრიტიკის სახელწოდებით, იგი ისახება ლიტერატურაში სატირის სახით. მწერალი სატირიკოსი ახალს საზოგადოებაში სცვლის თემატიკასა და ტონს. იცვლება თემები და დაცინვის ობიექტები და ამით ტონიც ახლდება. არა სასოწარკვეთილება, არამედ სიამაყე [აფრთოვანებს] ამეტყველებს დღეს სატირას. მისი სიცილი გესლი კი არ არის, არამედ შინაგანათ სიხარულიანი და ჯანმრთელია". ამგვარი იყო [დაახლო.] მოკლედ, ამხ. მ. კოლცოვის [მეტად] შინაარსიანი და გულწრფელობით ძლიერი სიტყვა.
საერთო აზრი
საერთო [ჩივილის ერთი უმთავრესი მომენტთაგანი ევროპის ქვეყნების] ჩივილი დასავლეთის ყველა დელეგატებისა იყო ასეთი: არის გათიშვა კულტურასა და მასსებს შორის. არ კითხულობენ კარგ წიგნებს, არ დადიან კარგ თეატრებში. ადამიანები, რომლებიც ჰქმნიან კულტურის ამა თუ იმ ღირებულებას, მოწყვეტილნი არიან ხალხს. არ არსებობს მათი შეხვედრისათვის საერთო ადგილი. ინგლისში მუშები კითხულობენ შპიონურსა და დეტეკტიურ რომანებს. იღუპება თეატრი საფრანგეთში (ამის შესახებ სწუხდა დრამატურგი ლენორმანი). მატერიალურად უზრუნველყოფილ წრეებს სჭირდებათ მდარე ლიტერატურა, თეატრი - როგორც უბრალო გასართობი. კულტურა ძირს ეშვება და იღუპება, ვინაიდან მასზე მოთხოვნილება არ არის, იღუპება მაძღართა უიდეო სკეპტიციზმისგან, მუშათა მასსებისაგან მოწყვეტის გამო, [ვინაიდან] მაშინ, როდესაც ეს მასსა მოწყურებულია სულიერ საზრდოს, მთავრობებისთვის არ არსებობს ცხოვრების ეს მხარე. თუ ისინი იჩენენ რაიმე აკტივობას კულტურის სფეროსათვის, ყველა ეს უარყოფითია: იქ ცენზურაა, ფარული ან ცხადი. აქ რადიოს კონტროლი და სხვ. და სხვ. კულტურული მწერალი, დრამატურგი, პუბლიცისტი გაყოფილია ხალხისგან ეკლებიანი მავთულებით.
პოეზიის შემოსავლიანობა
გაზეთების ცნობით, პოეზიამ [უკვე] დიდი ხანია შესწყვიტა პოეტების საზრდოობა, ყოველ შემთხვევაში, საფრანგეთში, მაგალითად, ცნობილია მხოლოდ ერთი კაცი, რომელსაც 1919 წლის შემდეგ თავისი შემოქმედება აძლევს არსებობის საშუალებას. ეს არისო პოლ ვალერი... ყველა დანარჩენი [მწერლები] პოეტები იძულებულნი არიან რაიმე სხვა პროფესიით ისაზრდოონ, ისეთი პროფესიით, რომელსაც არავითარი კავშირი არა აქვს შემოქმედებასთან. ჰანრი დე-რენიეს, ალბერტ სამენის, ფრანსსის ჟამმის ლექსებს აღარავინ კითხულობს. ერთმა პარიჟის ლიტერატურულმა კრიტიკოსმა ახლახან გამოითვალა, რომ არტურ რემბო, ეხლა რომ ცოცხალი იყოსო, მიიღებდა [თავის წიგნის] თავისი გაყიდული წიგნებიდან შემოსავალს... 100 ფრანკს (7 მან. და რაღაცას ჩვენი ფულით, ოქროთი).
დეტეკტიური რომანები
ლონდონში არსებობს სისხლის სამართლის რომანისტების კლუბი (დეტეკტიური კლუბი). კლუბის ერთი ამოცანათაგანია დეტეკტიური რომანების ხარისხის ამაღლება. კლუბის ყოველწლიურ ბანკეტზე, რომელიც წელსაც შესდგა, მოწვეულ სტუმრების თანდასწრებით ფიცი დასდეს, რომ თავიანთ რომანების დახლართულ ადგილებში ამიერიდან აღარ მიმართონ სასიკვდილო სხივებს, საიქიოდან მოსულებს, საიდუმლო კარებს, იდუმალ ჩინელებს, ზედამნაშავეებს, შეშლილ მკვლელებს, მეცნიერებისათვის უცნობ შხამს და სხვ.
