აკაკი წერეთელი
არრა გინდა-რა კაცს იმის მეტი!
არის სიმღერა ქვეყნად ისეთი,
რომ მიატარებს მარადისობა
გენიის გზებით მოგიზგიზეთი.
მასში გაშლილა ფიანდაზობა:
სჯერა ძმას ძმობა, სჯერა დას დობა,
მის ძარღვებში დუღს მღელვარე სისხლი
და მარადისი ახალგაზრდობა.
მისი წაქცევა თუ უნდა დემონს,
სიკვდილი დევდეს თვითონ, დეე, მას!
ფხიზელი, მხნე და ალღომახვილი
გული მგოსნისა განაგრძობს ცემას.
წარვლიან წელნი. მოვა სხვა ხანა,
და იმ სიმღერით, იმ გმირთა თანა
იბრძვის, წინ იწევს და ძლიერდება
ზეშთაგონებით სავსე ქვეყანა.
საუკუნეთა არმომრიდების
მგოსანი ღირსი არის დიდების.
მიემსახურა კაცობრიობას,
მან მთები დასდგა მარგალიტების;
ხალხი არჩია წმიდათა-წმიდათ,
მასში წრფელ გრძნობებს აგზნებდა დიდათ,
მან უმაღლესი მისწრაფებანი
გასდო მომავლის გზადა და ხიდათ.
დაე, დღე იყოს შიშველ-ტიტველი,
მრავალთა დარდის გულით მზიდველი,
მხოლოდ სიმართლის აღიარებით
იმარჯვებს ჩანგი მოუსყიდველი.
ის არ უკრთოდა მტარვალთა ყეფას,
ის წყვდიადისას ხევდა მეფობას,
მედგრად, უშიშრად განაცხადებდა
ხალხის ჩაგვრას და უუფლებობას.
ხალხის რჩეულის ხმა, პოეზია!
დასაბამიდან მკვიდრი ფესვია -
ის უყვართ, ხალხის სიყვარული კი,
ყოველ ჯილდოზე უმაღლესია!
გულიდან მოხეთქს ხმა დაძაბული,
და უსმენს ხალხი სულგანაბული,
რომ შემდეგ ერთხმად გაიმეოროს
როგორც თავისი ხმა გულდაგული.
უბრალო, ნათელ ჰანგთა ბუნება,
მარად გარემოს ეხმაურება,
მასში ცხოვრება ცოცხალთა ძალთა
არასოდეს არ დაიბურება.
აქ ჩივის კაცის თრგუნვილი სული,
და შებორკილი მისი სხეული,
შეგნება ამაყ, უკვდავ უფლებათ,
შურისძიებად გადაქცეული.
აქ აღტაცება მოისმის ბრძოლის
და გამარჯვებულ იმედთა ქროლის,
მასშია სული ყოველ ქვეყნიურ
სიხარულისა და ფიქრთ მოწოლის.
მასში წადილი არის ნათესი
და გულის თქმები უდიადესი,
მასში ბრწყინვალე ოცნება დაჰქრის,
მასში მომავლის არის ალერსი.
ხალხთ ბაგეებში მღერა მგზნობელი,
სტიქიურ ძალის ხდება მფლობელი,
იგი მწვერვალთა ნიაღვრის მსგავსად
მოგრგვინავს ლაღი და ულმობელი.
მოდის მრისხანე ხმათა მომრგავი
თავისუფალი, მძაფრი, მბორგავი,
მოდის მქუხარე და ბობოქარი,
მხნე, მღელვარე და შეუბორკავი.
ცხარე და ფიცხი ჰანგი მთა-გორის,
ტალღები სცნობენ ერთიმეორეს,
გზას მიიკაფავს ძალის-ძალათი
მრისხანე ხევთა და კლდეთა შორის.
დაუცხრომელი ღვარი ღვარებად
ექსტაზით მძაფრად მიეჩქარება.
ქვებს ეხეთქება და ჩანჩქერებად
მშობლიურ არეს გადეფარება.
ასე, სიმღერის მიდის დიდება;
არ შეიძლება, არ დაიდება
ზავი; მგოსანმა არ იცის ზავის
დაშოშმინება და დამშვიდება.
ასეთი იყო ჩვენთვის აკაკი
არ ეკარება მის მღერას ჟანგი.
იგი იტაცებს ადამიანთ გულს:
ავსწიოთ მაღლა პოეტის ჩანგი.
დაბურულ ტყის იქით, გაღმა
მახსოვს, ვიწექ მე გულაღმა,
ზმანებაში წამიყვანა
მშვენიერმა ძველმა ბაღმა.
ოცნებები გამატანა
ცხრაას რვა წლის გზათა თანა,
ლურჯ ზეცის ქვეშ მძლია რულმა
და, აი, რა დამეზმანა:
მუხას ადგა ოქრო მთვარის
და სიმშვიდით ყველგან არის
უბოლოო მყუდროება
ზეცის, მიწის და მდინარის;
არ აშფოთებს სოფელს ღმერთი,
არ შეარხევს ტოტებს ქარი.
ცხენოსანი მხოლოდ ერთი
მე გვიან გზით მივიჩქარი.
ავუარე რა ტყეს გვერდი,
გავიარე ფერდზე ფერდი,
ძირს ჩამოვხტი ცხენოსანი,
სად მოლია, ვით ხავერდი.
მწყურვალე ყელს გავისველებ
ცხენოსანი ვინმე ერთი,
და მშობლიურ მინდორ-ველებს
გადავსძახი: „ალავერდი!“
გაგიმარჯოს! - შორი-შორი,
იმეორებს მთა და გორი,
გაგიმარჯოს! - მიპასუხებს
ხეობა და ველ-მინდორი.
გაგიმარჯოს! - აგრიალდა
აქედან კლდე, იქით წნორი.
გაგიმარჯოს! - ისმის წყალთა
მდინარების ხმათა ტბორი.
უფრო გაკრთა შუქი მთვარის
და მღვიძარე ფრთისქვეშ არის,
დაირღვა რა მყუდროება
ზეცის, მიწის და მდინარის.
გაგიმარჯოს! გაგიმარჯოს! -
იმეორებს მძაფრი ქარი,
ცხენოსანი ვინმე ერთი
მუხას ვუცქერ და შევხარი:
„დიდებული და მაგარი,
ცად ასულა შენი მხარი,
მძლავრადა სდგას, მტკიცედა სდგას,
უმაგრესთა ფესვთა მყარი.
ვინ დიდება მარადისი
და გულისხმა საოცარი,
საიდუმლო იცნოს მისი?
ბაგეებს სდევს ძნელი კარი.
რაღაც ვრცელი, იდუმალი,
შენ გმსახურებს ძალთა-ძალი,
უხილავი უკვდავება,
მეუფება მრავალთვალი.
როგორა სცნოს კაცის სისხლმა,
აქ ქვა ქვას რომ დაადუღა,
რა დიდება იგულისხმა?
მითხარ, მუხა, დიდო მუხა!
მსვლელობათა დიდთა მჩენი
მიდიოდნენ დღენი, თვენი.
ჟამი გაჰქრა, კაცნი წაჰყვნენ...
სად? ვერა სცნობს დანარჩენი.
ბევრი მოდგმა გადაშენდა
დამნგრეველი, გინდა მშენი,
მაგრამ განა მტერთა შენთა
საიდუმლო უთხრან შენი?
რაც იმდენი ციდან - ცამდე
იხილე და განიწადე,
რაც მზის დასვლა და ამოსვლა
შეიგრძენ და განიცადე,
რა ჭაობი და რა გუბე,
საუკუნის ხანისამდე...
მაინც დიდი ხარ მეუფე...
გამარჯვება განიმზადე.
შემოსილო ერთ დროს ღრუბლით,
გეხვევოდა მარად მუმლი.
იარებით დაიფარა
შენი მკერდი, შენი შუბლი.
იყო საშინელი წამი,
გამყინველი როგორც შხამი,
როცა სული უდაბნოა
და არა სჩანს ზეცის ნამი.
არ არსებობს გაღიმება
არც ჩემდამი, არც თქვენდამი...
ო, სიმებო! ო, სიმებო!
ხომ გიგრძვნიათ თქვენ ეს წამი!
რა კარგია, ქნარო, მაშინ,
სადმე ველად, სადმე მთაში,
იქ, სადაც სდგას ძველი მუხა,
სად ფოთლების ისმის ტაში.
უნდა იქნას სიხარული
გაზაფხულის მზიურ თქმაში;
გამოჩნდება იქ ქალწული,
ყვავილების ეშხით თმაში.
და იქ სულის ახალ ვარდებს
ქარი შენს ხმას შეუფარდებს.
ისმენ ახალ მელოდიებს,
და შენაც ჟღერ, როგორც გმართებს.
ო, ქალწული მთისა შორის
ძვირად ჩნდება კაცთა შორის,
ის არ მოდის, იგი ჩნდება
როგორც სუნთქვა სხვა მეორის.
იგი ისვრის ვარდებს მზიანს,
და შვენებას ამ მთა-გორის
უწოდებენ პოეზიას -
უმაღლესთა თანასწორის.
იგი გზაა და ციმციმი -
და მის ქნარზე ბევრი სიმი
სიცოცხლეა, თუ არ გაწყდა
ტლანქი ხელით დანამძიმი.
ო, ბრალია თუ ქვეყანას
დასხლტა პოეზიის ღიმი,
მისი ბრძოლა, მისი ნანა,
მისი ლხინი და ნადიმი.
ვერც ეს ჩრდილი, მუხის ჩრდილი,
ვერც ფიქრები მის ქვეშ ზრდილი,
გაუძლებდენ ბობოქარ წლებს -
მძლავრი, ტოტებგადაწვდილი,
ლურჯი ზეცა, ლურჯი მთები,
და ეგ ღამე ფერმიხდილი.
მე ვიგონებ გარდამავალს,
ამ ღამეებს მრავალთ-მრავალს,
როცა მტერი მოგვისპობდა
ყოველნაირ გამოსავალს.
მაგრამ შენ რას გაყვედრიდენ,
ან რა შველას, ანუ რა ვალს?
ჰკითხე მეხს და ჰკითხე გრიგალს,
შენს მწარე თავგადასავალს.
შენ ნუ გინდა, არც გაგონებ
უგზოობას, მწარე დარებს,
დიდი ხნიდან შენზე ფიქრი
ამ არეზე დამატარებს.
მშრომელად მქმნის, მედროშედ მქმნის
და შემოქმედს დამადარებს,
არ გადამჩეხს, არ გადმისვრის,
ბევრჯერ გამიდარისდარებს!
გაგიმარჯოს, გაგიმარჯოს! -
იმეორებს ეხლა ქარი.
მაღვიძებს მზე. ცხენოსანი
კვლავ სწრაფი გზით მივიჩქარი.
ცაზე ღრუბელთ კრებულია,
მთები გაწითლებულია.
მზე შუა-ცას გადასცილდა,
გადაშუადღებულია.
მზე დაბლა სცემს სხივებს ცერად
და ირიბად, ალმაცერად,
მოცახცახე-მოელვარე
ჰაერს ფერავს ოქროს ფერად.
ხშირ ფოთლებში და ნიავში
გზა გამოდის სოფლის თავში,
მიიხვევა, მოიხვევა,
და პირდაპირ მიდის მთაში.
იმ გზით - ისევ სხივოსანი,
როგორც მგზავრი და მგოსანი,
აღტაცების მხნე სიმღერით -
ვეშურები ცხენოსანი.
მე აქ მგზავრი ვარ სხვა გვარი,
ბევრი ღამე და ხანძარი
შემხვედრია ქარდაკრული
და მიტომ ვარ გულდამწვარი, -
მაგრამ მე ხომ ნაირ-ნაირს
ისე ვიცნობ ამ მთის ჰაერს, -
როგორც ბილიკს - მონადირე,
როგორც ლაღი მწყემსი - შაირს.
მზე აცხუნებს, კიდით-კიდე,
ღრუბლის რიდე - მსუბუქ-მჭიდე.
ჰორიზონტით ზენიტამდე
სითბო არის და სიმშვიდე.
და ლამაზ გზის ორივ მხარეს,
როგორც სიზმარს ყვავილ-ნარევს,
მოჰფენია აყვავება
აკაციებს მონარნარეს.
მათ თეთრსა და სურნელ მტევნებს,
მოქანავეთ, ვით შადრევნებს,
დღე მზით მოზუზუნე ფუტკრებს
და ნაზ პეპლებს მიადევნებს.
და ლითონის ცივი ბზინვით
აბრეშუმის ქსოვილივით
სივრცე გადაჭიმულია
სახნავ-სათეს ველთ ლივლივით.
და გზის ყოველ ხვეულებით,
თითქო რაღაც გრძნეულებით
შეიცვლება სახეობა
ხედით, ნაკვთით, ხვეულებით.
თითქო რაღაც მანქანებით
უეცარი დაქანებით
სხვაა სახე და იერი,
ვინემ იყო დახანებით.
და იცვლება, და იცვლება
რისი ცვლაც კი შეიძლება,
არე-მარე, გარეგნობა,
მონათება, შენისლება.
თვითეული ჯაჭვი მთისა
წვეტი ყოველ მწვერვალისა,
თვითეული გამოჩენა
ბორცვისა და გორაკისა.
თვით ხეობა, თვითონ ველი,
ხე ყოველი, ტყე ყოველი
აჩვენებს თუ რანაირად
უხვია და ულეველი,
რა ვრცელია და ძლიერი,
დიდებული, მშვენიერი,
უბოლოო, მრავალფერი,
ღრუბელთა ცვლა და ელფერი.
ისინი ხან უზარმაზარს
მოჩვენებით ჰგვანან ტაძარს,
როცა მილულებულ შუქში
მოიკიდებს ცეცხლი ნაცარს.
ისინი ხან - ზვინებია,
ქარს რომ მიუძინებია,
ოქროს ნისლში უხვევია
და ქედს მიუცილებია.
ისინი მზეს სწყურდებიან,
ჩუმად გამოცურდებიან,
შეთბებიან, გზას იცვლიან
და ქედს დაუბრუნდებიან.
ზოგი, როცა მზით ღვივდება,
შორით ამოტივტივდება,
აენთება, გაბრწყინდება
და სადღაც შორს გაცივდება.
მრავალნი გზის პირებიან
ნისლში ჩაიძირებიან,
ინთქებიან თითქო სადღაც,
და კვლავ მოიმზირებიან.
ან და ეხლა მზად არიან,
რომ ღველფიან-ღადარიან
ჰაეროვან ბურუსებში
ელვარება გადარიონ.
მზად არიან შუქით თან-თან
მიიფანტონ, მოიფანტონ,
მზის ჩასვლაში შეერიონ,
მტრედისფერად გაილანდონ.
ხან იიან-ვარდებიან
გზებით მიიმართებიან,
ცაში კლდოვან მწვერვალებად,
გლეტჩერებად მყარდებიან.
როგორც ლანდი ამოების,
ლანდი იმ მიდამოების,
ცის უღრმესი შებინდების,
ლურჯი ასაღამოვების,
ხან კაშკაშა რამე ჭაღი,
ხან ბრწყინვალე რამე ბაღი,
ამწვანებულ ხვეულების
და ქედების იალაღი.
ტრიალ მინდვრად, სად უხვია
ყვავილები ანუ ღვია,
ფართო გზისგან ბილიკისკენ
ცხენოსანმა გადვუხვიე.
ბილიკი იქ იკარგება,
სად მთის ძირი იქარგება.
ლამაზ ტბასთან არე-მარე
მთებით შემოისარკება.
დროა ყოფნის, დროა გრძნობის,
მხურვალე დრო ხალისთ ცნობის,
ცხარე მხურვალების დროა,
ცხარე დროა ყვავილობის.
აქ ფოთლები თრთიან წაბლის,
სუნით ნექტარის და თაფლის
გაჟღენთილა მწვერვალი მთის,
ქედმაღლისა და თავმდაბლის.
აი, უცხო დედოფალი
მთების მშვენიერი თვალი -
ეს ყვითელი ზამბახია -
და ისეთი ტან-მაღალი,
რომ თვით კაცი ცხენიანი,
ტან-მაღალი და მხრიანი,
შიგ არა სჩანს არსაიდან,
ტყეა ზამბახებიანი.
თითქო თრთიან გარემონი
და დაჰკარგა ველმა გონი.
თვალის მომჭრელ სიწითლითა
გადაშლილან ყაყაჩონი.
ისინი თვალთ იალებენ,
გიზგიზებენ, პრიალებენ,
იწვიან და იგზნებიან,
თრთიან, მიმოშრიალებენ.
ისინი ხმით ხმაურობენ, -
არა, არ-აქაურობენ,
ზეიმობენ, მოილხენენ,
უცხოდ დღესასწაულობენ.
რა ძვირფასი ფერებია,
რა ნარნარი ჩქერებია,
მოძრაობენ იმნაირად,
თითქო სულიერებია!
რამდენია ვარდთა ჩენა,
ფერთა თრთოლვა, ჩრდილთა დენა,
თეთრისა და ვარდისფერი
გვირილების მიმოფენა.
ისინი ნაზ და ქნარიან
სიხარულის ტყვედ არიან,
თითქო ლაღად იცინიან,
ზაფხულის დღეს შეჰხარიან.
და სიცილით, რომლის დროსაც
ეალება მნათი სოსანს,
რაღაც წყნარი აღტაცება
ედინება სკაბიოზას.
რა სინაზით ელავს ველად
ლილისფერი მაჩიტელა,
გადუხრია კლდისკენ თავი
და სიზმრებში შედის ნელა.
მუქ-ვარდისფერ დენით მიდის
მიხაკები ველის დიდის,
სუნთქვა თეთრის ღიღილოსი,
ხედვა ლურჯი აკონიტის.
ფოთოლთ ჟღერა, წამთა ჭერა,
თითქო სჯერა და არც სჯერა,
ყვავილობის აღტაცებას
მისცემია ფერა-ფერა.
ჩადიოდა მზე და ფონი
იყო ცეცხლით განაჟონი.
ეხვეოდა მშობლიურ მთებს
ვარდისფერი დაფიონი,
ეხვეოდა არე-მარეს,
ყვავილებით რთავდა მხარეს,
რათა გამოსალმებოდა
ამ საღამოს მოელვარეს.
ეხვეოდა მთების ქანებს
და ხეობებს მუქს და მწვანეს,
რათა მალე შერეოდა,
ღამეთა ლურჯ ოკეანეს.
ცხენოსანი ვხედავ დაბას,
ძირს დაცემულს, როგორც დაფას,
აუწერელ სილამაზეს,
მშვენიერსა და ძვირ-საფასს.
მწვანე ხეობაში შთენილს,
ტყიან მთებით შემოფენილს
მაღალ მთებით, რომელთ მხრები,
ნისლს სწვდებოდა ცად აწვდენილს.
გულს ისარი მზისა მოხვდა!
თითქო სულ სხვა ქვეყნად მოვხვდი.
მიცემული გაოცებას,
ცხენით ველად მე გადმოვხტი.
სულ სხვა მხარე, სულ სხვა ჰუნე,
სულ სხვაგვარი საუკუნე,
სულ სხვა ხანა წუთისოფლის,
სულ სხვა გრძნობით მოღუღუნე.
დაფენიან ველს სახლები,
დაფერდებით, ამაღლებით
უბუხრო და უფანჯარო
შავი ბოლის თანახლებით.