*
როდესაც აკვირდები რკალებს სენაზე, იდეათა ასოციაციით გახსენდება უამრავი გამწარებული არსება, რომელიც თავს იხრჩობს ამ საზიზღარ და ჭუჭყიან მდინარეში, გადაგვარების გზაზე დამდგარი სიცოცხლიანობა, სურვილი დაღუპვის, უდიდესი დაღლილობა, უარყოფა სიცოცხლის! რომ თავი დააღწიო ამგვარ განწყობილებებს, საჭიროა ერთგვარი სიმტკიცე, გაგება იმისა, რომ სულიერი მხარე ადამიანის ცხოვრებისა არ არის დამოუკიდებელი მატერიისაგან, როგორც ეხლაც ხშირად [აშუქ.] იმეორებენ მწერლები საზღვარგარეთიდან. ბოგემა უზეცოდ, პაპანაქებაში, ბოგემა უცნობი ქუჩის დასასრულიდან, ბოგემა მოშხამული სინიდისით, ეს კაპიტალისტური ცხოვრების გამოუსვლელობისაგან დამსხვრეული არმია ჯერ კიდევ საკმარისად ვერ მიმხვდარა, რომ იგი გაბმულია ისეთ ობობების ქსელში, როგორიც იყო სახელოვანი მიცვალებული სიტროენი. კლოშარი, ლუმპენპროლეტარი, მაწანწალა, გარეგნობით უფსკრულებიდან გამოსული მხეცი, საშინელი ლანდი კაპიტალისტური ქვეყნებისა, ჯერ კიდევ ვერ მიმხვდარა, რომ მთელი მისი საუკუნე მიდის სხვებისათვის. სისხლის ლაქა, რომლითაც დადაღულია ევროპის ყოველდღიური სენსაციების მოყვარული პრესა, გაურბის მილიონების ტანჯვა-წვალებისათვის პირდაპირ თვალებში შეხედვას. შიმშილი, წყურვილი, უბინაობა, თვითმკვლელობანი, აი სურნელოვანი ორხიდეები ევროპის (მინდვრების) მშვენიერი წალკოტების, სიკვდილი - აი პირველი სკრიპკა, აი სოლო და დირიჟორი ბურჟუაზიული ევროპის შეთანხმებული კვარტეტისა; იქ კი რომელიმე ჰიტლერის შტოის შთამომავალი ჰქმნის ოქროს ლეგენდებს ევროპის კეთილდღეობაზე. პოეტი, რომელსაც შეშლია პარნასის მისამართი, სწერს ისეთ თემებზე, როგორიცაა „ცისფერი ლიფი“, „საღამო ალუბლებში“, ესაა სიმპატიური სახის მქონე უსაქმო კაცის ლექსები... მათ ჯერ კიდევ ვერ გაუგიათ, [როგორ არ შეშფოთდები] ჯერ კიდევ არ შეშფოთებულან ასეთნაირი ცხოვრების საცოდავობით, მოუწყობლობით, სიცივით, სიცალიერით, ტალახითა და ჭუჭყით, მაგრამ თუ შეშფოთებულან, მაინც თავს იკლავენ, პასიურობის საშინელი დაღით [მიეშურებიან] ეშვებიან ცივს სამარეში.
აფიშის ამბავი
იყო ერთი იმნაირი დღეთაგანი, როგორც ლექსშია:
იმ დღეს რომ იყო კოხი და თქეში,
პარიზზე ქარის რომ იდგა სვეტი,
მძლავრმა გრიგალმა ბულონის ტყეში
ხე ამოგლიჯა: ექვსასზე მეტი!
ძირფესვიანად გულაღმა დაწვა
გადალეწილი ალვა და წაბლი,
თანაბრად გრძნობდა სიტყვას: თავდაცვა
უბრალო ჩიტი და დირიჟაბლი.
ვერსალისაკენ განადგურების
აზვირთებული ტბა მიედინა,
შემდეგ ეკვეთა რადიო სადგურს
და კაბინებს ხმა ჩააწყვეტინა.
როგორც ქალს შიშველს სულით და ხორცით,
ბულვარს ცის სეტყვა სცემს კმაყოფილი,
აცურდა ქუჩა, ნაგები ტორფით,
ნიაღვარს მიაქვს ავტომობილი.
[მართლაც, იმ დღეს ასე იყო] [თავსხმა, პარიჟი, „среда“, 27 ივნ.].
მართლაც ასე იყო: ერთ დღეს [კონგრესის წევრები დელეგატები მიწვეული ვიყავით] ვართ ამხ. პატიომკინთან, სრულუფლებიან წარმომადგენლობაში. უზარმაზარი დარბაზები ვერ იტევენ მოწვეულ სტუმრებს. მასპინძლები გვიმასპინძლდებიან [შამპანიურით, ხილით და სხვა ატრიბუტებით, როგორც ოფიციალურ წვეულებას შეჰფერის]. ყველაფრით, შამპანიურით, ხილით, სულით, გულით. დღე მშვენიერია, ფანჯრები დაღებულია, [მოსჩანს] მაგრამ მთვლემარე წარმომადგენლობის მშვენიერი, ძველი, დაბურული ბაღი უეცრად შეირყა. ამოვარდა ძლიერი ქარი, კანკელებმა რეკა დაიწყეს. კარების დაჯახება, ღია ფანჯრების დახურვა. წამოვიდა შემდეგ წვიმა და კოხი. [ისეთი გრიგალი იყო, რომ] არაჩვეულებრივმა გრიგალმა, ბულონის ტყეში, იმ დღეს ექვსასზე მეტი ხე ძირფესვიანად ამოგლიჯა, სულ წაბლისა და ალვის ხეები, ავტომობილების მოძრაობა შეწყდა, ვერსალისკენ მიმავალი [გზა] ხეივანი დაიფარა მოგლეჯილი ხეებით. წყალმა დაფარა რადიო სადგურის ერთი კაბინათაგანი, რადიო-გადაცემა შესწყდა, რობეშუარის ბულვარზე აცურდა ტორცით ნაგები ქუჩა. წყალით აივსო „კომედი ფრანსეზი“-ს სარდაფი. [ერთ ქუჩაზე] ნეის ბულვარზე ნიაღვარმა თან წაიღო ავტომობილი.. [ვიდექით ფანჯარასთან იმ დღეს]. ძლიერმა გრიგალმა და თქეშმა გადაიარა იმ დღეს პარიჟზე. და შემდეგ რა? ცოტა ხნის შემდეგ პარიჟი, თითქო აქ არაფერია, ჩვეულებრივი სუნთქვით სუნთქავდა: ქარი ჩადგა, წვიმამაც გადაიღო და მეც ფეხით წამოვედი დე-გრანელის ქუჩიდან სენ-ჟერმენზე.
ერთ ადგილას მე შევამჩნიე დაგროვებული ხალხი, რომელიც ათვალიერებდა სვეტზე გაკრულ აფიშას: ესენი იყვენ კმაყოფილი მუშები, როდესაც ისინი წავიდნენ, აფიშას მიუახლოვდა ორი სუბიექტი, თეთრგვარდიელი რუსი, რომელთაც აფიშა გაბრაზებით ჩამოხიეს და იქვე დააგდეს. მე დავინტერესდი: რა აფიშა უნდა ყოფილიყო ეს? აღმოჩნდა კონგრესის აფიშა. მე დავსწვდი და სახსოვრად თან წამოვიღე: აი, ეს აფიშა.
ამ აფიშის ისტორია მე უბრალოდ არ მომიყვანია. ავიღოთ - [თეთრი] ემიგრაციის პრესა - კონგრესის შესახებ:
„საბჭოები გამოდიან ფაშიზმის წინააღმდეგ, თავისუფლების სახელით, [და] არეოპაგი ლიბერალ მწერლებისა უსმენს მას და ოფიციალურად აღიარებს მისდამი უფლებას, იყოს მისი (თავისუფლების) დამცველი“ („ვოზროჟდენიე“). იგივე „ვოზროჟდენიე“ აღიარებს, რომ „ამ კონგრესის შესახებ ბევრი იწერებოდა [ბევრ] ფრანგულ ბეჭდვით ორგანოებში. მოჰყავს ყალბი ცნობა ჟურნალ „გრენგუარიდან“, თითქო: „ბ. ბარბიუსმა საბჭოებიდან მიიღო რა მილიონი მანეთი საფრანგეთში პროპაგანდის გასაწევად, მოაწყო მწერალთა საერთაშორისო კონგრესი საურთიერთო სასახლეში“ (ეს ხომ ცილისწამებაა). 25 ივნისს „ვოზროჟდენიე“ ათავსებს მოწინავეს „კულტურის დაცვისთვის“. იწყებს ინგლის-გერმანიის შეთანხმებიდან. გზადაგზა ეხება ფონ-რიბბენტროპის განცხადებას, ეხება ლონდონის მსოფლიო ეკონომიკურ კონფერენციას 1933 წელს, იტალია-აბესინიის კონფლიკტს და ამთავრებს: სწორედ ამ დღეებში მოწვეულ იქნა პარიჟში კომუნისტური და მათი თანამგრძნობი მწერლების კონგრესი „კულტურის დაცვის“ ლოზუნგით. აქ გამოსულთა სიტყვებიდან ნათლადა სჩანს, რომ ნამდვილად მიზნად დასახულია მხოლოდ ბრძოლა კომუნიზმის ყოველგვარი მტრისაგან და შეშინებული [მოწოდების მსგავსად ამთავრებს] მოუწოდებს: „რაც უნდა დიდი განსხვავება არ იყოს ინგლისის ლიბერალურ მონარხიასა, [და] საფრანგეთის პარლამენტარულ რესპუბლიკის, იტალიისა და გერმანიის „ავტორიტარულ“ სახელმწიფოთა შორის, ყველა ისინი დაინტერესებულნი არიან დაიცვან საძირკვლები ევროპის კულტურისა, თავის მრავალფეროვნებაში ერთი მთლიანი კულტურის“. [მეთაურივე უძღვნა] მეთაურს გარდა „პოსლედნიე ნოვოსტი“-მ [და თან] სპეციალურ წერილში აღიარა: „რუსეთის დელეგაცია, უეჭველად, ყველაზე პოპულიარულია საზოგადოებაში. მის ორატორებს ხვდებიან და მიაცილებენ სიმპატიის მქუხარე გამოხატულებებით... კულტურის დაცვა ძლერ ხშირად იღებს საბჭოთა რეჟიმის პროპაგანდის ხასიათს“. „კომუნისტებს ეკავათ ინიციატივა, - სწუხს „ვოზროჟდენიე“, - მაგრამ იმის გამო, რომ ეს არ შემჩნეულიყო, შეეცადენ შეექმნათ ისეთი ფასადი, რომელიც, რაც შეიძლება ნაკლებ შეუშლიდა ხელს მათ, [რომელთაც გადაყვანაც არის საჭირო კომუნისტურ რაზმში. დიახ, მან გაიმარჯვა“... დასძენს „ვოზროჟდენიე“], კომუნისტურ რაზმში გადაყვანის საჭირო ადამიანებს“. „დიაღ, მან გაიმარჯვა“, - სწუხს „ვოზროჟდენიე“.
როგორც ხედავთ, ამონაწერებიდან ემიგრანტების პრესა აღიარებს, რომ საბჭოთა დელეგაცია ყველაზე პოპულიარულია საზოგადოებაში, რომ მის ორატორებს ხვდებიან და მიაცილებენ სიმპატიის მქუხარე გამოხატულებებით. რა გვეთქმის, ეს მართლაც ასე იყო.
უცხოეთის პრესა
ეხლა უცხოეთის პრესის შესახებ. გაზეთი „მარიანნი“ სწერდა: [ეს] პარიზის კონგრესი - დიდმნიშვნელოვანი რამ იყო. [ე. წ.] დიდი პრესა თითქმის არაფერს არ ამბობდა მასზე: ფართოდ გაშალა [დაუთმო] რა თავისი სვეტები ყოველგვარი მატჩებისა და კონკურსებისათვის, მან, ამ პრესამ, საჭიროდ არ ჩასთვალა ეწერნა კონგრესზე, [რომელზედაც] სადაც გამოდიოდენ ისეთი ადამიანები, როგორიცაა ანდრე ჟიდი, ჰანრი ბარბიუსი, ჰენრიხ მანნ, ჰექსლი, ანდრე მალრო, ალექსეი ტოლსტოი, შამსონი და გეენო, რომ არ ჩავსთვალოთ სხვები].