მიწურს ხურავს ზემო ბანი,
ასე უბანს ცვლის უბანი,
ნახევრად ქვის, ნახევრად ხის
სულ უბრალო შენობანი.
დაბა მორჩა მუშაობას,
დღისას ამბობს ბნელ-შავობას,
მუშაობა მორჩა, ეხლა
ელის მოსვენების გრძნობას.
და ეძახის გორას - გორი,
წკრიალა ხმით - მინასწორი,
ერთურთს გაეხმაურება
სხვა გომბორი და კახორი,
ამ საუბრით, მოგონებით,
სიტყვის სიტყვად მიკონებით,
თითქო ძველის ძველი წიგნის
გამოცოცხლდა სტრიქონები!
ამ მივარდნილ და შორ კუთხეს
უხსოვარ დროს, თითქოს უთხრეს,
ძველ მწიგნობრულ ენაზე, რომ
ისაუბრონ - ეს აკუთვნეს
და თითქო დრო მთლად გაჩერდა,
უცნაურ ხალხს დააჩერდა,
ნახა თვისივ საოცრება,
გაჩერდა დრო და დაჯერდა.
მზე უფრო ძირს ეშვებოდა,
მზე ჰქრებოდა, ხმა წყდებოდა,
არე-მარეს მხოლოდ ჩქარი
მდინარის ხმა აწყდებოდა.
და ჯერ ისევ ნათელ ცაზე,
სად სევდაა და სინაზე,
ახლა სულ სხვა გახსენების
ამოიჭრა სილამაზე.
ამოვიდა ქიმ-ელვარე
და ბეწვივით წვრილი მთვარე.
საიდანღაც სიმღერის ხმა
გამოისმა მგრძნობიარე.
ვიღაც დადის, თვალს აცეცებს
და საყვარლის საფლავს ეძებს:
ვერ ნახულობს ძვირფასს საფლავს
და ეს კი დარდს უასკეცებს.
გამქრალიყო, წასულიყო,
მშვენიერი ის სულიკო,
მხოლოდ მთვარე ანათებდა,
რადგანაც მზე ჩასულიყო.
...............................................
...............................................
სულ! სულიკო! ყველგან წვდება -
რა ნაბიჯიც გადიდგმება.
თვით ხევსურის სოფელშიაც
სული სულიკოსი გხვდება.
სიჩუმეში მიწურები -
ჰანგს უსმენენ მოწყურებით,
თითქო შორით წკრიალა ხმით
ხმაურობენ ჩონგურები.
აჰ, სიზმარი მეგონება
მე ამ ჰანგის გაგონება,
მსიამოვნობს იგი მარად,
როგორც კარგი მოგონება.
ჰანგი იგი - დიდ წვაშია,
იგი თითქო ტანჯვაშია,
მისი დიდი გრძნეულების
ძალა ჯადო-სიტყვაშია.
გრძნობა მეტი მე, მგონია,
არცა მაქვს და არც მქონია,
ყველა იმისადმი, რასაც
ეწოდება ჰარმონია.
..................................
..................................
მასში ისმის დამდაღველი
ძველი დარდი და ნაღველი,
ვნებიანი მწუხარება
სევდის ასე ამსახველი.
კაეშანი რამე, ურვა,
გულმომწყვლელი ბედით მდურვა,
გატეხილი გულის ოხვრა,
ყოფნა რომ არ მოისურვა.
მასში თრთის და ცამდის ადის
მოწყურება სიდიადის,
რაღაც დიდის და მაღალის,
რაღაც კარგის, იშვიათის.
.........................................................
.........................................................
აწ არ დარდობს, პირ-მცინარებს,
კი არ მოდის, მომდინარებს,
და ნაზის თან აჟღერებით
ჩონგურს უთანაბრებს ქნარებს.
იგი ხმაა, ხმა ქართული,
ღრმა რამე და რთულზე რთული,
სულიერი ცხოვრებისა
მორევშია გადართული.
განსაზღვრულით ცხოვრობს გრძნობით,
მაგრამ მთელის აღნაგობით
გულისყურით სწყდება განცდებს,
მთელი თავის არსებობით.
- უსათუოდ, რა თქმა უნდა,
სპილენძისა იყოს თუნდა -
ჩონგურების ამ ნაზ სიმში
ხალხის გული აგუგუნდა,
უშუალოდ და მრავლობით,
მაგრამ უცვლელ აღმავლობით
თანაშემოქმედებითი,
მგოსნისადმი წრფელი გრძნობით.
რაა თხოვნა და ხვეწილი?
საქართველო დახვეწილი
ჩანგის დამფასებელია:
ხმა არა სურს შელეწილი.
თვით ფაქიზი, მცოდნე, ნაზი
არის და მით იცის ფასი,
რომელია ხელოვანი
და რომელი ყომარბაზი.
როს მღეროდა მას მესტვირე,
მგოსანმა სთქვა: არ თუ მცირე,
მოვაწერდი ხელს ამ ლექსებს,
მე, უბრალო მოშაირე, -
არამედ თვით რუსთაველი,
ვის გენია ჰქვია ძველი,
მას არ იუკადრისებდა,
რომ ქვეშ მოეწერა ხელი.
რაც ხალხს არჩენს და ასაღებს,
მისი სულის ძნელ გასაგებს,
მხოლოდ ხალხურ პოეზიით
დაეძებდა ის გასაღებს.
მასში ხალხის გარდუვალი
ასახულა დრო და ვალი,
მრავალტანჯულ მისი სულის
წარსული და მომავალი.
ვერ იპოვით თქვენ მსგავსს ვერსად,
და დასტოვა მან ანდერძად:
ხალხის ყოფა-ცხოვრებისა,
და ზნე-ჩვეულების ღერძად,
ტრიალის და მოძრაობის,
მისი ზეპირ-სიტყვაობის
შესწავლისთვის იყოს ზრუნვა
ჩვენი დროის და თაობის.
უეზოო და უსახლო,
ის ყველაზე უფრო ახლო
იდგა ხალხთან, ვით მგოსანი,
საზოგადო და სახალხო.
ვარსკვლავთაგან გათეთრების,
უმაღლესი კათედრების,
სილუეტად აღიმართნენ
ხრამიანი მკერდნი მთების.
რა სივრცეა, რა შვენება,
როგორც თეთრი მოჩვენება,
ასკილების მაღალ ბუჩქებს
დაფარფატებს მოსვენება.
მათ ყვავილთა ფერად ნართებს,
რომ სწყდებიან ია-ვარდებს,
ტკბილსა და ნაზ სურნელებას -
მთის ნიავი ანავარდებს.
მორონინე მასთან გვერდით -
იმ ყვავილთა სუნთან ერთად
ხმოვანება ჩონგურისა
კვლავ გაისმის შემაერთად.
და იგი ხმა საედემო,
მეოცნებე და მოკდემო,
წყნარი ტონით, სევდიანად
იძახოდა: თავო ჩემო!
გარკვეული და სხარტული
იყო იგი ხმა ქართული.
ყოვლი სიტყვა მოისმოდა
მკაფიო და გამართული.
ძნელი არის, ოდეს ჯავრი
გულს აწვება რამე მძლავრი,
როს ბედი არ გიწერია,
როს მტერია თანამგზავრი...
ვით უსაზღვრო მწუხარებას,
ულევ ცრემლთა მდუღარებას,
მოარხევდა „თავო ჩემო“
უღრმეს სევდის მშუქარებას,
ვარამს რასმეს და გულსაკლავს,
ფერმოღრუბლულ ბედის ვარსკვლავს,
წუხილს უბედურებისას,
ნაღველსა და ვაი-ვაგლახს.
თითქო მწარე სიყვარული
მოსკდა გულით გაბზარულით,
ის ჩივილი, ის გოდება,
იგი კვნესა-სინანული.
მხოლოდ, ვარამს მიცემული,
ამაყი და წრფელი გული,
დაცემას არ ნებდებოდა,
და არც მთელდებოდა წყლული.
გული, რაკი გაიბზარა,
ჰკვდებოდა და ჟღერდა ქნარად,
მოდიოდა მუსიკის ხმით,
შურისგების მძლე მუქარად.
ჰკვდებოდა და ჩქეფდა ხმებით,
მომაკვდავის ძლიერებით, -
მოდიოდა ეს მუქარა
და სუნთქავდა უკვდავებით!
რა ლამაზი სიმღერაა!
მთელი ცაა, მთელი ზღვაა,
მაგრამ მეტად, მეტისმეტად
ნაღვლიანი სიმღერაა!
ეს ნაღველი ძველი ტოტის,
წარსულისგან მოდის, მოდის,
წარსულ მწუხრით - ცისკარამდის
და ცისკრიდან საღამომდის.
ო, ეს ლექსი-ბედისწერა,
იმ ხნიდან, რაც დაიწერა,
გახდა ხალხის კუთვნილება,
საარსებო გულისძგერა.
იგი იცნობს მის რაობას
და გადასცემს სხვა თაობას,
რადგან სწორად გამოხატავს
მისი გულის მოძრაობას.
მძლავრია ეს მუქარება,
ჩვენია - არ-უკარება.
რისთვის, მაინც, გვჭირდება ჩვენ
იმ წარსულის მწუხარება?
ო, გვჭირდება! ყველა გეტყვით,
ის გვჭირდება მის მიხედვით,
თუ რა გრძნობას გამოხატავს
თავის დარდით, თავის სევდით.
მას შეგნება უნდა მტკიცედ:
მომავალის ხმით და ფიცით -
ფასი თანადროულობის
ჩვენ წარსულის ცოდნით ვიცით.
და ძველი ხმის ამოღებით
მოქარგულით, ვით ნოხებით,
დღე მდიდრდება და წინ იწევს
ცოდნის დიდის მეოხებით.
წყნარი ღამე იდგა სოფლად,
რაღაც ფარულ თანამგრძნობლად
ქალების და კაცების ხმა
მოისმოდა სულ მახლობლად.
თითქო უცებ დაიბადა
მოდევნებად იმა ხმათა,
ზე-ავარდა ცეცხლის ალი
და ხეები გაანათა.
არ დავხანდე, მე, მოხეტე,
მისალმებით, მხნედ მივიდე
ჯგუფთან, ალზე გალანდულთან,
მძლავრი ცეცხლის ლივლივითა.
იქ ქალები იდგნენ, მთელი
დაეფარათ თითქო ველი,
მათ მოსავდათ ფერად მუქი
მოქარგული ტანსაცმელი.
ბროლ-ღიკილა ესხათ ხშირი,
შინ ნაქსოვი ხელით, ძვირი,
მშვენიერად მოქარგული
კალთები და გულისპირი.
ახარებდათ მათ დღეები,
ეს ხეები, ეს ტყეები,
მათ შვენოდათ მკაცრი, მტკიცე
და სანდომი სახეები.
მამაკაცებს ეცვათ გარე
ჩოხა მრავალ-ნაომარი.
ჩოხის ზურგზე და მხრებზედაც
დახატული იყო ჯვარი.
რაინდული, მალზე-მალი,
თითქო მტერს ეძებდა თვალი,
ბევრს იმათგანს თან დაჰქონდა
მუზარადი და ფარ-ხმალი.
და როს უცხო მოყმე ვითა,
მხნედ მისვლას არ მოვერიდე,
ხევსურები მომსვლელს შემხვდნენ
კეთილგანწყობილებითა.
მეგობრულად დასდვეს ფარი,
წამოიწყეს საუბარი, -
და აღმოჩნდა, რომ აკაკი
არის მათი მეგობარი.
ხევსურეთშიც ბევრსა ჰსურს დღეს,
რომ დაესწრონ იუბილეს, -
მზადება აქვს ქალსა და კაცს
სიბერეს და სიყმაწვილეს.
„ჩვენ ვისზე რა ნაკლები ვართ,
საქართველოს შვილები ვართ,
ქალაქჩია ძლიერ ხშირად,
გეახლებით, ვით გხლებივართ.
მასზედა ვართ, განა სხვადა, -
აქ მოხუცმა განაცხადა, -
ჩვენ მოხუცნი ვცხოვრობთ ისევ,
უბრალონი ვართ და სადა.
მაგრამ ჩვენი ბავშვები-კი,
ვით ახალი სჯობს წეს-რიგი,
სწავლას მიესწრაფებიან,
სწავლისკენ აქვთ თადარიგი:
მათ ნიჭი აქვთ, გზა უვარგათ,
იცხოვრებენ ძლიერ კარგად,
თუ სიმხნე არ დაელიათ,
თუ ძალა არ დაეკარგათ!
ვიდღესასწაულებთ ყმანი
აკაკის დღეს ჩვენ ყველანი,
არ ვახსენოთ, არ იქნება
ის კალამი და მელანი.
ძლიერ კარგი არის კაცი,
მსგავსი ცოტა არის აწი.
ხალხისათვის თავდადებას
გვიქადაგებს გულ-მამაცი.
თვით მინახავს იგი ტფილისს:
ერთხელ შუა ზაფხულს, ივლისს,
ქალაქჩია წაველ, ჩემთან
იყო ჩემი შვილიშვილიც.
გზად მოხუცმა გაგვაჩერა,
თვით სალამი მოგვცა ჯერა,
შემდეგ ჩვენი გამომკითხა
ამბავი და ბედისწერა.
როგორა ვართ, ვფიქრობთ რასა,
როგორ ვაწყობთ ცხოვრებასა,
გვირჩია, რომ ბარისათვის
ბევრ რამეში მიგვებაძა.
გზად საუბრით წამიყოლა,
მითხრა: ყოფნა არის ბრძოლა,
უსწავლელი დამარცხდება,
თქვენთვის საჭიროა სკოლა.
მაშინა კი, სწორე გითხრა,
მეც იგივე გავიფიქრე.
ვუთხარი მას, რომ ამისთვის
საჭიროა ზღვა სიმდიდრე.
ეჰ, წავიდა ის დრო. მალე
მოტრიალდა გზა და ძალა.
აირია დედამიწა,
ბევრი რამე შეიცვალა.
დრომ ბორბალი მოაბრუნა,
ჩვენზე მაშინ ვინ იზრუნა?
შორი იაპონიიდან
ტყვიამ შემოიზუზუნა.
ქადაგებდა ის პოეტი:
მოვად დრო და მეტზე მეტი
შემოვაო განახლება,
დადგებაო ნათლის სვეტი.
გაიღვიძოს ყველა ერმა,
სკოლას მოჰყვეს გზა და ფერმა,
მდიდრებს დავცემთ და მერე კი
ვერ დაგვძლიოს ვერაფერმა.
ახალ სახლის ბჭეს ავიგებთ,
ნოხსა და ხალს ძირს გავიგებთ,
შნოს ლამაზი ცხოვრებისას
ჩვენაც ვიგრძნობთ და გავიგებთ“.
ვუსმენ მოხუცს. ამოცანის
ამოხსნით ვცნობ: სხივოსანი
აზრით მოდის მომავალი,
მას გრძნობს ხალხი და მგოსანი.
ღამე მთებში სვენდებოდა.
ირაჟრაჟა. თენდებოდა.
შუბლი აღმოსავლეთისა
ვარდისფერად ენთებოდა.
და წიფლების მწვანე კარვებს
თითქო ფიქრებს განუქარვებს,
ხმაურობდა გრილი ქარი,
პირდებოდა დღეს უქარვესს.
ირხეოდა ფიჭვის ტანი
წელმსუბუქი ნამეტანი.
გზაზე მხნედ და მხიარულად
მივილტვოდი ცხენოსანი.
მივქროდი და თან მიმქონდა
მთელი ტვირთი განაგონთა,
რაც რომ წარსულს გაახსენდა,
რაც კი მოხუცს მოაგონდა.
გამჭვირვალე როგორც ზვირთი
და თან მძიმე იყო ტვირთი,
თითქო თვითონ არე-მარე
მაგონებდა: ჩაუკვირდი.
მთელი ტვირთი ანდაზების,
ზღაპართ გაფიანდაზების,
შელოცვების, სიმღერების,
გამოცანა-ფანტაზმების.
სწორ-ტანიან წითელ სვეტებს,
ცის ხანძარი ალს უკეთებს,
ისეთია დილა, თვალი
ვერრას ნახავს მის უკეთესს.
ლამაზის და ტანად სწორის
მოშრიალე ვერხვთა შორის,
მივისწრაფვი ცხენოსანი,
მთაში, სადაც ცაა ქორის.
- მივდიოდი, მოვდიოდი -
სიხარულით, მაგრამ როდი
მეგონა, თუ სიზმარს ვნახავ, -
ამას როდი მოველოდი.
მზის რა დრო არ გავიყავი,
მაგრამ ფიქრშიც არ ვიყავი
პოეზიის საღამოზე
უცებ მოვხვედრილიყავი.
თუმცა ასეთ საღამოთა
სილამაზე ყოველ დროთა,
საქართველოს დაბა-სოფლებს
ძველთაგანვე მოჰყვებოდა.
ჩონგურების არის ბგერა,
ხმათა ტყორცნა, რითმად ჭერა.
დროის ყოველ შემთხვევისთვის
მოდის ლექსი და სიმღერა...
უბრალო და საღ თვისებით
დიდი ნიჭით და ღირსებით,
კმაყოფილად მყოფი ხალხით
მათ მოსმენას ნაღირსებით.
ერთ მშვენიერ ხალხურ ლექსზე,
რომელზედაც სჩქეფდა ეს მზე,
ვერასდროს რომ მსგავსს ვერ ჰპოვებს
მეოცნებე უკეთესზე, -
ხალხი იგრძნობს იმ სამყაროს,
და მზადაა გააქაროს,
ვინაც ჰბედავს, რომ იმას გულს
სიყალბე რამ გააკაროს!
ის სიმრუდეს ვერ აიტანს,
ვერ მოითმენს ჩიხს და მითანს,
მისთვის ემსახურებიან,
მისთვის უწოდებენ ტიტანს!
და სად გრძნობათ ნაკადული,
მართლად არის დახატული,
გრძნობა ადამიანური,
და კაცური სიქადული.
ხალხი მას არ მიატოვებს,
და პოეტი მარად ჰპოებს
უგულწრფელეს თანაგრძნობას,
სითბოსა და სიახლოვეს.
თვით აკაკი წერეთელი,
რომლის სიხარული მთელი
იყო დიდი პოეზიის,
ვით სამშობლოს, გრძნობა წრფელი,
ამბობდა რომ ნაზი წყარო,
პოეზიით სამდინარო,
არის ხალხის ძლიერ სულის
ანკარა და ღრმა სამყარო.
ჰანგი შეწყდა, ხმა დახანდა.
მთლად დაბნელდა. მთლად დაღამდა.
ცაზე ვარსკვლავების გუნდი
აენთო და აკამკამდა.
ის ლექსები არის სარკე,
ყველას ერთად და ცალ-ცალკე
ესმით ქვეყნის მწუხარება
და ცხოვრების სიავკარგე,
გვერდი რომ არ აუარა,
ასე შეუმსუბუქა-რა,
თავის დროზე უბედურ გლეხს
მძიმე ტვირთი და ბეგარა.
იგი ლექსი, ის სიმღერა,
ის სიმები და ის ჟღერა
იყო, მხარეს სულიერი
აღმაფრენა რომ შთაბერა.