კონგრესზე დამსწრე მრავალრიცხოვანი საზოგადოების დიდმა ენტუზიაზმმა, გამეფებულმა მთელ აუდიტორიაში, განსაკუთრებით ანდრე ჟიდის გამოსვლის დროს, გულუხვად დააჯილდოვა კონგრესის ორგანიზატორები, [გულ] უხვად აუნაზღაურა მისი მუშაობისადმი „დიდი პრესის“ მიერ ორგანიზაციულად განგებ მოწყობილი გულგრილობა“, მაგრამ [დიდი პრესის მიერ მოწყობილი გულგრილობა] ეს გულგრილობა სულ მალე ფიქციად იქცა: პრესსა ახმაურდა, „ტანი“, „პტი პარიზიენი“, „პარიზერ ტაგებლატი“, „მანჩესტერ გარდიენი“, „ფიგარო“, „პტი ჟურნალი“, „ეკო დე პარი“, „ლენუველ ლიტერერ“, „როტე-ფანე“ და სხვ. და სხვ. [ჩვენ მოვიყვანეთ მხოლოდ ზოგიერთი]. აი, ადგილები იმ დიდძალი მასალიდან, [ძირითადი საკითხი] რომელიც მე მომეპოვება. „ეს კონგრესი ერთი გასაოცარზე გასაოცარი კონგრესთაგანია, რომლის მსგავსიც დიდი ხანია რაც არ გვინახავს“. - სწერს „პტი ჟურნალი“. „ძირითადი საკითხი, [რომელიც] რაც განსაკუთრებით მთავარია - ესაა კომუნიზმისადმი ინტელიგენციის დამოკიდებულება“, - სწერს „ეკო დე პარი“. „საკვირველ რასმე სანახაობას წარმოადგენს კონგრესი, რომელიც მიმდინარეობს უზარმაზარი და საშიშარი ხელოვანის ანდრე ჟიდის თავმჯდომარეობით“. „ლენუველ ლიტერერია“ ყველაზე უფრო დიდი სალიტერატურო გაზეთია საფრანგეთში [ითვლება], [აი რასა სწერს იგიც:] იგი აღნიშნავდა, რომ „კონგრესის მუშაობის ხუთი დღის განმავლობაში, სხვადასხვა შეხედულებანი ერთმანეთს დაუახლოვდენ და სხვადასხვა ქვეყნის დელეგატებს აღფრთოვანებდა ერთი გრძნობა“.
*
კულტურის დაცვის საერთაშორისო კონგრესმა 26 ივნისს, ღამით, დახურვის წინ თავის უკანასკნელ სხდომაზე მიიღო შემდეგი შინაარსის რეზოლიუცია:
1. [მწერლები, რომლებიც წარმოადგენენ 38 ქვეყანას -] [მწერალთა პირველი კულტურის დაცვის საერთაშორისო კონგრესი, რომელზედაც წარმოდგენილია 38 ქვეყანა] [მწერლები წარმოდგენილნი] 38 ქვეყნის ლიტერატურის წარმომადგენელი მწერალი, მწერალთა პირველი, კულტურის დაცვის კონგრესის მონაწილენი, - საჭიროდ სთვლიან განაგრძონ კონგრესის მიერ დაწყებული საქმე. ისინი ჰქმნიან კულტურის დაცვის საერთაშორისო ასსოციაციას. ეს ასსოციაცია იმუშავებს მუდმივი საერთაშორისო ბიუროს ხელმძღვანელობით; ბიუროს მიზანია გაამაგროს და გააფართოვოს კავშირი, შექმნილი ამ კონგრესზე.
2. ბიურო უზრუნველჰყოფს სხვადასხვა ქვეყნებში ლიტერატურულ თარგმანების ორგანიზაციას, კონტროლს გაუწევს [თარგმანების] ხარისხს იმ თარგმანებისას, რომლებიც წარმოდგენილი იქნებიან [მის] განსახილველად და მიიღებს ზომებს მათი გამოქვეყნებისათვის.
3. ბიურო ერთ თავის უმთავრეს ამოცანად სთვლის უზრუნველყოს თარგმნა და გამოქვეყნება ისეთ ნიჭიერ ნაწარმოებების, წიგნებისა და ხელნაწერების, რომლებიც აკრძალულნი არიან [თავია] იმ ქვეყნებში, სადაც ისინი დაწერილია. ამ საქმეს თავისი ავტორიტეტით ხელს შეუწყობენ ბიუროს უფრო კვალიფიცირებული წევრები.
4. ბიურო შეეცდება შეუმსუბუქოს მწერლებს სხვადასხვა ქვეყნებში გამგზავრება და ყოფნა ურთიერთი სტუმართმოყვარეობის საფუძველზე.
5. ბიურო პერიოდულად გამოაქვეყნებს სიებს სხვადასხვა ქვეყნის უკეთესი ნაწარმოებისას, რომელთა გავრცელებასაც კი სასურველად იცნობს.
6. ბიურო შეისწავლის თანამედროვე ლიტერატურის უფრო გამოჩენილი ნაწარმოებების მხარის დაჭერის სხვადასხვა ფორმებს. ამიტომ ბიურო დააარსებს საერთაშორისო ლიტერატურულ პრემიას.
7. ბიურო მოამზადებს, როდესაც ამას საჭიროდ სცნობს, (II) მწერალთა მეორე საერთაშორისო კონგრესის მიწვევას.
8. ბიურო, შემდგარი სხვადასხვა ფილოსოფიური, ლიტერატურული და პოლიტიკური მიმდინარეობის მწერალთაგან, კულტურის სფეროში იბრძოლებს ომისა და ფაშიზმის, უფრო [ფართო] საერთო აზრით, ცივილიზაციისადმი მიმართული ყოველგვარი საფრთხის წინააღმდეგ.
აი, შეხედეთ, რამდენი საქმეებია კიდევ გასაკეთებელი.
ილია ერენბურგი
შესანიშნავი სიტყვით გამოვიდა [პოეტი] ილია ერენბურგი, რომელმაც მგრძნობიერ და ამაღელვებელ სიტყვით მოუთხრო კონგრესს თავისი თავგადასავალი, ამბავი იმის შესახებ, თუ როგორ მივიდა იგი საბჭოთა თანამედროვე შეგნებამდე, საბჭოთა მწერლობასთან. [იმდენად გულწრფელი] რამდენი რამ განიცადა, რამდენი დაბრკოლება გადალახა, რომ საბოლოოდ დამკვიდრებულიყო, როგორც საბჭოთა მწერალი. სიტყვის დამთავრებისას მას ხელი ჩამოართვეს [გაგების] თანაგრძნობის ნიშნად, ანდრე ჟიდმა და ჰენრიხ მანმა. თვითონ ერენბურგი ამის შესახებ ამბობდა: „ანდრე ჟიდი და ჰენრიხ მანნი წამოდგნენ, რომ ჩემთვის ხელი ჩამოერთმიათ; მე ამის შესახებ იმიტომ ვლაპარაკობ, რომ ეს ხელის ჩამორთმევა მეკუთვნოდა არა მე, არამედ მთელ საბჭოთა მწერლობას, რომლის წარმომადგენელად შემთხვევით ვიყავი მეო; მე არაფერი არ შემეძლო მეპასუხნაო. მე ისე ძალიან აღელვებული ვიყავიო“ და სხვ. და სხვ. ამისთ.
სტალინი
თავის ახალ წიგნში „თხუთმეტი წელი ბრძოლისა“ რომენ [როლლანი სწერს] როლლანს მოჰყავს:
ამხ. სტალინმა ჰერბერტ უელსთან საუბრის [დ] (23 ივლისს, 1934 წ.) უჩვენა [უჩვენა - ამბობს რომენ როლანი და არა - უთხრა] (კი არ უთხრა, არამედ უჩვენა, - როგორც ამბობს რომენ როლანი) მას, რომ "შეურიგებელი კონტრასტი ინდივიდუუმსა და კოლეკტივს შორის, ცალკე პიროვნებასა და კოლეკტივს შორის არ არსებობს, არ უნდა არსებობდეს. იგი არ უნდა არსებობდეს, ვინაიდან კოლექტივიზმი, სოციალიზმი არ უარყოფს, არამედ ათავსებს ინდივიდუალურ ინტერესებს კოლეკტივის ინტერესებთან. [მისცეს] სოციალიზმს არ შეუძლია გაეთიშოს ინდივიდუალურ ინტერესებს. ყველაზე სრული დაკმაყოფილება ამ პირად ინტერესებს - მხოლოდ სოციალისტურ საზოგადოებას შეუძლია მისცეს. უფრო მეტი, - სოციალისტური საზოგადოება წარმოადგენს ერთადერთ მყარ გარანტიას პიროვნების ინტერესების დასაცავად. [როლანი დაასკვნის] რომენ როლანს აქედან სამართლიანად გამოჰყავს შემდეგი დასკვნა: „ის, რასაც სტალინი ლაპარაკობს ინტერესებზე, მას შეეძლო ეთქვა - და მე ამას ვამბობ - იდეებზედაც.
[მთელი ჩვენი ინდივიდუალისტური კულტურა იღუპებოდა ბურჟუაზიული წყობილების სათბურებში, გზა აბნევისა და ჭლექიანობის გამო. ბურჟუაზიულ წყობილებასთან, დიდი ხანია დასავლეთის დაჩაჩანაკებულმა და მშიშარა საზოგადოებამ დიდი ხანია, რაც დარგო თავისი აზროვნების ყველაზე [ძლიერი] მძლავრი მცენარეები] მთელი ჩვენი ინდივიდუალისტური კულტურა სათბურებში, ბურჟუაზიულ წესწყობილებასთან, სადაც დასავლეთის დაჩაჩანაკებულმა და მშიშარა საზოგადოებამ დიდი ხანია, რაც დარგო თავისი აზროვნების ყველაზე მძლავრი მცენარეები, იღუპებოდა გზა აბნევისა და დაჭლექიანების გამო. ეხლა იგი (ინდივიდუალისტური კულტურა. გ. ტ.) ცოცხლდება, რა კი გადარგულ იქნა ნაყოფიერ, პროლეტარულ ნიადაგზე. მილიონ არსებათა ნიადაგზე [აზრდილი] ხე იზრდება და მაგრდება“.
ვაიან კუტიურე
„სოციალიზმი არ წარმოადგენს კულტურისათვის არავითარ საფრთხეს...