გადაადო ფიქრთ დინება,
სიდინჯე და აღტყინება,
განამტკიცა, გაამაგრა
მისი დიდი გაბრწყინვება.
სწევდა თავისთავის გრძნობას,
იმედსა და ვაჟკაცობას,
ასწავლიდა თავდადებას,
ომად წასვლას და გმირობას.
და აწ შეგვიძლია მარად
სრულ უფლებით, შეუმცდარად -
ვაღიაროთ ის, ვინც ხალხი
პირველ ხატად აღიარა!
ჩვენ, რომელთაც ამის მეტად
ვერვინ გვნახავს უიმედოთ,
შეგვიძლია ჩვენ მთლიანად,
რომ მგზნებარე პოეტს ვენდოთ!
არ შეეძლო მას, ო, არა,
დაეშვა, რომ მატყუარა
სულმთლად რომ არ განადგურდეს,
დასჯერდება ის თუ არა?
შესძლებდა ხომ იგი გლეხი,
კისრით რომ მოიძრო კეხი,
მთლად მოესპო ის ბატონი,
დამჩაგვრელი და უკმეხი?
ო, შეეძლო მას, წერეთელს,
ძველთა დროთა განით მჭვრეტელს; -
შერყეულს და მოქანავეს,
როს ხედავდა კლასის კედელს,
შეხვედროდა როგორც ზეიმს
ბატონობის ძირს დაცემას,
და იგი სრულ მომავალის
მისცემოდა აღტაცებას.
გზისთვის ფიქრი არ ათავდა,
ტყე დასრულდა, ტყე გათავდა,
ღორღოვანი და ფრიალო
შორს ციცაბო ათავთავდა.
მდინარების ჩამი-ჩუმად,
ნისლი მოჰქრის აბრეშუმად,
ნისლებრ ფიქრში გახვეული
ჩემი ლურჯა მიდის ჩუმად.
მიდის იგი. ვგრძნობ მთის ჟრჟოლას.
და რა უნდა ფიქრს დაბოლოს,
რომ ნისლები მშვენიერ მზეს
შიგ თვალებში მიაბოლოს?
ბრწყინავს გულ-გაღეღილი ცა.
აჰა, უღელტეხილიცა,
მცხუნვარე მზე, წარმტაცი მზე,
ნათელი ცა, ხეხილიცა.
ხედი ნაირ-ნაირია,
კარგი, სუფთა ჰაერია,
წარმტაცი და მიმზიდველი
ქარი დუმილს დაერია.
აი ფერნი სამკვიდრონი,
სადაც მსხვილი და დიდრონი,
ალპიური ყვავილების
გადაშლილან ველ-მინდორნი.
მათი თლილი ღეროები,
სტვირნი სასიმღეროები,
ხავერდოვან ფოთლებისა
ნაზი, მწვანე ჩეროები.
მათ სხივები არ უშლიან,
და ზედ ფართოდ გაუშლიან,
გვირგვინები მშვენიერი,
ერთი მეორესა სცვლიან.
ლურჯი, თეთრი და წითელი,
ან ცისფერი, ან ყვითელი,
ფერებს კვეთავს ქანდაკებად
თვით გენია წინანდელი.
მათი მაღლა შემუდრული,
ფერი მკვეთრი და მდიდრული
უხვად მოჰფენია ქედებს,
შვენებით და გზნებით სრული.
გადამდგარა თეთრი ვარდი
ზედ უფსკრულზე, თავდაღმართი,
დაქანება და ფერდობი,
ჰყვავის ვარდთა მილიარდი.
მეოცნებე მდგარი მთაზე
კვლავ ზმანებით ვარ მე სავსე.
გზა ეშვება ყვავილების
და ბალახის ხალიჩაზე.
აქ არ სჩანან ტყენი, ხენი,
ბალახსა სძოვს ლურჯა ცხენი.
გეჩვენება: სად სივრცეა
უსივრცო და თვალუწვდენი -
რაღაც ნაზი იბადება
მტრედისფერი განათება,
განათება შუადღისა -
ქარვათ გაანდამატება.
ამ კაშკაშში, ამ ციალში,
ბრწყინვალებათ ურიცხვ ალში
უნაზესად გაწოლილი
გახვეული საბურვალში.
როგორც მშვენიერი ლელო,
სათაყვანო, სასახელო,
ამ წარმტაცი მთიდანა სჩანს
ნახევარი საქართველო.
ვრცელის, დაუსრულებლების
განუწყვეტი ჯაჭვი მთების,
ჩაშავებულ სიმწვანეში
მყოფ ხევების და ტყეების,
ხან ჰქრებოდა, ხან ჩნდებოდა,
სხივით გული აღგზნებოდა,
და ჩრდილოით დასავლეთზე
მძიმედ მიიზლაზნებოდა.
სიმაღლითა ცას სწვდებოდა,
მხურვალებით ენთებოდა,
ჰაეროვან ბურუსებში,
შორს სამხრეთით ინთქმებოდა.
დავხედავდი ვიწრო ჭალას,
ყოვლად სავსეს - ვით ფიალას,
ქვეშ - გველივით დაკლაკნილი
ქვას ახლიდა თავის ქალას -
ფოლადივით ბრწყინვი რამე,
ცოცხალივით მოხამხამე,
მრავალის მთქმელ მდინარისა
წყალი ლაჟვარდ-მოკამკამე.
..................................................
..................................................
და შორითშორს აღმოსავლეთ
მთა-მინდვრის და ტყეთა გავლით
მოსჩანს ველი ალაზნისა,
მოხვეული მკრთალი ჭავლით.
მოვარვარე მზის ალმურში
გახვეული უვრცეს ბურში,
ძლივს-ძლივობით გავარჩევდი
სახებაში უდაბურში:
ბაღებს, ჭალებს, სოფლებს, ტაძრებს,
ეკლესიებს და მონასტრებს,
ფრენას ქორის, მოტაცებას
რომ ასწრებს და ვეღარ ასწრებს.
აწ, მგრძნობელნი დროთა ჩიხის,
მგონებელი ძველი რიხის
ვიღაც მონისლულადა სჩანს
ნანგრევებზე მაღალ ციხის:
და სადაც კი გავიხედე
ნანგრევები ჩნდა ციხეთა,
რაღაც მკრთალი, ბუნდოვანი,
თითქო ფერფლი იყო დღეთა.
მათზე მსუბუქ-გამჭვირვალე,
როგორც ჩადრი მოფრიალე,
ზმანების მსგავს სილურჯეში
გამომხედი მალე-მალე -
ვრცელ სიზმრების ქსელს გართული,
რისხვის კედლად აღმართული,
ვეება და ახოვანი
ქედზე ღრუბლის ალ-დართული,
წარმოსადეგ-დიდებული,
თითქო ცად-აკიდებული,
დასავალით ულურჯესით
ზეცას შემოჭიდებული,
ვით გაყინვა აყრილ ტანის,
ღონიერის და ტიტანის,
მშვენიერი და დიადი -
სჩანდენ მთები დაღისტანის!
...................................................
კრისტალების ელვა-მინით,
დამაბრმავებელი ჟინით,
შორეული ზღვისა და ცის
ლაჟვარდ ღელვით და ბიბინით.
ჯერ ისევე ასეთ ციცაბ
მწვერვალებზე თოვლი იწვა,
ტყის მიუვალ მაღლობიდან
დაცემული იყო მიწა.
ფერდობების, სადაც არის
უხვი ველი საძოვარის,
დამშვიდებით სძოვდა ჯოგი
ჭრელი ძროხის, თეთრი ცხვარის.
გაზაფხულით სულჩადგმული
და უცნობი, არ განთქმული,
სოფლის უცხო სიმშვიდეში,
სიწყნარეში მთლად შთანთქმული,
ასახავენ უნებურად,
უდარდელად, ძველებურად,
იმედიანს, ბარაქიანს,
ბედნიერი ყოფნის სურათს.
აი მთები ჩვენის მხრისა,
როგორც ფრთები ნაბდებისა,
საშიშარი, „დამღუპველი“,
მთები კავკასიონისა.
ტაძრები, კლდის ნამტვრევები,
მონასტრების ნანგრევები,
დაშთენილნი მოწმეებად -
ვით იბრძოდენ გმირ-დევები.
ეს ნანგრევი, ეს მთა-ბარი,
იყო მათი შესაფარი,
როცა ქვეყნად თარეშობდა
ხალხთა მტრობა შესაზარი.
წარსულზედა მდგარი ძეგლი,
იმა დროთა ანარეკლი -
ოდეს ქუხდა თვითნებობა,
გზა სუსხისა და ნარ-ეკლის.
ოდეს სანთლის ჩამქრობელი
ძალადობდა დამპყრობელი,
მედიდური და დიდების
ჟინის ვერრით დამცხრობელი;
ხელისუფალთ გულზვავობა,
აჯანყება, მოძრაობა,
მკაცრი ბრძოლა და დაღუპვა,
დღეთ სიშავე, წელთ სხვაობა.
ამ ძეგლებში ნათლად ჩნდება
თავდაცვისთვის ბრძოლა ძმების,
დიდება იმ სიმამაცის,
უკვდავება ბელადების...
თავდადებით და გმირულად
მედგრად, სულით, გულით, სრულად
საუკუნეთა მანძილზე -
მართლაც რომ თავგანწირულად.
გრძნობით, რაიც ასე მწველობს,
არსებობას, სამფარველოს,
თვით უფლებას სიცოცხლისას,
აქ იცავდა საქართველოც.
და ყოფილან მძლე დღეები,
დანგრეული ციხეები -
კვლავ ბრწყინვალე დიადებით
აღმართულან აქ ბჭეები.
გამარჯვება-დიდებათა -
გადაქცევა გმირულ ხმათა,
დაცვა მის, - რაც საქართველოს
აბადია და ებადა.
აღტყინება იყო ერის,
მისი დიდი სიძლიერის,
მშვიდობის დროს-კი სიმღერა
მშვიდი მრავალ-ჟამიერის.
იყო ხანა მორჩილების
და კვლავ ძლევა-მოსილების,
ხმა გენიის მოვლენისა
მტრის დარბევა-მოცილების.
პოეზიის მწვერვალების,
უძლიერეს მღელვარების,
ხანა ხუროთმოძღვრებისა
და მხატვრობის ელვარების,
თანაბრადვე არ სანატრო
ყოფილა დრო; ხანა სამტრო,
ხანა ჩაგვრის, ხანა რბევის,
ხანა სასიცოცხლო-სამკვდრო,
ხანა წაგებული ბრძოლის,
უსასტიკეს რბევა-ძრწოლის,
როს მტარვალი წამრთმევია
მამის, შვილის, დედის, ცოლის.
....................................................
....................................................
უფრო მძლავრი მეზობლები,
რომ დაეპყროთ ეს სოფლები,
ასუსტებდენ ქართლს, შიგნითვე
ციხეს სტეხდენ უნდობლები.
მანამ ფეხს არ იცვლის არსით
ოსმალელი, გინა სპარსი,
სანამ მთიულს არ გააცნო
თვის მაჰმადის შინაარსი.
ახლა არა ერთეულებს
თემებს, ტომებს და მთიულებს,
უფრო აღიზიანებდენ
უმისოდაც გულმოკლულებს.
და ველური ხეობებით
ერთმანეთთან შეომებით
შეიჭედა შავი ზრახვა,
შავი რწმენა-ზნეობებით.
იბრძვის ეს მთა. იბრძვის მათი
ჯარია თუ ჯამაათი,
მათ დროშაზე აწერია
ის ალლაჰი და მაჰმადი.
აგერ კიდევ სხვა მთიელი,
მანაც გამოიღო ხელი.
თავდასხმები, წვა, მკვლელობა,
და ტყვეობა საშინელი.
დაიკარგა მეზობლობა,
მკვლელობათა უმიზნობამ
დაავიწყა მთელ ქვეყანას -
რაა მშვიდობიანობა.
სიმწრით აშენებულ სამყოფს,
შიშით მოპოებულ ნაყოფს,
შრომის ნაყოფს ართმევს მტერი,
დასცინის და თან ამაყობს.
მუდმივ მტრების სარბიელო,
უმწეო და უმფარველო,
დახმარებას რუსეთისგან
ეძებს სუსტი საქართველო.
ამ ამბავმა აღძრა სხვანი;
საჭურისი ღვარძლიანი,
მბრძანებელი სპარსეთისა.
იგი აღა-მაჰმად ხანი.
წამოვიდა, ქართლს ეკვეთა,
მთლად გაძარცვა, რაც კი შეხვდა,
დალეწა და დაანგრია
ჯერ ტფილისი, მერე მცხეთა.
ცეცხლის ალით პკურებული,
სულმთლად განადგურებული,
აწ დიდ რუსეთს შეუერთდა
ქართლი, როსმე დიდებული.
რაკი ქართლი ლანდად იქცა,
სად გაიქცა, იქ წაიქცა.
რაკი იგი ერთ საცოდავ
პროვინციად გადაიქცა.
რაკი ვერ სცნო ტომი ტომმა
და არ იყო ძმობის ნდომა,
აქ შესწყვიტა არსებობა
საქართველოს სამეფომა.
ორ ცეცხლს შუა მყოფი ჩქარა
შეუერთდა რუსეთს. კმარა.
ძმად რუსეთი რომ არჩია -
საქართველო არ შემცდარა.
მაგრამ წინ სდგას სხვა ტყვეობა,
გაჩნდა ზიზღის სახეობა,
რუსის მოხელეობისა:
მძიმე მართვა-გამგეობა.
ხალხს რუსულის წარა-მარა
ბევრი არა ესმოდა-რა.
მოხელეებს არ ესმოდათ
ხალხის თხოვნა და მუდარა.
და იმდენად, რამდენადაც
ხალხისაგან ნაძარცვ-ნატაც
განძს ხედავდა... მსგავს სიმდიდრეს
ვერ ნახავდა ზმანებადაც!
უფლების და ძალის მქონე
მედიდური, თავმომწონე
დიდმპყრობლური შოვინისტის
მთელი ძალა, მთელი ღონე
იყო მხოლოდ მძარცველობა,
მთელი მათი მმართველობა,
როგორ ზიზღით უყურებდნენ,
როგორ სძულდათ ქართველობა.
თვისი ღალა მიაქვს ღალატს;
ცბიერად და ძალის-ძალად
მიიყვანა მხარე ხანამ
მძიმე მორჩილების კარად.
თითქო ქუდი დაიხურა,
სადღაც გაჰქრა, დაიხურა,
ადგილები საზოგადო,
რაც სუნთქავდა ქართველურად,
და რომელნიც არა წლობით
საუკუნეთ განმავლობით
არსებობდა და უძღვოდა
ხალხს მრავალხნით, მრავალგზობით.
და დაცინვა ერს დაუწყო,
კანონები რამე უცხო
შემოიღო, თავისი-კი
სადღაც განზე გადაუწყო.
სასამართლოს უწყო კბენა,
ბავშვს შავი დღე გაუთენა,
სკოლებიდან სულ განდევნა
საყვარელი დედა-ენა.
დასჩემდა გულ-ხვეულება.
სძულდა, როგორც სნეულება,
მრავალ-საუკუნიანი
ერის ზნე და ჩვეულება.
და კულტურა ეროვნული,
რომელშიაც გახვეული
იყო მრავალწამებული
ერის სული, ერის გული -
ხვდა გონება გამოფიტულს,
გაიძვერას და მოსყიდულს,
მოხელეებს, რომელთ თვალი
დაეძებდა ჩინს და ტიტულს.
ხალხი ნაცვლად ყურადღების,
მსხვერპლი გახდა შურისგების,
ტალახში სვრის, დამონების,
დამცირების, ყბად-აღების.
თან ამბობდნენ: რის ნაცია!
გაიგებსო - ვინც კაცია:
რას ნიშნავსო უმაღლესი
მეფის ცივილიზაცია!
ხალხს პატრონი აღარ ჰყავდა,
დაუძლურდა, გაძვალტყავდა,
კანონიერს, უკანონოს
ხარკს ყველას ის მიუწყავდა.
ჰქონდა მხოლოდ მჭადი, წყალი,
ქედს იხრიდა ის საწყალი,
აქეთ - გადამთიელები,
იქ - მისივე ფეოდალი.
საურმე და სხვა ბეგარა
შეხვდა - ვეღარ გაეყარა,
სისხლს უშრობდენ, სიმართლისთვის
ახლო ვერვის გაეკარა!
მოდგა - როგორც ნაკადები
შინა-გადასახადები.
სამართალს კი სად იპოვის
უდაბნოში მღაღადები?
ქვაბებისა და ნოხების
მშრომელთაგან წამოღების
გზით მეტია საშუალება,
მეტი სისხლის გამოღების.
სიცხიანი, გვალვიანი,
ხანა მოუსავლიანი, -
შიმშილი რომ მოახლოვდა
უფრო გახდა ნაღვლიანი.
შიმშილს, როგორც ძველი ჯავრი,
მოჰყვა მისი თანამგზავრი:
ჯარი ავადმყოფობათა,
სნეულება ათასგვარი.
წვიმა ალპობს, სეტყვა ლეწავს
ძნებს მიმოყრილს, კეცა-კეცას,
და უმწეო, განწირული
შეჰყურებდა გლეხი ზეცას.
რა ამაოდ ზეცას სთხოვდა!
გადახდის დრო მოახლოვდა,
მას კი არ აქვს არაფერი,
მთელი მხარე გამათხოვრდა,
მაგრამ შეუბრალებელი,
ულმობელი მწვალებელი,
მზე სწვავდა და მზე სდაგავდა,
ისიც როგორც მავნებელი.
გადაიწვა ნათესთ რიგი.
გლეხი ეცა აქეთ, იქით.
ბრჭყვიალებდა ლურჯი სივრცე
ულმობელი სისასტიკით.
წყლულს ვერ შველის ზართა რეკვა,
ვერც სიმღერა, ვერცა ცეკვა,
რის ხუმრობა და სიცილი,
ვერავინ ვერ გამოერკვა.
და საჭირო როცა გახდა,
თუმცა სულმთლად გაპარტახდა,
სურსათ-ღალა ჯარისათვის
ისევ იმავ გლეხს გადახდა.
ეგზეკუციების წყებით
მათრახით და ყბადაღებით,
სცემდენ ხელით, სცემდენ კეტით,
სცემდენ თოფის კონდახებით.
დამპყრობელი ძრწის და ეძებს,
სმენას იკრებს, თვალს აცეცებს,
უბედურ გლეხს ხელიდან გლეჯს
უკანასკნელ პურის ნამცეცს.
ხალხმა რომ ვერ გაიხარა,
დაიძახა - აწი კმარა!
გააფთრებულ ვეფხვის მსგავსად
აღსდგა, ძალა მოიხმარა.
ვერ დაშინდა თვით სიკვდილით,
თავს დაადგა მტარვალს ჩრდილით;
და იწოდა გული მისი
აუწერელ სიძულვილით.
სული აღსდგა გაქანებით,
მთელის გზებით და ყანებით
მოითხოვდა შურისგებას,
სისხლი დუღდა მრისხანებით.
ვერ პყრობილი სადავითა,
თავის პირველ სათავიდან
აჯანყება კახეთისა
ეხლა ქართლში გადავიდა.
აღსდგა ხალხი მთელი ჯარით,
ის ძახილით ცეცხლის გვარით,
გაეშურა დროშებითა
და სიმღერით საომარით.