რეაქციონერების ზეგავლენით იყო "წარმოდგენა [კულტურაზე] კომუნიზმზე, როგორც კულტურის მტერზე, როგორც სულის მტერზე. ამ სიცრუეს კონგრესმა გამანადგურებელი პასუხი გასცა. საბჭოთა დელეგაციის სახით, სოციალისტური ჰუმანიზმი ბრწყინვალედ გამოვიდა დასავლეთის ასპარეზზე, და ერთბაშად [მოიპოვა] დაიპყრო მოქალაქეობრივი უფლება“ - ასე განაცხადა ვაიან კუტიურემ კონგრესის უკანასკნელ დღეს, დახურვის წინ. "მწერლის თავისუფლებაზეა საუბარი, თუ საერთოდ პიროვნებაზე, - განაგრძობდა იგი, - შემოქმედების პრობლემასა თუ აზრის ღირსებაზე, ადამიანები, მოსულნი სხვადასხვა ჰორიზონტებიდან აქ შეხვდენ და იცვნეს ერთმანეთი. ორი ქვეყნის შეფარდებამ [სულ მცირედ მაინც] გვიჩვენა [სულ მცირეც რომ იყოს] [გადასხვაფერების] განათლების უზარმაზარი წყურვილი ([რომლითაც] ამ წყურვილით შეპყრობილია ძველი ქვეყნის უკეთესი მწერლები) და ნებისყოფა მემკვიდრეობითად [გადა]სვლის, (რომლითაც აღფრთოვანებულია ახალი ქვეყნის მწერლები), ლაპარაკია ძველი ქვეყნის უკეთეს ღირებულებათა შესახებ.
კულტურა განსაცდელშია! დასავლეთისა და საბჭოთა ქვეყნის მწერლებს სურთ მისცენ მხარი მხარს, რათა იგი გადაარჩინონ!
*
ტიხონოვის შემდეგ გამოვიდა ინგლისელი მწერალი ქალი უილიამ ელლისი, რომელმაც განაცხადა, რომ სერიოზული მხატვრული ნაწარმოებები უფრო და უფრო იდევნება ბურჟუაზიულ ქვეყნებში ყვითელი ბურჟუაზიული ხალტურით.
ამერიკის დიდად გამოჩენილმა მწერალმა მაიკლ გოლდმა წარმოსთქვა სიტყვა, რამაც ძლიერ ააღელვა კონგრესი. გოლდმა ხაზი გაუსვა, რომ ეროვნული წარმოშობა არასდროს ხელს არ უშლიდა დიდ მწერლებს - პუშკინის, შილლერისა და შელლის გავლენა საერთაშორისო იყო და რომ საფრანგეთში შექსპირს უჭირავს ერთ-ერთი საპატივცემულო ადგილთაგანი. შარშან მისი დრამები უფრო მეტი იდგმებოდა მოსკოვში, ვიდრე ევროპის ქალაქებში. ფაშიზმის ცდა მოამწყვდიონ ლიტერატურა ნაციონალიზმის გალიაში, ესაა საზიზღარი დამნაშავობა მთელი კაცობრიობის წინაშე... მსოფლიო ომის დროს ამერიკაში მოღალატედ მიაჩნდათ ყველა, ვინც ჰკითხულობდა გიოტეს, გეინეს, ან აღტაცებაში მოდიოდენ ბახისა და ბეთხოვენის მუზიკით.
*
კოლასი ჰყვება: უდაბნოში იგი ხვდება ვიღაც კაცს წიგნების კონით: „წიგნები? მე არ მინდა მათ დავშორდე, ეს ჩემი მეგობრებია“. მან ილაპარაკა, თუ როგორ დაჩაგრული იყო წინად მისი ქვეყანა და როგორ მშვენიერ მდგომარეობაშია ეხლა.
ანდრე ჟიდი მალროზე
მალრო, ეს ახალგაზრდა მწერალი არაჩვეულებრივი შემოქმედებითი ბედით, ზეშთაგონებით აღნიშნული, რომელიც იცნობს ფართო მასებს, [გამოდის მათ წინაშე:] „ნამდვილ სიახლოვეს ჰქმნის მხოლოდ მიზანი. მწერალთა და მუშათა შორის შესაძლებელია ძლიერი, ვაჟკაცური ძმობა. ეს ძმობა იშვა მათი რევოლიუციონური ნებისყოფით“ [მალრო] (ტაშს უკრავენ) [მუშები] მალრო ჰგრძნობს ამ რევოლიუციონურ ნებისყოფას.
მალრო გრძნობს „ძმობის“ სიდიადეს; აი, ერთი დამამტკიცებელი საბუთთაგანი, წიგნი, რომელიც მიძღვნა საგულისხმიერო წარწერით ამხ. მალრომ... რომელმაც [მთელ კონგრესზე] ენგის პირით შემომითვალა: რომ მთელ კონგრესზე ყველაზე დიდ შთაბეჭდილებას მასზე ახდენს [საქართ. პ.] გალ. ტაბიძე.
*
გერმანიის მწერალი ლიონ ფეიხტვანგერი, რომელიც შეჩერდა ისტორიული რომანის პრობლემაზე; რომანი ბურჟუაზიის ხელში დრომოჭმული პოლიტიკური ფორმების ქება-დიდების იარაღია. ისტორიული რომანი უნდა გამოყენებული იქნას, როგორც საბრძოლო იარაღი პოლიტიკური რეაქციის წინააღმდეგ, ისტორიული სიმართლის ჩვენებით.
რუმინელი მწერალი ტრისტან ტცარა ლაპარაკობდა იმის შესახებ, რომ პოეზია აუცილებელია გამოყენებულ იქნას პროლეტარული რევოლიუციის სამსახურისათვის.
ზიზღითა და აღშფოთებით უპასუხა კონგრესმა სიურეალისტის ელუარის გამოსვლას, რომელმაც მოინდომა კონგრესის ტრიბუნა ანტისაბჭოთა ცილისწამებისათვის გამოეყენებია.
სხდომა მთავრდება ცნობილი ფრანგი მწერლის ანდრე შანსონის განცხადებით:
„მე მოვედი თქვენთან, როგორც ადამიანი, რომელსაც სურს მონაწილეობა მიიღოს ბრძოლაში, მე მესმის ბრძოლის გუგუნი, მე ვხედავ ცეცხლის ალს ჰორიზონტზე და მე მივდივარ, როგორც ჯარისკაცი, [რომელმაც გაიგონა] რომელსაც მოესმა ზარბაზნების აგრიალება“.
„ამ ბრძოლებში, - სთქვა შანსონმა, - აგრესორად გვევლინება ფაშიზმი - კულტურას თავს დაესხენ!“ შანსონი [აღტაცებით] აღფრთოვანებით ლაპარაკობს საბჭოთა კავშირში ეროვნული პრობლემების გადაჭრის შესახებ და მოუწოდებს მწერლებს, გაერთიანდნენ კულტურის არსებობისათვის ბრძოლაში.
25 ივნ., დღის სხდომაზე ფრანგმა მწერალმა მუნიემ განაცხადა: თუმცა მე მარქს. არა ვარ და სხვ. (კომ.).
ჰოლანდიის მწერალი ჟეფ ლასტი ჰყვება ჰოლანდიის ცენზურის ველურობაზე, იგი ჰკრძალავს საბჭოთა ფილმებს და ხსნის ნიჭიერი მხატვრების სურათებს გამოფენიდან „[არა]კეთილსაიმედობისათვის“.
ფრანგი მწერალი ქალი დრეიფუსი ლაპარაკობს საფრანგეთის ახალგაზრდა პროლეტ. ლიტ-ის ამოცანებზე. ილაპარაკა მუშკორების შესახებ, რომელთა [რიცხვიდან] წრიდან რამდენიმე ნიჭიერი მწერალიც კი გამოვიდა.
გალ. ტ....
ერნსტ ბლოხი (გერმანიის მწერალი) - ლაპარაკობდა ხელოვნებისა და სტილის ამოცანის განსაზღვრაზე.
ალაზანი.
*
„თუ არჩევანი მიდგა ფაშიზმსა და კომუნიზმს შორის, მე ავირჩევდი კომუნიზმს“ - განაცხადა ტომას მანმა.
ღრმა შთაბეჭდილება მოახდინეს ინგლისელების ფორსტერის და გეკსლის გამოსვლებმა.
გერმანელების : ფეიხტვანგერი, ფრანკი.
ფრანგების: ბენდა, ლენორმანის, შამსონის, ყოფილი სიუ-რეალისტის - ტრისტან ტცარას, ბოგემური პატარა შკოლაა, ჩვენი რაღაც ფუტურისტული მიმდინარეობის მსგავსი.
კათოლიკური მწერალი დენი მარიონი.
პრესის წარმომადგენლების მაგიდას უზის 150 ჟურნალისტი.
ამხანაგებო: მსოფლიო კულტურის უკეთესი წარმომადგენლები.
ამ აფიშისადმი ასეთი დამოკიდებულება სრულიად შემთხვევითი არ იყო! (თეთრების პრესსა).
*
[უცნობი ჯარისკაცის]
პოლიტიკური რყევების პერიოდი თანამედროვე ევროპის პერიოდში თანდათან...
კონგრესმა გვერდი აუარა სახელდახელო რევოლიუციონურ [სიტყვებს] ფრაზეოლოგიას.
ისტორიის გადამწყვეტ მომენტებში.
*
ანდრე ჟიდი მალროს ერთი ფრაზის შესახებ ამბობს: [მალრომ] იმ წიგნის წინასიტყვაობაში, რომელიც ეხლახან დასწერა მალრომ, და უკვე ყველასათვის ცნობილი წიგნი გახდა, მალრო ამბობს: „კომუნიზმი უბრუნებს კაცობრიობას ნაყოფიერებას“.
ეს სრული სიმართლეა ადამიანების მიმართ.
ეს სრული სიმართლეა ეროვნებათა მიმართაც.
*
აბგა, აბგა.
Нет не испортили, а наоборот, они подружились.
ბენდა. როდის იქნება...
Дорогому Гоги от Галактиона...
Вечное перо.
ბენდა... იმგვარი მდგომარეობა, როცა რომელიმე თავბრუდახვეული მეოცნებე, როგორც, მაგალითად, ბენდა, ბენდა, ბენდა. ბენდა.
Мы пойдем там.
Слитки – коротки. Время пыль.
წელთა დენაში ჟამითი ჟამად.
ნორჩსა და უზრავს.
სიცოცხლე მუსრავს.
ილევა. ეშვილევა.
დამდგმელი. შთანმთქმელი.
ყოფა.
ელევა. შელევა.
ძნელად საძლევი. ნაძლევი.
სასტიკი. პლასტიკი.
ფუშავს. უშავს. უშავესს.
მნდომარი. მეომარი.
გუბება. იღუპება. მეუფება.
შემმართებელი. ამმართებელი. სამართებელი. დამმართებელი.
ინთქმება. გამოითქმება.
არს ზენა. არსება.
მზემ დაახურა. მთა დახურა. გადახურა. დაჰყურა.
*
1. [საჭიროა ანდრე ჟიდის] სიტყვის და სხვებისაც გაფართოება. 2. ანდრე მალრო. 3. ილია ერენბურგი. 3. მიხ. კოლცოვი. 4. გორკი. 5. კრეველი. 6. თვითმკვლელობაზე. 7. ჰენრიხ მანნის სიტყვა. 8. ბენდას სიტყვა. 9. აფიშის ისტორია. 10. მალროს წიგნის ისტ. 11. როგორც ადამიან. (ერ.). 12. სიურეალიზმი? 13. კაფეები. 14. პარიჟის ოფორტები. 15. კრიზისის შესახებ. 16. მწერალთა სოლიდ. შესახებ. 17. შესავალი სიტყვა. 18. უცხოეთის პრესის გამოძახილი. 19. ინციდენტი იტალიელ. 20. პესსიმიზმი (რვეულში).