რა ღვართქაფად იქცა მალე
დრო მშიერი და მწყურვალე
და ცხოვრება ისევ გახდა
კვლავ მდუღარე და მხურვალე.
შიშის ციებ-ცხელებითა,
სავსე საშინელებითა,
შორს გარბოდა ამკლებელი
ურმებით თუ ცხენებითა.
ის დაიბნა, თანდათანა
შიშის ზარმა აიტანა
მთელი მისი გარეწარი
და ლაჩარი გულის ფხანა.
გაიხსენეს რა სხვა გზები,
მოაგონდათ ოქროები,
მიმართეს ცრუ დაპირებებს,
შეიძინეს ერთგულები.
შეცდენილთა მთელი წყება
შემცდენელებს ეთანხმება,
მაცდურებით, იარაღით
დააწყნარეს აჯანყება.
წყობილება ძველი დარჩა:
წყლად წავიდა ძალთა ხარჯვა,
ისევ უუფლებობამა,
ისევ ჩაგვრამ გაიმარჯვა.
გასწი, ლურჯავ! ამ არეთა
რაც კი ნათლად ატარებდა
სახეს წმინდას და ეროვნულს
მტერი მიწას ადარებდა.
ყველაფერი მიჰყვა ნგრევას,
რაც სახავდა ეროვნებას -
ეძლეოდა განქრობასა
ანუ გაუპიროვნებას.
ყველაფერში გაჩნდა ნასკვი,
თვითონ ქართულ ღმერთშიაც-კი
ეროვნული სულის სახეს
ნახულობდა მრავალს, ასკეცს.
ეკლესიებს, როგორც ციხეს
უშენებდენ; მთლად გარიყეს,
გააუქმეს ჩვენი ენა,
და რუსთველიც ჩამოიღეს.
მაგრამ იგი ერთი ხატი
ურღვეველი, უვნებადი,
ვით ხელთუხებელი რამე
როგორც სულის ხმა მარადი.
ამ ხატს ისე, ვით წესია,
არ იცნობდა ეკლესია,
მაგრამ ხალხი კი იცნობდა -
იგი იყო - პოეზია.
სული ერის - იქ ძიებას
განაგრძობდა, როგორც სნებას,
ებრძოდა ის თვითმპყრობლობას,
აშინებდა ძლიერებას.
.......................................
საქართველო არ დანებდა,
იგი ისევ ქაქანებდა,
ახალ-ახალ მოძრაობას
ახალ ძალით აქანებდა.
გაჰკიოდა, ძალას ჰკრებდა,
ააფთრებდა, ჰქუხდა, ჰყეფდა,
ყოველ ახალ ძალადობას
აჯანყებას აგებებდა.
მისწვდა გურიაში, მარა
მეფემ ვერც იქ გაიხარა,
სახრჩობელა კი აღმართა,
გლეხიც ბევრი აიყარა;
მისწვდა იმერეთსაც, მარა
მეფე ვერც მან დაიფარა,
სახრჩობელა იქაც დადგა,
მარა მალე გაიპარა.
ებრძოდა ამ სახრჩობელას
ცალ-ცალკე და ერთად ყველა,
და ოცნებას არავითარს
არ შეეძლო მისთვის შველა.
აწ არსად არ ეგულება
მუხლმოყრილთა ერთგულება:
არის გლეხთა, არის თავად-
აზნაურთა შეთქმულება.
და მთავრობა მაშინ მიხვდა:
ეს ქვეყანა რა გამიხდა,
რაც მეგონა - გავაკეთე -
იგი თურმე სულ წამიხდა.
როგორც იქნა მიხვდა მძორი,
რომ კვლა, დასჯა და ტერორი
სახელმწიფოს მართვისათვის
გზა ვერ არის სწორზე სწორი.
ძარცვისა და სისხლის დაღი,
სახრჩობელა, ციხის თაღი
სახელმწიფო მართვის არის
მეტად ცუდი იარაღი.
საჭიროა გზა მელური,
მგლური, თითქო მეზობლური,
მოქმედება უნდა იყოს
ფრთხილი, დიპლომატიური.
და ამ მიზნით იმედთ მთოვი
გამოვიდა ვორონცოვი,
შეუძახა მისიანებს:
„ყოფილხართო სისხლის მწოვი!
აბა, ნახეთ, რა გიქნიათ,
გზა თვითონ ვერ გაგიგნიათ,
მწერლობისთვის - შველის ნაცვლად
ბორკილები შეგიქმნიათ.
კაცი ქვა და სპილენძია?
თავი აგიგდია, ძია,
დაგიჩაგრავსთ თავადობის
მთელი ინტელიგენცია“.
იწყეს ბეჭდვა ქართველ მწერლის,
ცხელ ქადაზე სულის ბერვის -
თანაც გაჩნდა სუნი ღვინის,
ქება ზევსის და მინერვის.
გამოვიდა სახე მკრთალი
ერთადერთი მჭლე ჟურნალი,
ვალი ერთი რაჭველისა,
მერე ერთ ქართლელის ვალი.
და დუმილად (მისნი მისად),
არა ძალად ხუმრობისად,
იქცა ინტელიგენცია
თავადაზნაურობისა.
და შეცდენა სხვების სხვებით,
კარიერით და ჩინებით,
ასვლით მაღალ საფეხურზე,
კიდევ დიდი ადგილებით.
და ცხოვრება არ ფარულად
იწყეს მხნედ და მხიარულად,
თავადურად, ხელგაშლილად,
ფართოდ, ოფიციალურად.
მსწრაფლ მოვიდა აღტაცება
და გამეფდა გატაცება
ახალნაირ ცხოვრებისა,
ძველის - ხატზე გადაცემა.
იწყეს ფუფუნებით ტკბობა,
შეჰქმნეს უდარდელი ტრფობა,
პატიოსან გზას არჩიეს
სატანასთან მეგობრობა.
და გამოჩნდა არ ნახული
მორთულობა-გაზაფხული,
გარეგანი ელვარების
ნატვრა, ფართოდ განზრახული.
ვიზიტები და ბალები,
გართობათა მწვერვალები.
სადაც კი არ გაიხედავ:
ღვინო, ბანქო და ქალები.
სადაც კარი შეიღება,
სტუმრობაა და მიღება.
ქართული გზა და ცხოვრება
სულ სხვა ფერით შეიღება.
სამკაულთა შესაძენად
ოქროს ჰყრიდნენ ფენა-ფენად,
ჰაეროვან მარქმნისათვის
დროს არ თვლიდენ განაცდენად.
გულმკერდისა ანუ მკლავის,
რამენაირ ნახელავის,
აბრეშუმის თუ ხავერდის,
ნაქსოვის და ნაქარგავის,
თხელ მაუდის შესაძენად,
თავის გამოსაჩენადა,
ჰყრიდნენ სარჩო-საბადებელს,
ჩალის ფასად, ნარჩენადა.
ედებოდათ ქონი ვაჭრებს,
ადგილ-მამულს, მთელს თუ ნაჭრებს,
მემამულე აგირავებს, -
ვაჭარი კი ყელს იმაჭრებს.
გლეხობას თუ შრომა სწამდა,
დღეღამ წელზე ფეხს იდგამდა.
არ აძლევდენ მოსვენებას
და სულსაც ვერ მოითქვამდა.
იმ გლეხობას ჰქონდა ცნობა,
აწამებდა არა ძმობა,
არა ხალხი რუსეთისა -
არამედ ყრუ თვითმპყრობლობა.
ასე იყო ჩვენი მთელი
არსებობა მაშინდელი,
როს სამწერლო ასპარეზზე
გამოვიდა წერეთელი.
თავადი და დიდი გვარის,
იმერთ მეფის შთამომავლის,
დიდად საყვარელი შვილი
ძველისძველი ფეოდალის.
იგი ახლის სადიდებლად
თერგდალეულ ძმებთან ერთად
გამოვიდა თავის კლასის
ბრალმდებლად და მამხილებლად.
მიყვარს ხმა ჩვენი ყვირილის,
პირად ცახცახი გვირილის,
უუძველესი ხეობა
ხან ლხინის, ხანაც ტირილის.
რა დაგვავიწყებს საჩხერეს!
ველს სათუთეს და საშქერეს;
აღმოსავლეთის ქარებმა
გრიგალი გადმოაჩქერეს.
სდგას ფართოტოტებიანი
კაკლის ხეები სვიანი,
გამალებულა ჩიხურა
და მიჰქრის ხალისიანი.
მშვენიერ-ოცნებიანი
აყვავებულა იანი.
ქვის ძველებური სახლი დგას,
სად დიდი ადამიანი
დაბადებულა, გაზრდილა,
ზრდის სიმაღლემდე აწვდილა,
სასიხარულოდ ჰქცევია
ახალგაზრდობის მას დილა.
კარგია ვრცელი ბაღები,
ნაზი, ათასფრად ნაღები,
მიწის სიუხვეს ღაღადებს
ყოველი ნავენახები.
ავსილან ჭურნი თიხისა,
ქვითკირი რომ რთავს რიყისა,
ხეობას მთიდან დაჰყურებს
ნანგრევი ძველი ციხისა.
სახელად მას „მოდინახე“
დაურქმევიათ - სილაღე
იმ ძეგლის ფეოდალურის
ძველ გადმოცემებს ინახავს.
გულწრფელი, სულ-სხივოსანი,
სად ველს აშვენებს სოსანი,
აქ იზრდებოდა - რაინდი
და მომავალი მგოსანი.
ზღაპრებით ღამის მტეხისა,
შრომით დამდგმელი ფეხისა -
ასეთი იყო ოჯახი
შრომის მოყვარე გლეხისა.
თავის ცხოვრების ამ ხანას,
მგოსანი ამ წყალს, ამ ყანას,
მადლობის გრძნობით იხსენებს
გულწრფელად, როგორც ამხანაგს.
ცხოვრება გლეხურ-მშრომელი,
გამრჯელი, დაუცხრომელი,
პატიოსანი გულითა,
სხვისი არა-რის მნდომელი.
გულწრფელი განწყობილება,
სიმკაცრეთ ფერ-შელბილება
ადამიანთა ცხოვრების
ბუნებას ეხმატკბილება:
რაც აძლევს მიწას ზღვავებით,
ნაყოფითა და ხვავებით,
ხვნა-თესვით უერთგულესით
და თესლის ამოყვავებით.
რა რიგად ვაზთ უცხო ველი
თვალს ხიბლავს, გულს აცხოველებს,
რა რიგად მოვლა-შენახვა
უნდა შინაურ ცხოველებს.
ფუტკარს რა უნდა ჰაერის,
მისივე შრომის ნაირი, -
აი რა ამბებს, რა ლექსით
იმღერის გლეხის შაირი.
იცის დღე, საწუთროება, -
რომელთ ჰგმეს ამაოება,
მისგნით დრო წელიწადისა
რაც არის ოთხი დროება.
სტკბება ფრინველთა გალობით,
მნათობთა მიუვალობით
იცის: ეს მიწა სავსეა.
ყოველ სიუხვე-წყალობით.
კაცი რკოს ხრავდა სულ წინად,
მოსწყინდა ყოფნა ულხინოდ,
წყალი შესცვალა ღვინომა
და ასე გაჩნდა პურ-ღვინო.
დამთვლელი წელიწადების
მწევ მიწის გულის ნადების,
ღამეთა მრავალთ თენების,
მხილველი განთიადების.
მიწამ დაბადა მთის ჯიხვნი,
ჯერ არ სმენილი ჭიხვინი
გაუხედნავი მერანის,
კორდი, ვითარცა გვირგვინი.
ჯოგი უშობელთ გახადა
უთეთრეს თოვლის ბაღადა,
ნოყიერ ველზე სეირნობს,
სძოვს მსუქან ბალახს ლაღადა.
ხოხობმა ხავსით ნაგები
დასთმოს სამშობლო ჯაგები?
ირემმა ტყე და კორდები
სიზმარებრ ნაქანდაკები?
ხდება საღამო დილისად -
გლეხის ზრუნვისა ფრთხილისა,
ბუნება, მომგონებელი
ნაყოფის ზეთის ხილისა.
ვარდებით შეიფუთვნების,
მშვენიერი გზა გუთნების,
ველს კვიპაროსი რხეული
წამწამად მიეკუთვნების.
შრომაა გლეხის ჩვენისა
მიზეზი დღეთა დენისა,
მფარველი მინდორ-ველების
ნაყოფის ამოდენისა.
მსაზრდოებელი სიმებით,
მარადის გამოღიმებით,
უუნაზესი ცვარ-ნამით,
უუმდიდრესი წვიმებით,
და მზრუნველობად იგება,
რაც დასაბამით იქება:
ნაყოფთა მომცემთ ამიდთა
და დროთა მოწესრიგება.
მზე აღვიძებდა ამ ბავშვში
ადამიანურ ამბავში
კაცობრიობას, სიყვარულს,
ზღაპრულად გადანამბავში,
მიმხვდური, ცნობისმოყვარე
მსგავსი ბავშვების მოგვარე,
სოფლურ ცხოვრების წარმტაცი
მზის გაგიჟებით მოყვარე.
რაც კი რამ მინდვრად ხდებოდა,
ან სახლში გაკეთდებოდა -
ყველაფერს შეითვისებდა,
ყველაფერს უკვირდებოდა.
წყალში ცა - ელვარე მზისა,
მდინარედ - ჭერა თევზისა,
მუხლამდე წყალში რონინი,
არ მონატრება ხემსისა.
სირბილი ციცაბო-სერზე,
თამაში სუფთა ჰაერზე,
მხიარულ გამოგონებით
სეირის ნახვა სეირზე;
ბევრი რამ ქოხის კარებთან
ართობდა და ახარებდა;
ბევრი რამ ცრემლებსა ჰგვრიდა,
ბევრი რამ ახარხარებდა.
აჯადოებდენ ზღაპრები,
ძველი ამბები ნაკრები,
არაკთ კარგია მოსმენა -
ყურს უგდებ და იზაფრები.
ვით შრომის და მზის ფერები,
რბოდენ სიმღერით ჩქერები,
უყვარდა ბავშვს მშობლიური
მთა, გრძნობით ანამღერები:
ხან დარდის, ხან მხიარული,
ვით მდინარეზე მხარული,
ხან სიძულვილი რაიმე,
ხან ნდობა, ხან სიყვარული.
იმის მიხედვით - ჰანგთ ბაღის
რაა მიზეზი სილაღის,
თუ რას გადმოსცემს სიმღერა,
რას ნერგავს, რაზე იძახის.
აჰა, ნაშთები წარსულის,
ძეგლები ცამდე ასული
ნანგრევი ციხე-კოშკისა
გალავნით შემოგარსული,
სურო-ფშალათი, ეკლებით,
დაფარულია ძეგლები,
გადმოცემათა მრავალთა
დაჰქრიან ანარეკლები.
სვეტი ჩვეული თმენასა
იწვევს მოწყენა-ლხენასა,
ბავშვისას განაღვიძებდა
ოცნება-წარმოდგენასა.
ვით ძველი კოშკი ელვაში,
ველი მკათათვის ცელვაში,
სული სცოცხლობდა საოცარ
სასწაულებრივ ღელვაში.
უმსჯელოდ და უფიქროდა,
ოცნება ფაფარს მიჰკვროდა,
სხვა ხანათა და დროებათ,
სიღრმე-სივრცეში მიჰქროდა.
და რაღაც სევდა-მგებარემ
ქარმა შორიდან მჩქეფარემ,
ღრმა ალმა მწუხარებისამ,
შეკუმშა გული მგზნებარე.
კვლავ სულის ღელვით ბურვილი
სევდა, ვნება და სურვილი,
რაღაც დიდის და დიადის
ამაღლებული წყურვილი
განაღვიძებდა იმ დროსა,
როს უჭკობელს და სხივოსანს -
მამა შვილს წაუკითხავდა -
რუსთველის „ვეფხის-ტყაოსანს“.
მზე გადმოცემათ ნაქებთა,
სულში კოშკებს რომ აგებდა,
სხვა წარმოდგენა მგოსანის
მომავალ ბედს განაგებდა.
ლურჯავ, შესდექ! რა სახეა,
ზევით ციხის პარტახია,
დაბლა, იგი ძველი ბურჯი,
სადაც ოქროს ჩარდახია;
სადაც ბავშვმა იგრძნო პირველ,
რა საზიზღარ, რა გამწირველ
ღიმით - რუსის პედაგოგთა
ჯარი უღვთოდ იყო მწირველ.
როგორც ახლად ნარიჟრაჟებს
განაქრობდენ ფიქრებს საშვებს,
რა მზაკვრულად დასცინოდენ
გულუბრყვილო ქართველ ბავშვებს;
რა უხეში, რა ცბიერი
იყო გიმნაზიის ჭერი,
ყოველ ადამიანური
ღირსების და სახის მტერი.
რა სიძნელე! რა წყვდიადი!
იყო განათლება მათი,
იმ ხანებში მაინც წიგნი
იყო რაღაც იშვიათი.
სხვაგვარ ზრდიდნენ, სხვაგვარ წრთვნიდნენ
სხვაგვარ ჭკუას ასწავლიდნენ
წკეპლით. წკეპლა ითვლებოდა
მომავალის გზად და ხიდედ.
წკეპლით - მონატრული იყვნენ,
რომ ბურუსში ხვეულიყვნენ,
და ბავშვები ქართველები
რუს ბავშვებად ქცეულიყვნენ.
და წკეპლავდენ მათ გაგებას,
ვინც უხვევდა ქადაგებას
და ბედავდა მშობლიური
ენით დალაპარაკებას.
აღზრდა იყო ძველებური
მხოლოდ მგლური და ველური,
ღელდებოდა, შფოთდებოდა
მაშინ სული ქართველური.
ამბავები უძველეს ხნის,
ვით საგანი არა კვეხნის,
აკაკიმ ხომ სულ იცოდა,
მხნე წარსული თავის ქვეყნის.
ამაყობდა აღტყინებით
წინაპართა იმ ჩრდილებით,
ძველი მათი დიდებითა,
ძველი ძლევამოსილებით.
და ოდეს მათ ტლანქ ხელებით
ეხებოდენ ტიელები -
მთელის სულით, მთელის გულით
სძულდა გადამთიელები!
მწრთვნელთა შორის მზიანები -
იყვენ ადამიანები -
თავისუფალ გონებრივი
ხაზის გამტანიანები.
ერთხელ ბავშვმა გაიგონა
საუბარი, თუ ვით მონა
გამოფხიზლდა და გულმკერდში
იარაღი ჩაიკონა.
გაიგონა, თუ ვინ მისცა,
პოლონელებს ნატვრა მზისა,
და ამბები საფრანგეთის
ღელვის, რევოლუციისა.
სწორედ ის დრო იყო, ოდეს
ბავშვის სმენამ მსგავსად შფოთის,
გაიგონა ისტორია
დიდი კონრად ვალენროდის.
ვალენროდის - წრფელი გული,
ვალენროდის - ხმა ერთგული,
აწვალებდა ეს სახელი
და ეს გმირი ეროვნული.
მის პოეტურ წარმოდგენას
არ აძლევდა ჟამი თმენას,
იგი მოაჯადოებდა -
ის აძლევდა აღმაფრენას.