1. კონგრესის დელეგატები. 2. კონგრესზე აშკარა გახდა დიფერენციაცია. 3. ანდრე ჟიდი. 4. მარტოობა. 5. გულახდილობა. 6. უცნობი გერმანელის გამოსვლა. 7. პარი სუარი გერმანიაზე. 8. ნეიტრალობის წინააღმდეგ. 9. როდესაც აკვირდები სენას. 10. პოეზიის შემოსავლიანობა. 11. დეტეკტიური რომანი. 12. აკადემია. 13. ერთი დღე პოტიომკინთან. 14. ემიგრაციის პრესა. 15. ჰაერი. 16. გამოსვლები კომუნისტის. 17. ჩემი მოხსენება. 18. კონგრესის რეზოლიუცია. 19. აღნიშნე დრო. 20. ბოდლერის პოეტი. [21. ოლიას შესავალი.] 22. სტალინის სიტყვა ინდ. და კოლ. 23. [ერენბ.] როლლანის შეხედულებანი. 24. საფრანგეთის კომ. პ. მოხს. [25. გერმანიის არალეგალური მუშ.]. 26. პოლონეთი. 27. ბელგია.
Невыступая. Невыступ.
*
0-47-28. Всев. Иванов. В 3 часа.
1. Как дела с паспортами, с нас здесь требуют.
2. [Когда приедет Щербаков?] 13-14.
3. Приехала-ли Анна Караваева (нет).
4. № телефона Всеволода Иванова.
Секрет. Ц. К.
Галактион Табидзе.
Т. 48. комн. 5. 7 часов (Бронь).
Литературный отдел.
300 К. К. Город.
Атмосфера как грядущие дни. 2. 30 <..длов> Секретариат В (Ц. Н. К.) 9, 45.
10. Что дал мне Конгрес?.
Кремль. Секретариат В. Ц. И. К. – Кому обратиться за броней, мне нужно, я член Ц. И. К. Грузии мне необходимо спешно <...леть> в Грузию.
Я член конгресса. На завтра.
Ул. д. 5 Октября (угол Никольской и Черкаск. переулок).
Гослитиздатек. Редакция "Творчества Народов СССР". 80.
3-44-32. Мозольков. Завтра в 11 часов. 8180. Секретариат.
Авербух что в литфонде.
Литфонд СССР. Щербаков Александр Сергеевич.
1, 6, 3, 0, 6.
Кремль. 12-18.
35 строк. 200 делегат.
Авербух. 81, 8, 0.
Дайте Кремль. Ц. К. Дайте добавочную 12-80. Ц. К. Ц.
Постоянное представительство.
1. Общие впечатления о конгрессе.
2. Какое заседание и чье выступление произвело на нас большее впечатление и чем?
3. Беседы с Французскими и американскими и др. делегатами и о чем вы говорили. Чем они интересуются.
5. Какой интерес проявлялся к советскому искусству, в частности к грузинскому искусству, литературе и т. д.
6. О выступлении Загримированного человека.
7. Париж сегодняшнего дня (Фр. литер., пар. искусст.).
8. Открытие в Париже улицы им. Горького.
9. Общую картину конгресса.
*
Имеющиеся материалы.
Вырезки: Толстой о св. творч. Кольцов чит. и пл. (ოლია); <Кир...> о <д...латури>; Обзор зар. печати; Ил. Эренбург; Андре Шамсон; Ник. Тихонов; Уольдо Франк; Караваева.
О Андре Мальро (Амер.); Сов. искусст.;
Маст. культуры.
1. Карин Михаэл. 2. Форстер. 3. Жюль Бенда. 4. Жан Геско. 5. Жан Ришар Блок. 6. Гексли, Керр, Нека, Михаэлис. 7. Андре Жид. 8. Берта, Бреясто, Феихтвангер. 9. Генрих Манн. 10. [Драматический момент].
კომუნიზმი და კულტურა (როლანი და გორკი).
Лит. газ., За рубежом (Блок, Вильдрак, Маргерит и др. Ваиян Кутюрье). Крона и корни (тур.); Гр. Писат. на пер.; Гексли (Лейтеса); Замор. Коммера (О сюреализме); Заруб. печать (З. Р.); Пти Паризьен, Мон Паризьер <тометиат.>; Кутюрье несч... За руб.; Толстой. Орфей;
Роллан 15 лет; Стал. Мальро; Вилдрак. Ким.; Толстой – Мы победим; Постан. Пути укр. интер.; Культ. сотруд. Ф. СССР; Л. Ч.; Якуб Коллас. Речь. Зак. пр.;
Илья Эренбург; Генрих Манн; Жар Ришар Блок; Андре Жид; Колас; Мальро; О рукопожатии; О себе.
Заря Конгр. зак.
„Гуманизм“. А. Толстой. Поль Низан; В. Фре.; Анри Барбюс; Соколов (Болг.); Мархвица; Лахути; Никитенко; Рудольф Леонгард; Письмо Маргерит; Паст. Бебель; Генрих Манн; Фейхтвагнер; Тристан Тцара; Андре Шонзон; Мунье (фр.); Жеф Ласт (Голл.); Дрейфус (фр.); Табидзе; Эрнест Блох; Алазан.
Отпор троцкистам; Уильям Эллис; Майки Гольд; Арагон; Киршон. Вайян Кутюрье; Михайло Кольцов; Колективный голос; Фр. Голивуд о криз. кон.; Парижские трущ. (За Р.); О Де Ля Роке; О Фаш. Организ; О 14 июля; О улице им. Горького.
Париж. против Фоли. Илья Эренбург. Мертвая долина. Панфероffа.
1. Целый доклад Пике. 2. Вступ. Пике.
Франция. Германия. Польша. Барбюсс.
9 საათია.
Вздор, сударь, милостивый!