ვალენროდად, გმირად მართლად,
მოვლენილად ჩვენად, ქართლად,
რად არ უნდა გამხდარიყო
წერეთელი მთავარსარდლად?
არ ეძია შური რისთვის?
საყვარელი მამულისთვის,
უუფლებო სამშობლოის
ასე შეურაცხყოფისთვის?
და ეს აზრი ბავშვის გზნებას
არ აძლევდა მოსვენებას,
მარად თვალწინ ხედავდა ის
ვალენროდის მოჩვენებას.
როგორ ნელი, როგორ მძიმე,
იყო მისთვის სკოლის მღვიმე,
გიმნაზიის ბოლომდის კი
თვე რჩებოდა რამდენიმე.
მაგრამ ყრმამან გადასწყვიტა
წასულიყო ახალ გზითა,
სწავლა მიეტოვებია,
კმარა, რაც რომ ტვირთი ზიდა.
გადასწყვიტა ახლის მზერა
როგორც გარდუვალი წერა,
ეძახოდა პეტერბურგი,
სხვა ახალი კარიერა.
მამამ, ეს რომ გაიგონა,
შვილს განზრახვა მოუწონა,
„კმარა სწავლა, სამყოფია.
მე რომ ვიყავ შენოდენა,
ცოლშერთული ვიყავ-კიდეც,
არ ვშინჯავდი კიდე-კიდეს,
მტერ-მოყვარეს პასუხს ვცემდი,
კიდეც ოჯახს მოვეკიდე“.
დედ-მამა რა მას მიუდგა
და გული არ დაუთუთქა,
მედგარ ილიუზიებით
ჭაბუკი მხნედ გზას გაუდგა.
მერე რა გზას! რა შორეულს,
ოცნებებით ცრემლმორეულს.
გაბედული განზრახვებით
გადმორებულს და ტბორეულს;
ორთქლმავალი მას ვინ მისცა,
მაშინ არა თუ რკინისგზა
ჰქონდა მხარეს, - შარაგზაც კი
შამბნარად და ეკლად იქცა.
მაგრამ განა ქვით ან ლოდით,
უგზოობით გინდა დროთი,
შეეძლო რომ შეებორკა
მომავალი ვალენროდი?
გზად დიდი და დიდებული,
ზეცად კლდეებმიდებული,
ხელთუქმნელი სილამაზის
ნაზ ალ-შემოკიდებული -
ვერც აწვდილნი ცამდის მთანი,
ვერც მინდორნი, ხეობანი,
შვენებანი ბუნებისა,
მძლავრნი სანახაობანი,
ვერც ცის კიდე და ნაპირი,
ლაჟვარდებად დანაფერი,
ახალ მგზავრს ვერ აღელვებდა,
არ ახსოვდა არაფერი.
მან სიძნელე გზისა ნახა,
მძლავრი მთები გადალახა,
სადაც ჯურღმულ-სიბნელეში
იხსნებოდა მხეცის ხახა.
გაიარა ვრცელი გზები,
სად მუდმივი მზეა მგზნები
და მუდმივი გაზაფხულის
დაუჭკნობი ყვავილები.
სადაც ძალაუნებური,
რაღაც მძლავრი და მეფური,
სულშეხუთულ ხეთა სწრაფი
ზრდაა გრიგალისებური.
სადაც მჭიდე ლიანების,
როგორც ყვავილიანების,
შუქის მსგავსი გარემოცვა
არის მთების ტყიანების.
სადაც მწვანე სურო ფშალა
მიჰქრის, თითქოს შეიშალა,
ველურ ვაზებს და ვენახებს
დაუფარავთ ვრცელი ჭალა.
სად ფათალო დაქარგული
და გონებადაკარგული,
შეშლილ სვიის ორომტრიალს,
ტყე დასცქერის თავჩარგული.
სად ბუნება როგორც ქნარებს,
როგორც ნაირ ხელსაქნარებს
აატოკებს, ააღელვებს
ბუჩქნარებსა და ჯაგნარებს.
სადაც ცხოვრობს ის, ზღაპრული,
მშვენიერ მზით დაზაფრული,
და მაინც მზეთუნახავი,
ნაზი, როგორც გაზაფხული.
იგი, ხილვა მშვენიერი,
მთრთოლი, ვით ყვავილთა მტვერი,
ტყეთა იშვიათობა რამ,
ტყის ხოხობი ოქროსფერი!
მიდიოდა მზე-ჩრდილებით,
მიდიოდა ადგილებით, -
სად მუდმივი ყვავილობა
დაუმჭკნარი ყვავილებით.
სადაც ვარდი და იები,
ეს მუდმივი დაიები,
ზამთარშიაც ყვავილობენ
მთვარით ნასამაიები;
სად ბაღებით თუ ველებით,
როგორც ალით უნელებით,
დამთვრალია გაზაფხული
მაგნოლიის სურნელებით.
სადაც სურნელთ ჟრიამულში
ჰყვავის მიმოზა და ნუში,
სადაც დაფნა, ბზა და ტვია
თრთიან მარად სიხარულში.
სად ხვდებოდა ქალიშვილებს,
ალვასებრ რგულთ, მთვარის ჩრდილებს,
ბაგეთ დაუვიწყარ ღიმილს,
მშვენიერ და ნაზ პროფილებს.
გამოხედვა მზისებური,
კანის სადაფისებური,
სინატიფე, ბრწყინვალება,
ხედვა არწივისებური.
ვარსკვლავიან ღამის ხედვა,
ვით ნაღველფი ზეცის ჭედვა,
თითქო ცეცხლი ელვარების
თვით ბუნებას გადაედვა.
მაგრამ განა როგორც ბადეს,
შეეძლო თვალთ სიწყვდიადეს,
რომ მგზავრისას დარებოდა
ოცნებათა სიდიადეს?
რას შეეძლო ან და სადა
სასაცილოდ გაეხადა
ის ოცნება, მომავალს რომ
ხდიდა წარმტაც პოემადა.
ათასგვარი ღელვით გულში,
თვის ნაბადში, არა ქურქში,
მზად საგმირო საქმისათვის
ჩავიდა ის პეტერბურგში.
იგი მიჰყვა ახლის გრძნობას,
მას გულწრფელად მიენდობა.
თავის თანამემამულეს
მიაშურა სტუდენტობას.
და აქ წყდება მისი ბედი,
გზას უნათებს სხვა იმედი -
მღელვარე და მოფუსფუსე
აგზნებს უნივერსიტეტი.
სამხედრო გზა წაიშალა,
დიდი გეგმა ჩაიშალა,
ნაცვლად სხვა და უფრო ვრცელი
წინ სწორი გზა გაიშალა.
იყო სწორედ იგი ხანა,
როცა მოსწყდა გზას ქვეყანა
და დიდ საზოგადოებრივ
ძვრებით მედგრად გაექანა.
განახლება განიზრახა
და საყრდენი რა ვერ ნახა,
დიდთა იდეოლოგიათ
მხარე მხარეს დაეჯახა.
გადიხადა მეფემ ომი,
სხვა ამბების გახდა მდომი,
ცუდ პირობის ქვეშ მოექცა
გარეშე და ქვეშევრდომი.
გამოირკვა მეფის ჯური,
შიგნით იყო მედიდური,
თორემ ისე ყოველი მხრით
სუსტი იყო, უკეთური.
უსუსურმა შინ და გარეთ,
ვერ გამრჩევმა მტერ-მოყვარეთ,
შუბლზე ხელი შემოიდო
და დაფიქრდა მეტად მწარედ.
ზრუნვა გამდიდრებისათვის,
ზრუნვა ფაბრიკებისათვის,
წამოწყებათათვის ზრუნვა
ერთს ითხოვდა ღრმა შესატყვისს -
ისევ ძალებს, ოფლისმღვრელებს
თავისუფალ მუშა ხელებს,
ბატონობა ფეოდალის,
ხალხს აქ სჯისო და ახელებს.
ეს ყმობაო, უკმეხობა -
აწ საცოდავ გლეხს ეყოფა,
უნდა განთავისუფლდესო,
სხვას დაადგეს გზას გლეხობა.
ბოლო არ ჩნდა ამ ვეება
საკითხების სივრცეების.
დიდი იყო გატაცება,
ყველა მოწინავეების.
არავის არ ჰქონდა მოცლა;
აზრთა გაცვლა და გამოცვლა,
აქ კამათი, იქ კამათი,
აქ გამოსვლა, იქ გამოსვლა.
არხეინად მომღერალი,
მოღვაწეა თუ მწერალი,
რეფორმებში ელის შვებას,
ღვთისნიერი ლიბერალი.
მაგრამ როგორც კლდე ფიქალი,
სდგას, ეხვევა რა გრიგალი,
რეფორმებზე ცოფმორევით
მთლად შმაგდება რადიკალი.
მას ცნობა აქვს უკეთესი,
საით უხვევს მეფის გეზი,
ოცნება კი სხვაა მისი:
გარდატეხა უდიდესი.
იმ ოცნებით იალება
სულ სხვაგვარი ტრფიალება,
გარდატეხა ძირითადი,
მთელი გადატრიალება.
სხვა გზა უნდა გაეშალოს
ვით ქვაფენილს, ისე კალოს,
და წესწყობა არსებული
ძირ-ფესვიან შეიცვალოს.
მხარე უნდა გარდაექმნათ
ახალ ძალად, ახალ ქვეყნად,
მხოლოდ ერთი უშლიდათ ხელს:
არ იცოდნენ, თუ რა ექნათ.
გაჟღენთილი ისტორიით
ეს საკითხი თავის ძირით
დაისმოდა და წყდებოდა
სახით სხვადასხვანაირით.
ასე ცვლიდენ დღეს დღეები
ურყეველი ხიდეებით,
მთელი სოციალისტური
მოდიოდა იდეები.
მძლავრი ფანტასტიურ მდევზე
იდეაა... იდეებს-კი
ჯერ არ ნახულ ენერგიით
აღრმავებდა ჩერნიშევსკი.
და რომანი „რა უნდა ვქნათ“
მდგომარებამ ჩასთვალა ხსნად,
იგი არეს მოევლინა
ახალ მიზნად და ახალ ხმად.
სტუდენტებში ჩადგა მთები
სოციალურ პროექტების,
ფენა ფილოსოფიური,
განუხრელი მოსწრაფების -
და როგორც გზა უკეთესი
შემოვიდა კითხვად წესი
სენ-სიმონის, ოუენის,
ლუი ბლანის, ფურიესი.
გაჩნდა აზრთა ხეტიალი
სიბნელეში. ხვევა თვალის,
ბევრ მხარეში აღარ იყო
ჭაჭანება ფეოდალის.
იქ სხვაგვარად სჭრიდა თვალი,
იქ მეფობდა კაპიტალი
და ბადებდა სიღარიბეს
დაგროვება ნამეტანი.
ნისლებია, ქარებია.
გარდატეხებს რომ რგებია,
კრიზისები კაპიტალის
მუდმივ თანამგზავრებია.
დრო უწევდა თანაგრძნობას,
უტოპისტთა მათთა ბრძნობას,
ტრიუმფს სოციალიზმისას
და მის აუცილებლობას.
და მათ სურდათ დაჯერებით
სიამტკბილად, მოფერებით,
ასე დაერწმუნებიათ,
ყველა მილიონერები:
სიამტკბილად, შეთანხმებით
ჩვენ შრომით და თქვენ თანხებით
მხოლოდ შრომის საწყისებზე,
შრომით, არა აჯანყებით -
გადაკეთდეს, აიწევს მზე,
ამ ქარხნებზე და მიწებზე,
მხოლოდ გაერთიანებულ
ახალ შრომის საწყისებზე.
დიდი თმენის, ბევრი ძლების
მრავალნაირ აზრთა ცვლების
მიდიოდა ვითარება
ასე, სამოციან წლების.
შეიცვალა ბევრი მღერა
და დაუწყეს შრომას მზერა,
ვით ახალი ცხოვრებისა
საძირკველს და დიად კერას.
და ორატორს, როგორც ძლიერს,
უმართავდენ ოვაციებს,
როდესაც ის ახსენებდა,
მუშათ ასოციაციებს.
ჰგმობდა რა თვითმპყრობელობას
და ჰკარგავდა მგრძნობელობას,
დასახავდა იდეალად
თემურ მიწათმფლობელობას.
გაიძახდა გულმართალი:
ყოფნა იქნას უდარდელი,
გვექნას ამხანაგობანი,
ან კავშირი და არტელი.
თუ გეგმებზე და სიაზე
ოცნებობდა რუსი ასე,
ოცნებობდა ჩერნიშევსკიც
გლეხთა რევოლუციაზე.
კიცხვა იყო და ჯავრობა,
ამავე დროს კი მთავრობა
გლეხებს ათავისუფლებდა
და როგორც ქოხს - უყავრობა,
გლეხსაც დარჩა უმიწობა,
სიბნელე და უვიცობა,
გლეხს მთავარი არ აქვს - მიწა,
როგორ შესძლოს უმისობა?
რა ვაკეთოთ? ეხლა თითქო
ნაბიჯიც წინ გადაიდგა.
რა ვაკეთოთ? - ეს საკითხი,
პოეტის წინ ბევრჯერ იდგა.
გრძნობდა: მრავალხანობისად,
სამარცხვინოდ, მწყრალობისა,
საქართველოს ჯერაც ეკრა
დაღი ფეოდალობისა.
რაკი ერთხელ იგრძნო სარმა,
სულ წაიღო როგორც ქარმა,
დამოკიდებულებამაც
მონურმა და საზიზღარმა,
სახე წინად მხნე და დინჯი
ეროვნული სახის სინჯი,
დამონებამ აწ გახადა
მთლად მრუდი და სულმახინჯი;
შორი დასავლეთიდან კი
საამური ჟღერდა ჩანგი,
ჰქუხდა ახალ ამბავებად
როგორც ჰიმალაით განგი.
გაისმოდა სიტყვა - აღსდეგ!
იწყებოდა ზღვიდან ზღვამდე
ეროვნებათ მძლავრი ბრძოლა
დამმონებელთ წინააღმდეგ.
იზრდებოდა და ალი ის
იყო შეძვრა მძლე ფალიის,
ერთიანობისთვის ბრძოლა
ავსტრიის და იტალიის.
როგორც გიგანტური წალდი,
მოწოდებით: წინ, გასალდი,
განწირვით და თავდადებით
ტრიალებდა გარიბალდი.
მისი ხალხის საომარი
მაჯისცემა იყო ჩქარი,
სიკვდილის ან გამარჯვების
მის დროშაზე სჩანდა ბწკარი.
გარიბალდი მხნე გულითა
ხმლით იბრძოდა ქებულითა,
მთელ მსოფლიოს აოცებდა
დარტყმით ელვისებურითა.
და თვითეულ მის გაწევას
უერთებდა აღტაცებას
ყველა მოწინავე კაცი,
როგორც მოწინავე მცნებას.
გარიბალდი! ყველა მასში
ხალხს ხედავდა, ერთს ათასში,
მასში ჭვრეტდენ გმირობის და
თავდადების სახეს კაცში.
მასში სჭვრეტდენ ხმიერებას,
კეთილშობილ ძლიერებას,
სამშობლოსთვის თავდადებულ
გმირის განსახიერებას.
მის ტიტანურ მამაცობას,
გულადობას, ვაჟკაცობას,
მის სამხედრო მოსაზრებას,
მოხერხებას და დასწრებას,
იგონებდენ ბრძნულს და სადას
ამერიკის მთებშიც, სადაც
ის ახსოვდათ, მეომარი,
მაშინ, ადრე და წინადაც.
მისი სახე, ვით არ სჩანდეს.
გარიბალდი ხომ მანამდეც
მკაცრი ბრაზილიისაგან
იფარავდა რიო-გრანდეს,
ადუღებდა ქვას და რკინას,
ადიდებდა ხმალთა ბრწყინვას,
როს იცავდა ურუგვაის
და ებრძოდა არგენტინას.
კომუნისტურ მიზანთ მხარი
მანიფესტი უეცარი -
მთელი რევოლუციური
ევროპისთვის იყო ზარი.
მზე დიადი ყინულს ზრავდა,
ბევრი მხარე ვულკანს ჰგავდა.
გაზაფხულდა და ჰუნგრეთიც
ატოკდა და ამოძრავდა.
კოშუტის ხმა იყო მჭევრი,
მხურვალე და ნიჭიერი
შეუკავებ აღტაცებით
რომ მიყავდა მისი ერი.
ასეთი ხმის დრო კარგია,
ხალხსაც სტოვებს ლეტარგია.
შიშის კანკალს ეძლეოდა
ჰაბსბურგების მონარქია.
გარს სხვაგვარი ენთო სვეტი
და სინათლეც სჩანდა მეტი,
მოძრაობდა ირლანდია
და იბრძოდა პოლონეთი.
დამნახველი ასეთ ძვრისა,
მომსწრე ახალ ამბებისა,
მოუსვენრად სცემდა გული,
აღელვებულ ქართველისა.
რა ექნა და ან რა ეთქვა,
რომ დაეცხრო გულის ფეთქვა,
რა ზომები მოენახა,
რა ნაბიჯი გადაედგა?
- კმარა შიში, კმარა თრთოლა,
რომ გამხდარა ღმერთის ტოლა, -
ბატონყმობა-თვითმპყრობლობის
წინააღმდეგ გვმართებს ბრძოლა.
ქართველ გლეხის გულის ზიანს
რა ჰქმნის? ჰკითხეთ თვით მისიანს,
რანაირი დამცირებით -
ეპყრობიან ადამიანს.
დამმონებელს აქ უკმეხი
იმის გულზე უდგას ფეხი,
ასეთ მდგომარეობაში
იმყოფება ჩვენი გლეხი.
დიდი მესამოცე წლების,
ბობოქარი იდეების,
ახალგაზრდათ ფხიზელ გულში
მდიდარ გამოძახილს ხვდება.
ყოველს, რასაც განიცდიდა
და მღელვარე გულში ზრდიდა,
იყო რა დიდ დაძაბვაში,
გამოსავალ გზას ძებნიდა.
იყო ცხადი და ნათელი,
რომ ახალი ჟრუანტელი,
მისწრაფება-გაბედვანი,
და ღელვა იმ დღეინდელი,
რომლებითაც ცხოვრობს ისა
და რომელმაც შეითვისა
უკეთესზე უკეთესი
ხალხი მისი ეპოქისა.
მისი ეკლით, მისი იით,
ის ეპოქა, მსვლელი ტყვიით,
შეეძლო, რომ მას გაეხსნა, -
რაით? - ბრძოლის პოეზიით.
და დაეტყო დროს გუგუნი
და გაისმა ქართ ზუზუნი.
იქ მგოსანი უნდა იყოს
მონაღარე და ტრიბუნი.
სიტყვა თქმული ტრიბუნიდან
უნდა ფეთქდეს ყოველ მხრიდან,
ვარსკვლავთა ცეცხლს ძირს რომა ჰყრი
ზეციური სიმაღლიდან,
სასახლეებს სწვავენ, სწვავენ,
ქოხებს სინათლითა რთავენ,
ცეცხლოვანი ვარსკვლავების
მსგავსად სიტყვებიცა სძრავენ.
ის სიტყვები სხვა ვნებიან
ელვარებად ეგზნებიან -
ხან სცხრებიან, ხან საომარ
შუბებს დაემსგავსებიან,
რომ მიჰქრიან მეშვიდე ცად
წმინდათ-წმინდათ ნგრევა-ლეწვად,
და ღვთისნიერ ფარისევლებს
დახვდებიან უკეთესად.
და აკაკიც უახლესით -
გრძნობდა გრძნობით უმაღლესით,
რომ ის ადამიანთ გულთან
უნდა მისულიყო ლექსით.
ბატონყმობით ხელნახები,
გახსნილიყვენ არტახები,
უნდა განათებულიყვენ
საქართველოს ჩარდახები.
უნდა შეიცვალოს წყობა,
უნდა გაჰქრეს ბატონყმობა,
მკაცრად უნდა აილაგმოს
მოხელეთა თვითნებობა.
მიცემულნი მშვიდსა და ტკბილს
უზრუნველსა, საღათას ძილს
უნდა გამორკვეულიყვენ
და შემბოდენ უნდა სიკვდილს;
და იმედთა დიდთა გრძნება
ხვალინდელ დღის ვის ექნება,
თუ რომ დაჩლუნგებულია
ეროვნული თვითშეგნება.
საქართველო უნდა მისწვდეს,
მიზნით უნდა გამოფხიზლდეს,
გაუწიოს ანგარიში
თავის მდგომარეობას, ბედს.
რა კი ხანა სდგას ომისა,
რა კი ფიქრმა რაობისა,
ახალი გზით გაიტაცეს -
გული ახალთაობისა,
ვით ახალი გაზაფხული,
უფრო მკვეთრად მოსახული,
ამ ახალი გრძნობისათვის
ყოფილიყო მონახული,
სათანადო სახულება,
ღირსეული დასრულება,
ახალ გრძნობის შესაფერი
ფერი, გამოხატულება.
უნდა მთელის აღმაფრენით
დაჭერილი მახვილ სმენით
ალაპარაკებულიყვნენ
ახალ სიტყვით, ახალ ენით.
მოვლა უნდა ახლად, კარგად,
რაც გაიხსნა და ივარგა,
ძველ რუმბებში ახალ ღვინის
დაყენება როდი ვარგა.
და დაიწყო, აუწია,
როცა კი დრომ მოუწია,
სულის რევოლუციასთან,
ფორმის რევოლიუცია.
ახალი დრო აგუგუნდა,
ლექსი სიმძიმისგან უნდა
გამოიხსნას, რაც არ ვარგა,
მიეყაროს ქვა და გუნდა.
და შეექმნათ ახალმჭევრი
ხმოვანება ბევრზე ბევრი,
ეროვნული სულისათვის
უფრო მსუბუქ-შესაფერი.
არ ზოგავდა რაკი თავსა,
ძველს აკაკიმ შეუთავსა
უახლესი ამღერება,
და ლექსი ლექსს დაამსგავსა.
მისცა მეტი ძლიერება,
მეტი გულის ხმიერება,
ხალხურ ლექსის და სიმღერის
სრული განსახიერება.
თავის დაფიქრების გზათა,
გიზგიზებად გამოხატა,
ელეგიის მუსიკალურ
სიმთა თანამღერებათა.
ხმანი უნაპირონია,
მაგრამ მისთვის მირონია
აშფოთება სატირისა,
ღვთაებრივი ირონია.
თავისთავად, არა სხვაგან,
ბგერა-ბგერა, საგან-საგან,
ლექსი მისით მოფრინავდა
იმის ლამაზ კალმისაგან.
ვით ყოველთვის - შედარებას,
ნახულობდა რიტმთ ჩქარებას,
და სავსებით გადმოსცემდა
თვის სულიერ მდგომარებას.
მისი ლექსის მკვეთრი სხივი,
იყო მჩატე, მაგრამ მკვრივი,
მისით ფორმა იქმნებოდა
ძალადაუტანებლივი.
და იმის წინ, ვით ზმანების,
მთლად ახალი ხნოვანების,
თავისთავად იხსნებოდენ
კანონები ხმოვანების.
ვით მაისი გლედიჩიით,
ის მოვიდა ნელი ბიჯით
რაღაც არა ჩვეულებრივ,
რაღაც უზარმაზარ ნიჭით!
შრომა იბრძვის და ჰქმნის თასმას,
ის კვარცხლბეკზე ელის ასმას:
უნდა დადგეს იმ კვარცხლბეკზე
და სახელი განეთქვას მას -
პოეზია განამდიდროს:
და უნდა სთქვა „ლექსი მკის დროს“,
საქართველოს ყოველ კუთხით
თვისვე ლექსმა რომ მოგისწროს,
ვით ნიმუში დასრულების,
რიტმის, გამოსახულების;
ის განხილვის საგანია
ჩვენი ქვეყნის სწავლულების.
ის გაღელვებს, ეს უჩრდილო,
მიმავალი ლილო-ლილო,
წმინდა, სუფთა ხმა ხალხური,
თითქო ასე გულუბრყვილო.
და გამხნევებს ყოველთ ხმაზე
და გადადის ქვიდან ქვაზე,
მქუხარე და ჩქარი რიტმი,
მშფოთარე და მოკისკასე.
და გარწმუნებს მარად მათი
შინაარსის ღრმა სიმართლე,
ყველგან სიამოვნებას გგვრის,
მკაფიობა და სინათლე.
დაიბადა, საზღვრებს გაცდა,
ჯანსაღ შეჯიბრების განცდა,
ის იძლევა შთაგონებას,
საზოგადოებრივ კაცთა -
მუშაობის დროს და საგანს,
მოწოდება შრომისაკენ!
ჰოპუნა და ჰერი-ჰერი,
გვიწვევს უცხრომლობისაკენ.
მშრომელებმა მღერა იწყეს,
და მედროვეთ კი გაჰკიცხეს.
სიცხე - მკის დროს - მიაწერეს
პოეტების ზოგად სიცხეს.
კედელი სდგას, ჭერი ხუროს,
სხვა რა ეკითხება ხუროს?
პოეზია უნდა ჰქუხდეს,
და უნდა ხალხს ემსახუროს.
მაგრამ საქმე ხანდებოდა,
ისიც ისე არ ხდებოდა,
საქართველოს რეფორმებით
მეტად აგვიანდებოდა.
და აკაკის რომ სწყუროდა
სწრაფი განახლება დროთა,
საქმის განხორციელება
ქვეყნის სამომსახუროთა,
გვრიდა ხანას ზანზარებას,
და იწვევდა შეზარებას,
ირონია, რითაც სწერდა
იგი გლეხის აღსარებას.
გაჰქრა ეჭვის ნატამალი,
და ყველასი სჭვრეტდა თვალი,
რომ ყმასა და ბატონს შორის
უფსკრულია გარდუვალი.
და შესძახის იგი მჩაგვრელს,
გონს მოვიდეს, ვერ იმაგრებს,
რომ გლეხების ამოგდებით,
იგი თავისთავსაც ანგრევს.
ჩანგით მკვეთრით, ჩანგით ფიცხით,
მწარე ჩივილით და ზიზღით
მოღალავე მუშების ბედს
გამოხატავს მდიდრის კიცხვით.
ეხლა მისი სალამური
აღარ არის სანანური,
სამშობლოის მწუხარებით
უბედური და მომდური.
სალამური იგი სხვაა,
იგი მწუხარების ზღვაა,
დასუსტებულ-წამებული
ქვეყნის გამოგლოვებაა.
მაგრამ როცა იგი გოდებს,
მწუხარების ცრემლებს მოდებს,
კვლავ აგროვებს ენერგიას,
კვლავ ბრძოლისკენ მოუწოდებს.
დაიბნევა, დაცურდება,
ჰანგი გააბრეშუმდება,
სადღა არის საქართველო?
სალამურიც გაჩუმდება.
და სხვა ახალ გარიჟრაჟში
იხატება ხმა გიჟმაჟი.
უსაზღვრო და უბოლოო
ირონია ისმის ხმაში.
იგი ხმაა მეწამული -
საზიზღარი, მოწამლული,
მასში მოსჩანს და ფურთხს იწვევს
მისი თანამემამულე,
მონარქის წინ მუხლმოყრილი,
საცოდავი, ქედმოხრილი,
ნაგებობა - უხერხემლო
და საძირკველ გამოთხრილი;
ის ხარხარით აცლის ნაფლეთს
სასაცილო შარავანდედს,
მაღალი წრის უსაგნობას
და ახალი დროის ჰამლეტს.
და როდესაც მშობლის მძრახავს
ფარისეველს სადმე ნახავს,
სხვის ყურმოჭრილ მონად გამხდარს,
განკიცხულის დაღით დაღავს.
ის დასცინის ბნელ მექრთამეს,
რომ ვერ არჩევს დღე და ღამეს;
კანონს ამოფარებია,
როგორც გადულახველ რამეს.
ყოველ ლექსში, რასაც ფლობდა,
ღელავდა და ბობოქრობდა,
აპელაციისა მცოდნეთ
ვინაც თავისთავსაც სცნობდა,
რიგი მტრობდა, მაგრამ რიგი
გულგრილობდა, მრავალი კი
კვლავ ღელავდა. მაშ ვის უნდა
აღეარებია იგი?
პოეტია? არა მჯერა!
მესტვირეა, იტანს წერა,
თორემ ყველაფერზე განა
შეიძლება ლექსის წერა?
პოეტს უნდა სწამდეს მუშკი,
ეკადრება რამე ჭუჭყი?
სულ ახსოვდეს კოცნა, ვნება,
ბულბული და ვარდის ბუჩქი.
ტკბილთა ხმათა გემოვნების
გარდა რაა ხმა მგოსნების? -
ბობოქრობს და გაიძახის
მომხრე წმინდა ხელოვნების.
ნიჰილის კი... ამაყობა...
იყო ყოვლის უარყოფა.
იძახდენ, რის მაქნისია
ყოველგვარი ლექსთა წყობა.
პოეზია კი არ არხევს,
უფრო ანგრევს, უფრო არყევს,
ჩვენს ნერვიულ სისტემას და
ოქროს დღეებს ნავარაყევს!
ამ ციებას და ცხელებას,
საზოგადო გახელებას,
გადაარჩენს ხალხს მხოლოდ სხვა
მზე: ბუნებისმეტყველება.
მოხუცები დრტვინვენ: „რა კი
ეს აკაკი თუ ბაკაკი
არ ისვენებს, ნურც იქნება
მასზე ბევრი ლაპარაკი“.
ახლო ძალა მეგობართა
არ ჰყავდა, ან ცოტა ჰყავდა,
მაგრამ ხალხის ფართო მასებს
მისი ჩანგი შეუყვარდა.
და გლეხობის ხმა თავისად
რომ მიიღო, მხარეს მყისად
ჩანგი მოეჩვენებოდა
ახალ ხანის დასაწყისად,
და ამნაირ დღეთა, როცა
ქნარმა იგრძნო გარემოცვა,
მიუმღერა ძველ სამეფოს
მისი სულთაბრძოლის ლოცვა.
ნაზი ლირიული ჟღერით
მიესალმა ვარსკვლავს ერი,
როს მშობლიურ ცად ამოსვლას
მოელოდა გულის ძგერით.
აკაკი რა შორის გზითა
სამშობლოში ჩამოვიდა,
მხარე ახმამაღლებული
დახვდა, ელვარებას ჰქმნიდა.
კამათობდა მეტზე მეტი
კომისია, კომიტეტი.
ეძებდა ის თავდადებით
მოენახა გზა ისეთი,
რომ გლეხობა მათ სალხენად
განეთავისუფლებინათ,
ისე, თავისთავისათვის
რომ არ ეწყენინებინათ.
კამათი რომ დაასრულეს,
მიაწყევლეს, მიაკრულეს,
გლეხი მაინც საბოლოოდ
ვერ მოშორდა მემამულეს:
გლეხობისთვის ხარკად იდვა
მიწის გადუჭრელი კითხვა,
ძნელი იყო სახსრის ნახვა,
არ შეეძლოთ გამოსყიდვა.
მეორე მხრით - სიარული
იყო ჩუმი, მაგრამ მგლური,
მორჩილებით მთავრობისკენ
ჰქონდათ მიპყრობილი ყური.
არ გათავდა ბატონ-ყმობა.
ღელვას განიცდიდა გრძნობა.
აქ პოეტის ბუნებისთვის
უცხო იყო გულგრილობა.
ერთმხრით რომ ესმოდა კვნესა,
სხვაგან სჭვრეტდა სილაღესა,
მგოსანი ვერ დაფარავდა
იმ საფეხურს უმაღლესსა.
მლიქვნელს თავის სიტყვა უთხრა -
გაიძვერას არ დაუფრთხა,
დაიყენა წინ იუდა
და სახეში შეაფურთხა.
რამ დაბადა ასე ურგი?
შეიბრუნა მონამ ზურგი.
სტუდენტობას შეუკურთხა
და დასწყევლა პეტერბურგი.
დიდი იყო ზე-გავლენა,
რასაც სძრავდა ლექსის ენა,
და დაიწყო დიდი მგოსნის
ცილისწამება და დევნა.
ამას კიდევ უფრო ჩქარა
მოჰყვა კიცხვა და მუქარა,
მქონემ ძალაუფლებისამ
თავის გზას არ გადუხარა.
"მოაშორეთ ქალაქ-სოფლებს,
თავს სთვლიდეს, ვით დანაობლებს -
რომ ვეღარსად ჰპოულობდეს
თავის ერთგულ თანამგრძნობლებს.
და შერჩეს მას მარტოდ-მარტო,
ვიწრო ყოფნა, შარა ფართო -
განკიცხული პოეტისთვის
გზა ვინ შექმნას სანავარდო?
მუზების არ-მადლიერი,
უბინაო და მშიერი,
დადიოდა, და არ იყო
ქვეყნად კაცი ღვთისნიერი -
მისი ტანჯვა დაენახა,
შველა მიზნად დაესახა -
წყარო არსებობისათვის
რამე მისთვის მოენახა.
მაინც, ხედავდენ რა მასში
ნიჭიერ კაცს, ერთს ათასში
დიდი გვარის შთამომავალს
შეურყეველს თავის ხაზში,
მიზნით - რომ შეუკრან გზანი
და ურჩიონ - სხვა მიზანი -
არა ერთხელ შეაძლიეს
დიდი თანამდებობანი.
მაგრამ განა მას შეეძლო
შეხედულებათა შეცვლა,
უარეყო ყოველივე,
რაც გულს ედებოდა ცეცხლად?
ვით მიზანი სიცოცხლისა,
მძლავრი იყო ის გიზგიზი,
ერთგულება სამშობლოის -
ეს ზნეობა იყო მისი.
იმის თავზე რაც ხდებოდა,
გრძნობდა, როგორ ვერ ხვდებოდა,
მაინც არვის არ უთმობდა
და არავის ნებდებოდა.
ჭირში, უბედობის დღეში,
შიმშილში და სიშიშვლეში, -
მიდიოდა პოეტის გზა,
გაჭირვება-სიცივეში.
და ასეთმა ყოფნამ მისმამ
გამძლეობამ, ვით თილისმამ,
მისმა პირდაპირობამა,
მიზნისკენაც პირდაპირ სვლამ,
დააფიქრა ერთი ძველი
იმერელი შორს მჭვრეტელი:
დიდი მომავალი აქვსო,
შორს წავაო წერეთელი.
შეამჩნია, დააფასა,
მგოსნის ახალგაზრდობასაც
თითქო აპატია რამე
და უფასო შესთავაზა
ბინა, ღვინო და სადილი.
აუსრულეს რა წადილი,
რაკი გაუმართეს ხელი,
მგოსანმა ეს მცირე წვლილი
თვით სამოთხის ძღვნად ჩასთვალა,
მოიკრიბა მთელი ძალა,
დღით და ღამით თავისუფალ
მუშაობას დაეძალა.
მშობლიური ეგრძნო მიწა,
კიდევ თავის თავს შეფიცა,
სიხარულით შეხედა, რომ
გაჩნდნენ თანამგრძნობლებიცა.
მიდიოდენ დღენი, დრონი,
მან დასწერა ფელეტონი.
ის მეორე დიდ მოღვაწეს
მიაწერეს; მანაც ტონი
იცნო და სთქვა: სადღეგრძელო
საჭირო არ არის ვრცელი,
აქ ავტორი - ან ღმერთია -
ან აკაკი წერეთელი.
ტალღა ერთხელ რა შეირხა -
ვერაფერმა შეაფერხა,
მგოსანს მუშაობის გაშლა
თვით თბილისში მოუხერხეს.
სხვა დრო იყო ის დროება:
ნაღარასა სცემს „დროება“ -
მესამოცე წლებმა მისით
დაარღვია მყუდროება.
ირგვლივ თავი მოეყარა,
ვისაც აერთებდა არა
პირადი და კერძო საქმე -
ქვეყნის წყლული და იარა;
ვინაც მიატოვა ყველა
სამსახური, კარიერა:
და თავისად მიიჩნია
საზოგადო ბედისწერა;
ვინც ახმარდა თავის ძალებს
საზოგადო იდეალებს,
და ყოველგვარ ძალადობას
მედგრად უსწორებდა თვალებს:
მხნე გიორგი წერეთელი
და მწერალთა ჯგუფი მთელი
მეომარი, და სერგეი
მესხი პირდაპირა მსვლელი,
დიდი მოთმინების მქონე,
რომ არ იზოგავდა ღონეს,
და დღედაღამ ფუსფუსებდა
მაჩაბელი თავმომწონე;
უწყინარი და სვიანი
თავმდაბალი, წყნარ ხმიანი,
მაგრამ მარად ქედ-უხრელი
სდგას დიმიტრი ყიფიანი;
გამბედავი, მკერდით მდეგი
ნიკოლაძე და ყაზბეგი -
ნებით გლეხთ რომ დაურიგა
თვისი მიწა, ტყე და ნერგი.
ხალხის სამსახურის აზრით
აქ ილია ბუმბერაზი
„საქართველოს მოამბე“-ს სცემს,
ლოზუნგებით სავსე გაზეთს.
დაირაზმენ მტკიცე რიგად,
მწყობრად, ხან აქ და ხან იქა,
კვლავ იმავ ძველ თაობასთან
მიდიოდა პოლემიკა.
ხმაურობდა ვით ზღვაური
იდუმალი მოგზაური
და ხელიდან ხელში ლექსი
დადიოდა უცნაური.
მოხუცობა ჯერ კრთებოდა,
მაგრამ ვალში არ რჩებოდა,
ძველებურად დასძახებდა,
სადაც მოუხერხდებოდა.
და თავის მხრით - ვით ფანტასტებს -
ამტყუნებდა ახალგაზრდებს,
რომ მათგვარი ენით, რწმენით
მომავალი ხიდს ვერ გასდებს.
მაგრამ მძლავრი იყო ჯადო,
ახალგაზრდა საზოგადო
მოღვაწეთა გული სძგერდა,
ძალღონეს არ ვიზოგავთო!
მცირე საქმის მოსაწყობლად,
დიდი გამომგონებლობა -
ენერგია ინთქმებოდა -
აზრი - აზრად, გრძნობა - გრძნობად.
იმ ხანებში ჩასმა დამბის,
დაარსება მცირე სტამბის,
სკოლის გახსნა, გავრცელება
წერა-კითხვის, ახალ ამბის,
მძიმე იყო თქმა და ჩენა,
ვიდრე წარმოვიდგენთ ჩვენა,
ძნელი - ვინემ ეხლა ჩრდილო
პოლიუსის აღმოჩენა.
იყო ერთი სისხლის შრობა,
იდიოტურ კერპთან კრთობა,
აქ თვისივე უსახსრობა -
იქ მთავრობის გულქვაობა,
ყველაფერის სხვაგან ყიდვა,
და შორიდან აქ მოზიდვა -
და ბოლომდე უნდა ზიდოს,
ტვირთი ზიდვად ვინც თავს იდვა.
და გზები კი... იმ სამყაროს
გზები ღმერთმა დაიფაროს,
უგზოდა და უკუღმართად
აწყდებოდენ ხრამს და ხაროს.
თუ ამ ბრძოლას - გულდამჯერე -
ასეთ გაჭირვებას, მერე,
არ შთაენთქა კოლოსალურ
მოთმინების სიძლიერე, -
სხვა რა კვალი და იმედი
დარჩებოდა ხმის გამმეტებთ
აქ, თავიანთ მერე, ქვეყნად,
როგორც მწერლებს და პოეტებს?
მაგრამ ჩვენა - თუნდ ერთწამას,
არ ვნანობდეთ უნდა ამას.
ვიცით - ვალი ისტორიის
მოხდილი აქვს მოხუცს მამას.
მოიკრიბა რა გონება,
უარყო რა დაყოვნება,
გამოფხიზლდა საქართველო,
განაახლა აზროვნება.
სამოციან წლების ლომთა
შორის მგოსნის ხმა გმირობდა,
ის საერთო გამხნევება -
სიყვარულით სარგებლობდა.
მესხთან შეიკრიბებოდენ,
თათბირობდენ, მკაცრად ბჭობდენ,
რედაქციას „დროებისას“
გარს ფარებად შემორტყმოდენ.
საქმის რიგზე მოწესებას,
ბნელში ცეცხლის დაკვესებას,
ცდილობდენ კვლავ ხალხის ყოფნის
უფრო გაუმჯობესებას.
მხატვრულობას, როგორც ნუგეშს,
ჰანგი უქეს - და გაუგეს,
ოდეს ენამ მიაღწია
ჯერ არსმენილ სიმსუბუქეს,
ჰანგთ სისავსეს და სრულობას,
დიდბუნებას, დიდსულობას,
ოდეს ენამ მიაღწია
ჯერ არსმენილ მხატვრულობას.
ადარებდენ ჯადოსნებას
მისთა ლექსთა ფრთოვანებას,
როცა ენამ მიაღწია
ჯერ არსმენილ ხმოვანებას.
იყო ნაზი, იყო მწველი,
მაგიური, მიმზიდველი,
მაშინ, როცა ენა გახდა
პლასტიური და გულწრფელი.
და მიზანით, რომ ცენზურა
რამეგვარად მოეწურა,
მისწვდა ალეგორიებით,
გული გაიმამაცურა.
აზრით, როგორც გორას - გორა,
ხმები დააშორიშორა,
გაახშირა ამოცანა,
სიმბოლო და მეტაფორა.
და მტრებისა რიგი ფრთხილი
შეცდომაში შეყვანილი
ბჭობდა: „ლექსი აკაკისა,
ნაზიაო, ვით ყვავილი,
შექმნილაო თვით ალერსად,
მსგავსს ვერ იპოვითო ვერსად“.
ლექსებს მოწინააღმდეგე
სთვლიდა უმშვენიერესად.
ასე სწევდა დღეს და სოფელს -
მომღერალს და უარმყოფელს,
აერთებდა თავის თავში
ორთეოსს და მეფისტოფელს.
აქ ერთ კაცში ორივ ერთად
თავსდებოდა ასე მკვეთრად
თავგანწირულ მეომარად,
გზათა მრავალთ შემაერთად:
თბილი, თანაც გამყინველი,
ნაზი, თანაც დამცინველი,
ხან გენია უზრუნველი,
ხან დემონი გამწირველი,
ხშირად ხმა არ იყო არსით,
ღამე - შავი შინაარსით,
პოეტი კი მოდიოდა
სახიფათო, საშიშარ გზით.
მისთა თანამედროვეთა
როს იგონებ ბედს, მით მეტად,
გაკვირვებას მიეცემი;
რით გადარჩა? - მას პოეტად
სთვლიდა ხალხის სიყვარული.
შეიძლება ეს ფარული
ინახავდა მას გენია?
გადარჩენას მოხარული,
იმით რომ ხმა მეშვეული,
ხალხის გულთან შეჩვეული,
ჰანგით დაუნათესავდა
ვით თავისი და რჩეული?
მიქელაძე სამუდამო
მტრად გაუხდა: რა უნდაო?
ერთხელ ხანჯლით მივარდა მას
ლექსის „ნადირობის“ გამო;
აღშფოთება გარეშემო,
ვერ-გამოსვლა კარმიდამოდ,
თავისსივე მოძმის შიშით
ლექსის „გამოცანა“-ს გამო;
და მშობელმა მამამ კარი
მიუხურა, „შერცხვა გვარი“,
შესწყვიტა ამ წოდებასთან
მან კავშირი ყოველგვარი.
.............................................
უგზოობის უცვლელობა,
ჩიხი, გამოუსვლელობა,
განუყრელი - როგორც ყოფნა -
გამყინველი - ვით მკვლელობა.
სიმართლით სცემს გული მისი.
სისუფთავე, იმ გულისმან,
გამოჟონა მწუხარებით -
მოკანკალე ხმა გაისმა.
რაზედა მღერს მისი ქნარი?
ასე მწარედ გულდამწვარი?
- თვით უგონო სიყვარულზე,
სამშობლოზე გადამკვდარი!
დარდი, რაც წინ გადაუდგა,
მისით ასე გულდათუთქვა,
ეს - პოეტის ცხოვრებისა
სასიცოცხლო იყო სუნთქვა,
გულმოკლული ყვედრის ის ბედს,
ელის გამოძახილს - იმედს,
სდუმს სამშობლო, დაღონება
ეუფლება კვლავ მგოსნის მკერდს.
კვლავ სიცივე იტბორება,
იგი კვლავ გულს ეომება,
და აკაკი წერეთელი
თვის ქნარს დაემშვიდობება.
მაგრამ შთაისახა სადღაც
მტეხარ ტკივილების ტალღა.
ჰანგი ოქროს სიმებისა
ისევ ისე დადგა ყალბად.
გადმოღვარა ზვირთმა მისმა,
ჰანგმა, წყევლის გამოისმა,
და მუქარა მრისხანების
ქნარში ისევ გამოისმა;
რომ სძლევს ძალა მგოსნობისა,
ასრულება - ოცნებისა,
სუნთქვა კეთილშობილების,
სუნთქვა პატიოსნებისა.
რომ დღეს დღევანდელს და ხვალეს,
თავის სახე წაუშალეს,
რომ გულწრფელი ყველაფერი
ნაბოძვარზე გადასცვალეს.
ჩვენ არ გვინდა იგი, ვისგან
ხალხი მწარე ტკივილისგან
განიკურნვის მაცდუნებელ,
შემოჩენილისა მტრისგან?
მიზანს თვისას ვერ მოშორდეს,
დახვდეს ისე, როგორც სჯობდეს,
ანუ სიტყვით, ანუ ტყვიით,
ანუ ხანჯლით გაუსწორდეს?
ხალხმა სხვას სანამდე სდიოს,
შეურხეველს და მონიოს
ჭვრეტს ზედაპირს, ვისი უნდა
მან იმედი იქონიოს?
სად არის იმ ძალთა კრება,
იმ დროს როდის ეღირსება,
თვით აღსდგეს და აღადგინოს
ქვეყნის სახე და დიდება?
მხარეს არვინ ერთგულობდა,
გული მაინც ვერ გულობდა,
მსოფლიოში ძალადობის
სუსხი დღესასწაულობდა.
ყოველი დღე რისხვას ბადებს,
ვერვის უმხელ გულისნადებს,
საფრანგეთის კომუნარნი
შეეწირნენ ბარიკადებს.
მხეცურ ჟინის დამწესები,
დღე და ღამე, ნაქეზები
ხვრეტდენ გმირებს თავდადებულთ,
ჰქუხდენ მიტრალიეზები.
გაჰქრა რწმენა და იმედი,
აღარ ჰქონდა ძალა მეტი,
ძველ რუსეთის მძლეველ ხიშტით,
კვლავ დაჩუმდა პოლონეთი.
ქვეყნის სუნთქვად და მნათობად
გადაიქცა ჯალათობა,
ყველგან დღესასწაულობდა
საზიზღარი ძალადობა.
და მეფე კი თვითმპყრობელი,
მრისხანე და ულმობელი,
ღვთისგან მირონცხებული და
„განმათავისუფლებელი“,
სახელმწიფოს ძველებრ მართავს,
არვის რამეს განუმარტავს,
დასჯებზე და კატორღებზე
დაყრდნობილი სწყვეტს სამართალს.
კვლავ მრისხანე ტალღად დღისა,
შურისგებად დიდი ხნისა,
აღიძვრიან და მიდიან
ზვირთნი რევოლუციისა.
და მათ აჰყავთ, მაღლა აჰყავთ,
მაღლა, ქვეყნის დასანახად,
ცალკეულთა, გამბედავთა,
გმირთა, შიშის გადამლახავთ
თვალდახუჭვით, უნანებლად,
თავზე ხელაღებით, ხელად,
გაგიჟებით რომ გადეშვნენ
მეფის ტახტთან საბრძოლველად.
შურისგება თვალს აცეცებს,
ყველგანაა და მტრებს ეძებს
და იწყება ნადირობის
ხანა გვირგვინოსან მხეცზე.
მის პასუხად სად წვდებოდა,
აფთრდებოდა, მწვავდებოდა,
დაშინებით თვითმპყრობელი
ხან აქ, ხან იქ აწყდებოდა.
მის დარტყმის ქვეშ მოჰყვა სიტყვა,
სიმართლე კი ვეღარ ითქვა.
პრესა რეპრესიებს მოჰყვა,
მით სახელი ვერ განითქვა.
კვლავ მათრახის გამართლება,
„დაღუპვაა განათლება“,
ციხეები, კატორღები,
დევნა და გასამართლება.
სად მომხდარა ან სწერია,
დღე ყოველთვის იმფერია,
იმპერია - აბა, რისი
იქნებოდა იმპერია -
რომ უფლება რამ მიეცა,
მთლიანად არ შეეკვეცა,
იმის ძალაუფლების ქვეშ
მყოფ ერების ბნელი ზეცა?
იყო ბრძნულთა აზრთა ჩენა,
ხალხს არ უნდა ჰქონდეს სმენა,
არც თავისი ჰქონდეს სახე,
არც თავისი დედა-ენა.
იმპერიის მოყმე ძლიერ
ერთგულისა და ღვთისნიერ
გუშაგისა, კავკასიის
სამოსწავლო ოლქის მიერ
ეროვნული სულის ხშობა,
დედაენის ყველგან გმობა,
იყო მხოლოდ კულტურის კვლა,
მისი საქმე და ხელობა.
წყვდიადია, ცივა, ბნელა,
საით უნდა იყოს შველა?
წინათგრძნობამ პოეტისამ
იგრძნო შორი ცისარტყელა.
ის აღვიძებს აზრს სხვებისას
ჩამქრალ კერის ანთებისას,
წყურვილს ახალ ცხოვრებისას,
წყურვილს ბედნიერებისას.
კვლავ იქუხებს ძლიერ ხმაზე
ჰანგი ხალხის უფლებაზე,
ძმობასა და სიყვარულზე,
მზეზე, თავისუფლებაზე.
სჯერა, რომ არ დაყოვნდება,
ერთის ხმაზე სხვა გროვდება.
სჯერა: მშობლიური მიწის
შვება-ლხენა ახლოვდება.
როს ამგვარად დღე ბნელია,
როს წყვდიადის ქვესკნელია,
ყოველივე წაილეკოს
უნდა, შესაძლებელია.
ტალღას ტალღა ხვდეს ძლიერი,
თვითმპყრობლობა უდიერი
დაემხოს და იმის ნაცვლად,
ხალხი გახდეს ბედნიერი.
და მეფეზე თავდასხმები
არა სწყდება, ისმის ხმები,
აოცებდა ყველას ასე
გაბედული ყუმბარები.
ვეღარ შველის მეფეს ძველი
და ერთგული რაზმი მცველი,
ყოველ მხრიდან, ყოველ გზაზე
სდგას ნაღმების ჩამწყობელი.
ბოლოს გზა აქვს - ცეცხლის გიზგიზს,
მეფე მსხვერპლი ხდება ბიძგის,
იფეთქებს და ყოველივეს
სწყვეტს ყუმბარა გრინევიცკის:
და თუნდ წამით გაანათა
უეცარი შუქით - მათი
უდიდებულესობისა
მოკვლით ნისლი და წყვდიადი.
და აკაკი, მთვრალი მწველი
გაზაფხულის სიძლიერით,
თავის შეუდარებელი
თარის ნაზის სიმთა ჟღერით,
მიესალმა ამ გაზაფხულს,
სასოებას გულში ჩაფლულს,
სანავარდო მისცა ფრთები
ენას ტკბილსა და მოთაფლულს.
შესძრეს წამით ლეტარგია,
მაგრამ ბევრს ის რას არგია?
მოიშორეს ხომ მონარქი,
მაგრამ დარჩა მონარქია.
ისევ იმნაირი ხმითა,
იმგვარივე სადავითა,
აწ უფლება მოკლულისა
სხვა ცოცხალზე გადავიდა.
ცხოვრება რბის გიზგიზებით,
ყველგან გაჰყავთ რკინისგზები,
ვაჭრობით და მრეწველობით
მწყერ-მიმინოს ცვლის ქისები.
ბევრი ჰკიცხეს, ბევრი დაჰგმეს,
ფული მაინც ვერ ალაგმეს,
და სუყველამ მიაშურა
რამე საწარმოო საქმეს.
გლეხს შეეძლო წასვლა გარეთ,
თავის ნიჩაბით და ბარით,
ემუშავნა რკინისგზაზე
მას იქ კაპიკ-ნახევარით.
ვაჭრის, დროის ამ რაინდის,
რომლის ცხოვრებას და სინდისს,
მეტი არ-რა გააჩნია,
გარდა ყიდვის და გაყიდვის.
გული უფრო ხმიერდება,
ერთ ადგილას არ ჩერდება,
იძენს უფრო მეტ შეძლებას,
მხნევდება და ძლიერდება.
მატყუარა - მხარეს არბევს,
რით დააცხრობ ამ სიხარბეს!
ვერაფერით! - ვერცხლის წყალი
გარბის, მორბის; მორბის, გარბის.
ვერაფერით! დაჰკრა ურო
და სულ გადაანადგურო
უნდა! - ეხლა პოეტს მეტი
ფიქრები სდევს უსადგურო.
აქ, „ახალი გზა“ ვრცელია,
იმა გზით სვლა სასჯელია,
პატიოსან კაცად ყოფნა
ხომ ძნელია და ძნელია.
ამ გზით მძიმეს სჭვრეტ სამყაროს
საეკლოს და საიაროს,
მაგრამ ჩვენმა პოეტმა გზა
იგი უნდა გაიაროს.
„დაწყებული იქნას საქმე“
მიზნისაკენ, ხვალისაკენ,
„სისხლი დუღს“ და... შეუპოვრად,
მაშ წინ, მომავალისაკენ.
დაიხლართა რკინისგზები,
შეაერთა შორი ზღვები;
მიაქვთ, მოაქვთ მატარებლებს
საქონელი ფას-უდები.
გაშლილ-გადანალაგები
გაიზარდნენ ქალაქები,
გლეხობამაც მოიძია
საშოვარი ალაგები
და მიაწყდა ეს არმია -
სად საწარმო-ნაწარმია.
დღეისა სურს, არა სწამს რაც
სახვალიო პლაცდარმია,
მიწის ბურღით გაპოხება,
ქვანახშირის ამოღება,
შავი ქვის და ნავთის ძებნა.
წარმოების წამოწყება,
ფუსფუსი თვალწარმტაცია,
მაგრამ იგი ფანტაზია
კი არ არის - აქ ძალაში
შედის ექსპლოატაცია.
აკაკიც სხვის მაგალითად,
ინტერესით, არა მშვიდათ,
მოგზაურობს ხან რკინისგზით,
ხან ცხენით და ხან ქვეითად.
იგი მხნეა და მოძრავი,
საქმე კი აქვს უამრავი:
ბანკი, შკოლა და თეატრი,
ქვა უბრალო და ქვა შავი,
ქალთა კითხვა და ფოლკლორი,
რაც სხვებისთვის არის შორი,
მისთვის სამკვდრო-სასიცოცხლო
საკითხია - თანასწორი.
„ლექციებით“ მიდის ქალაქს,
ენას ავსებს სოფლის ალაგს,
ამბებს ყოფა-ცხოვრებისას,
ჩვეულების და ზნის ძალას,
აკრებინებს მთელ თაობას
ძვირფას ზეპირ-სიტყვაობას,
გლეხებში ის თვის კაცია,
ვინ დასწამებს მას სხვაობას?
აკაკია - ხმის ხავერდით,
სხვა ვინა სდგას იმის გვერდით?
წერეთელი - ბევრი არის -
აკაკი კი ერთადერთი!
იგი ხშირად ხვდება მუშებს,
ანუგეშებს, დარდს უშუშებს,
გრძნობით მიესალმებიან:
ჩვენთან ის მტერს არ მოუშვებს.
უყვართ მისი მსწრაფლ-ამნთები,
მახვილსიტყვიანი - ფრთები,
გულკეთილი ირონია,
და სიცილი გადამდები.
ლომურ ფაფარს, ვერ დაწყობილს
და არწივისებურ პროფილს,
გულკეთილსა და გამბედავს,
ხშირად დამცინავად მკობელს
სჭვრეტდენ ქალნი, მოსწონთ ვაჟი,
ვერვინ შევა მის კრულვაში:
მას, ვითარმედ იუპიტერს,
შვენის წვერი და ულვაში.
პატივს ცემდა დედათ კდემას,
არა მარტო ეროვნებას,
ისევ ისე - ადამიანს,
ისევ ისე - პიროვნებას.
სიმთა ჟღერა სულ სხვაგვარად
იწყობოდა ნიაღვარად,
სიყვარული იხსნებოდა,
ყოფნა-არსებობის კარად.
გაღრმავებულს, შენსა და მეს,
ქალისა და ვაჟის სიყრმეს
ის ამცნებდა სხვა გრძნობათა
და სხვა სიხარულთა სიღრმეს.
ქალთა გულით სიმებს ჰკრებდა
და ყველა ხმებს აერთებდა,
აქ ქალის გულს უდიადესს,
და ქალს - დედას აღმერთებდა.
კარგ ქალებზე ის მღეროდა,
მღერაც ასე შეფეროდა,
სულის მაღალ ზნეობას და
სისპეტაკეს შესცქეროდა.
სამშობლოსთვის თავდადებათ
სიმღერა არ ათავდება,
თავგანწირულ ქალში იგი
გაზაფხულად აჰყვავდება.
და „ნათელა“-ს სპეტაკ გულთან
მის ურყეველ სიყვარულთან,
მის ზნეობრივ სიწმინდესთან,
ხან ნათელთან, ხან ფარულთან,
ვერ მიბედავს თვით სატანა,
სიმკაცრეთა მათთა თანა,
უმტკიცესი საფუძველი
გმირობაა და გატანა.
სილამაზის და სიკეთის,
თამარის დროს უხვად შედის,
სიბრძნე, ჰუმანიურობა,
ჭეშმარიტებათა ბედის.
ქალებს მოსწონთ, პოეტია!
იგი ყველაზე მეტია,
იგი სახელგანთქმულია,
იგი დიდი იმედია;
ლექსნი ჰგავან ნაზ ზეფირებს
და მათ ყველა იზეპირებს,
ხმა ხან გრიგალს ემსგავსება
და მიანგრევს ბურჯ-ჯებირებს,
ხან გზა ვარდით უნდა ჰფაროს,
თავისი გზა გაიაროს,
თანამემამულეები
დააწაფოს უკვდავ წყაროს.
იგი უნდა ჰგავდეს ფუტკარს,
წინ მედგარი შრომა უდგას,
და თორნიკე ერისთავის
ჩამოკვეთას ის შეუდგა.
გრძნობს წარსულის ფერგადასულს
არყოფნასა და დასასრულს,
სთქვით - რომელი გონიერი
კაცი არ მიმართავს წარსულს.
არ მოსძებნის მასში კიდეც
მომავალის გზას და ხიდეს,
რათა აწმყოს ბორკილები
დალეწოს და წინ წავიდეს?
დავრდომილი და სნეული,
ცხოვრება წინ წაწეული,
იქნას მხოლოდ ცოდნის მიერ
თავისუფალ-გარკვეული.
ურთიერთი მოქმედებით,
ერთის ძალით, ერთის გზნებით,
კიდევ ყოველივესადმი -
განუწყვეტელ ყურადღებით,
რაც წარსულის-მიერ დარჩა,
ფარჩა არის თუ ფარაჯა,
მოიკრიბოს, რაც კი ქვეყნად
გაიბნა და დაიხარჯა.
და პოემა თორნიკესი
მომავალის არის გეზი,
იგი არის მოწოდება,
ქადაგება უმძაფრესი.
ძახილია პოეტისა,
ძმებისათვის, სხვებისათვის,
მთელი საქართველოს მკვიდრთა
გაერთიანებისათვის.
იგი ახდის წარსულს თაღებს,
ის აღვიძებს და იძახებს
ხალხის თავ-მოყვარეობას,
ხალხის ძალა-სიამაყეს.
და რაც იყო მაშინ, გუშინ,
წარბშეკრული და პირქუში,
რაც კი მკაცრი და სასტიკი
სუსხიანი ჩნდა მოღუშვით,
პოეტი მხნედ და გულდასმით
ასახავდა რა ხაზ-გასმით
ჩვენს თავადსა და აზნაურს
გადაკრავდა სიტყვით და ზმით.
აზნაურსა ანუ თავადს
ნებიერსა და ფუქსავატს,
უჩვენებდა მაგალითებს
მჭერმეტყველურს თავისთავად.
სამსახური - რა და სადმე -
მშობლიური ქვეყნისადმი
მაღლა დგასო უფრო, ვინემ
სამსახური ზეცისადმი.
როცა საქმე ითხოვს, მაშინ
მაგრად მოსწევს ცხენის ავშარს,
იხდის თავის ანაფორას
და იმოსავს ჯაჭვს და ჯავშანს,
ხმალს აიღებს, სძრავს ქვა-ლოდებს,
როს სამშობლო მოუწოდებს,
იგი არ ჰგავს ზოგიერთი
ეკლესიის სიბოროტეს.
გლეხიც არა ნაკლებია,
ომს არც ერთს არ დაჰკლებია,
ბევრი მტერი სამშობლოის
უსრავს, ჩაუძაღლებია.
ეს სამშობლო, ეს მთა-ბარი,
ნამდვილია, არ-ზღაპარი,
მის დაცვაში ერთგულია
და რაინდთა თანაბარი.
კერპი - სხვაა უეჭველად,
როს ღამეა - როცა ბნელა,
სინათლის დროს რაა კერპი?
ყეენია, ბურბუშელა!
არა ტახტსა და წოდებას,
არამედ - კარგ მოწოდებას,
საქმეს უნდა სცეთ პატივი,
სამშობლოსთვის მოქმედებას.
და როდესაც მთლიან ლავად
ბიზანტიის დასაცავად
გამოვიდა საქართველო
და ეკვეთა მტერს ერთ თავად,
ეს ამბავი - როგორც მიჯრა,
ბევრ ქვეყნისთვის იყო იჯრა,
ვითომ სხვისი დაცვის სახით
სხვის მხარეში რომ შეიჭრა!
სასამართლოს, როს გვიჩვენებს,
მასში ხალხის ფართო ფენებს,
აძლევს ადგილს, ის არა ჰგავს,
იმ ძველ რუსულ განაჩენებს.
სად მოხელის სჭვივის თვალი,
თვითნებური სამართალი,
რომლის ხელში იყო მშრომელ
გლეხის ბედი და იღბალი.
თორნიკე - ეს ქებათ-ქება
იყო, არის და დარჩება,
როგორც ჰუმანიურობის,
სახელით სვლა-გამარჯვება,
მეგობრობა-ძმობა ტომის,
ქებათქება ძმური ნდომის,
ქება სამართლიანისა,
გმირულის და მძლავრი ომის.
აღსავსენი თვალ-ახლობით
პოემები გვხიბლავს გზნობით,
ირჩევიან აზრთა სიღრმით
და სახეთა მხატვრულობით.
გვხიბლავს იგი მდიდარ ენით,
თავისუფალ მიმოდენით,
სისადავით და პათოსით
გამოსახვა-წარმოდგენით.
ჩვენმა წყალმა, ჩვენმა მთებმა,
დიდებულმა მხარემ მთელმა,
გულმა საქართველოისამ,
დიადმა და შუქნათელმა,
ჰპოვეს მასში კვლავ თავისი
უსრულესი, უმთავრესი,
გენიალურ ჰარმონიის
გამოსახვა უმძლავრესი.
ასე, მძლავრად მოგუგუნემ,
ხან მტერმა, ხან მოერთგულემ,
პოეტები ბევრი მოგვცა
მეცხრამეტე საუკუნემ.
მაგრამ მსგავსსა, ისეთ მგოსანს,
ვინც დიდებით შეიმოსა,
ვინც მთლიანად ასახავდა
თავის თავს და თავის დროსა,
ვინც გაფრენა იყო ქნარის,
რომელიც მზე იყო დარის,
ვინმე - მსგავსი აკაკისა
არ ყოფილა და არ არის.
მას არა აქვს ყალბი თქმები,
გულით წმინდით ნახსენები,
მისი ქნარით მონარნარებს
მხოლოდ ბუნებრივი ხმები.
ჰანგი დასანანებელი,
ბევრის კარგი მზმანებელი,
მგოსანია, ცოცხალ გრძნობის,
ძალა დაუტანებელი.
„ზარმაცია, სხვა რა ერთი?
ზარმაცია, როგორც ღმერთი“.
მის საწყენად სულ ხმამაღლა
გაიძახდა ზოგიერთი.
იგი მართლაც, როგორც სჩანდა,
თვისთავს ძალას არ ატანდა,
მაგრამ გამოხმაურებას
თავის დროზე დაატანდა.
და ყოველთვის, რასაც გრძნობდა,
მის გამოთქმას არ ხანობდა,
წყაროს ზეშთაგონებისას
ის ყოველგან პოულობდა.
ბევრი შთაბეჭდილებანი,
დიდნი ჭეშმარიტებანი,
მოვლენათა უდიდესთა
მძლავრი ჩანგი და ებანი.
დღიურ საკითხების წვდომა
იდეები, ვნებათ ცდომა,
დევ-გმირები წარსულისა,
უპატიოსნესი შრომა.
ათასგვარი მავნებელი
და მნგრეველი, მშენებელი,
მისი კალმის ჯადოსნურის
იყო ამმეტყველებელი.
სიმღერებმა თვის უახლეს
ხმით გონება აღამაღლეს,
სევდა თავისუფლებაზე
განაღვიძეს, თან იახლეს!
ვის საგმირო საქმე ხვდება
და წყურვილი ეძალება,
სამართლიან ომისათვის
არ დაშუროს თავდადება.
და მიდის დრო, ან და არა,
ტრიალებს დრო, როგორც ჯარა,
მთლად გათეთრდა ბუმბერაზი,
მთლად შეიქმნა თმა-ჭაღარა.
დინჯი, გულდამშვიდებული,
სულ მთლად გადათეთრებული,
გარნა გარეგნობა ჰქონდა
კიდევ უფრო დიდებული.
თმა ბუქია თოვლიანი,
ენა ბასრი და წყლიანი,
გამოხედვა - კვლავ ცოცხალი,
განუზომლად აზრიანი.
ძარღვებში დუღს ისევ სისხლი,
ვერა ძალავს დროთა ვერცხლი,
ახალგაზრდულ მხურვალების
და თავგამოდების ცეცხლი.
საქართველო ამაყობს მით,
მის სახელით და დიდებით,
მისი შარავანდედითა,
საუკუნეთ მორიდებით.
სად ქართული ისმის ხმობა,
არ იქნება უმისობა,
მასზე ლიტერატორებსაც
მასლაათი აქვთ და ბჭობა.
გამოთქმა აქვთ ნისლის მხვევი,
ბევრ რამეში ვერ ერკვევი,
ბევრს ამბობენ, კარგს ამბობენ,
მაგრამ ბინდბუნდია ბევრი.
რად შევცვალოთ დღე ბინდბუნდათ?
მის ლალად და იაგუნდად
მზეებრ ნათელ პოეზიას
კმარა, ნისლი აღარ უნდა!
სალონებში ჰქმნიან წესებს,
ჰკითხულობენ მგოსნის ლექსებს,
თეატრებში რეჟისორი
პოეტისას სდგამს პიესებს.
ლაღია თუ მწუხარეა,
ყველას მასთან უხარია,
ბევრი - პატივცემელია,
ახალგაზრდა - მდუღარეა,
და ღიმილის სისპეტაკეს
ვინ მოაცლის ბავშვის ბაგეს,
როს იგონებს სასაცილოს,
მის იგავებს და არაკებს.
ყველა - ვინც კი მიიხედავს,
მის დიდებულ სახეს ხედავს,
მასზე რამე აუგის თქმას
თვით მტერიც კი ვეღარ ბედავს.
მინდორია თუ ფარეხი,
სადაც კი დაუდგამს ფეხი,
ჟამსა დასვენებისასა
ხალისდება ლექსით გლეხი.
ასმა წელმა მიასხურა,
როგორც ასმა წვეთმა სურა.
მეცხრამეტე საუკუნე
აი, კიდეც მიიწურა.
ისტორიას ვინ გაუმხელს
ას წელს მძიმეს, თვალაუხელს,
რაც ქართველი ერის ქედი -
ითმენს სამარცხვინო უღელს.
ვინ მიაფენს გვალვას ჩრდილოს?
თავი თვისი ვინ გასწიროს,
საქართველომ ეს უღელი
რომ კისრიდან მოიცილოს?
აღარაა ხალხში ძალა,
და ერთობა წაიშალა.
ყველა ფიქრობს: ეროვნული
ენერგია დაიცალა.
კვლავ სევდისკენ მიაშურებს
ფიქრი, იცვლის რა სადგურებს,
რჩეულ ადამიანების
ბედს გრიგალი ანადგურებს!
ხმა სჭექს უსწრაფესი ელვის:
ქართლს წყევლიან! და ვინ სწყევლის,
სიჩუმეში ხმა გაისმის
ეგზარხოსის ფარისევლის.
ეკლესიის გუმბათს ქვეშე,
ძველი კამარების ბჭეში,
საჯაროდ და დაცინვითა,
გულშემზარავ სიჩუმეში,
მოხელემ, ვინც იდგა წინა,
მკაცრი წყევლა მოისმინა,
ეს დიმიტრი ყიფიანის
გულმა ვეღარ მოითმინა.
და წერილი - რისხვა რამა -
გაუგზავნა წმინდა მამას,
მთავრობასაც ეს უნდოდა,
ის უცდიდა სწორედ ამას.
ყიფიანი - შიში მტრების,
მათი მრავალ ზარდაცემის,
ის მებრძოლი იყო ჩვენი
საქართველოს განახლების.
მტრებმა - თვისად რომ ვერ მოჰქნეს,
სხვა, შორი გზა, მოიმოკლეს,
ყიფიანი მოუღლელი,
გადაასახლეს და მოჰკლეს.
ტახტისა და ღვთის მმოსავი,
საქმე ჩაიდინეს ავი,
მიეპარნენ რა მძინარეს,
ქვებით გაუჩეჩქვეს თავი.
თან სერგეი მესხის ძალა,
ამ ბრძოლებში მოიღალა,
მოტყდა კაცი, ძველებურად
ვეღარ იმარჯვებდა კალამს.
და კოშმართა ხეობაში,
უგონობის ტყვეობაში,
სადღაც უცნობ ჰოსპიტალის
მწარე ერთსახეობაში -
წვით აღმოხდა სული ყაზბეგს!
მის ულევსა და ათასფერს
უხრწნელ განძთა სიდიადეს
ერი მარად დააფასებს.
ცოცხალს, პატივისა მცემლის
სახით ბედმა სცემა გრდემლი,
მოჰკვდა - ბევრი დაიღვარა
დეკორატიული ცრემლი.
იმ თავითვე ასე სჯილა, -
რაც ქვეყანა გაჩენილა,
დაღად სამსახური ქვეყნის
ვისიც გულზე დაჩენილა.
და აკაკიც მწარედ სწუხდა,
გამოძახილებად ჰქუხდა
მის სიმღერით - საქართველოს
ცა - ფირუზად, მთა - ზურმუხტად.
მაგრამ სულით დაცემის დრო
აწ არ არის, უნდა მჭიდრო
შეერთებით და გაწევით
მომავალი დაიმკვიდრო.
და აკაკი ხედავს ნათელს,
შორიდან რომ აკიანთებს
მრავალ საუკუნიანი
სული ებრძვის სიწყვდიადეს.
იგი ხედავს იმ რიჟრაჟებს,
შორიდან რომ იკაშკაშებს,
და ახალნი ძალნი დღისა
მოაფრენენ ახალ რაშებს,
და კამათი გონებრივი,
შეჯახება მკვრივზე-მკვრივი,
არის მისი საწინდარი,
რომ ახალი მოდის სხივი.
მას ახალი მოდევს მცნება,
ის სწორია, ის არ ცდება,
ძველი ჰქრება და სხვაგვარი
მზეთა ჩნდება შემეცნება.
გაჭირვება - შრომის ხაზი;
მჭიდროვდება მუშათ კლასი,
რა ვაკეთოთ? - აწ ამ საკითხს
საბოლოოდ სწყვეტდა მარქსი.
მომავალი ბრძოლის გრძნობა
იმ თავითვე შეიცნობა,
და მაგრდება ენერგია
და მტკიცდება ნებისყოფა.
გრძნობს აკაკი ახალ ქრთოლვას,
ახალ ქროლით ძველის თრთოლვას,
გრძნობს, რომ ტახტი შეირყევა,
ვერ გაუძლებს დროთ მოწოლას.
ის არ ფარავს წინათგრძნობას,
არ ფარავს ის დიდთ მორცხვობას,
ჩვეულ პირდაპირობითა
მიმართავს თვითმპყრობელობას.
საუკუნეთ მთელთა წყებას
ჰა, მეოცეც ემატება!
უუფლებო კლასისათვის
საუკუნის დაბადება.
იყო ტკივილებიანი,
იყო მძიმე, სნებიანი,
შიმშილიან-ომიანი,
უმუშევარ წლებიანი,
სისხლიანი დღის კვირიდან
როს სულმდაბლად დაიხვრიტა,
რწმენა ჯალათ მეფისადმი
და მოთმენაც დაიწრიტა,
აფრიალდა, აბიბინდა,
აშრიალდა დროშა წმინდა,
ძველი პატრიარქალური
ის რუსეთი დაიბინდა,
დაბარბაცდა თავის ჯვრებით
და მოოქრულ გუმბათებით,
ხელით კვერთხი უვარდება,
დაყრუებულს უცნობ ხმებით.
ცხარე იყო განთიადი
აქ ახალი იშვა მნათი,
დრო მოვიდა და თბილისზე
აიმართა ბარიკადი.
რასაც ვნატრობდიო, ახდა,
სიზმარიც კი ცხადი გახდა,
განრისხებულ ჰაერშიაც
ხმა სულ სალამს გაიძახდა.
ბარიკადი - დღეა ხმისა,
შიგ ტრიალებს თვალი მზისა,
და მხურვალე მოწოდება
ისმის დიდი პოეტისა.
სასახლეებს რისხვა ცისა,
მშრომელი კი, თუ ეღირსა -
გამოცოცხლდნენ და განათდნენ
ქოხნი საქართველოისა.
ჰქუხდა ცხრაასხუთი წელი,
რომ თვით ხალხი უძლეველი
მოახერხებს ბორკილთ აყრას
თავის საკუთარი ხელით.
აქ ღელვაა, იქ გაფიცვა,
ჟანდარმმა ტანთ გადაიცვა.
ქარხნები სულ დაიხურა,
მემამულე გადაიწვა,
კერძო საკუთრების ხვავად,
შემდეგ თავის დასაცავად,
ტახტი რომ გადაერჩინა,
განმზადილი დასაწვავად,
მონარქიამ განაცხადა,
რომ მხარს უჭერს მხარეს ცხადათ,
განაცხადა მინიჭება
უფლებათა სხვადასხვათა,
და უფლებათ მათთა შინა
სხვა ბრძანებაც მოახდინა:
„ნუ იშურებთ ტყვია-წამალს“,
და ქვეყანაც წაახდინა.
მერე მისწვდა ხმალთა ვადებს,
სიცოცხლეს ჰკვეთს, სიკვდილს ბადებს,
ბევრი მსხვერპლი შეეწირა
ცხრაას ხუთის ბარიკადებს,
და დაეცა სვეტი მათი,
მოელვარე ჩაჰქრა მნათი.
სისხლისა და ცრემლის ღველფში
ჩაიფერფლა განთიადი.
და გადარჩა ცხედართ შორის
ძალა-უფლებები შმორის,
გაიმარჯვა კაპიტალმა
ხმა მოესმა ზარის სწორის;
ხალხს გულკეთილს, ხალხს სხივოსანს,
გულახდილს და პატიოსანს,
ჯერ სულ კიდევ ახალგაზრდა
რევოლუციისა მმოსავს,
უბედობა თავს დაატყდა,
მაგრამ მაინც ის არ გატყდა,
დამარცხებულთ და დამსხვრეულთ
გულში ჩუმი რისხვა ატყდა.
მან გაიგო, თუ რა ხდება,
რას მიექცეს ყურადღება,
და ვით უნდა წაიყვანოს
საქმე, როცა დრო დადგება.
„შევცდით, დავიჩნიეთ დაღი,
ხელთ ავიღეთ იარაღი!“ -
იძახოდა შემთანხმებელთ
უცნაური ბაირაღი.
„მე თქვენთან ვარ, თქვენთან სულა,
ვინც ძველი გზა მოიძულა,
რომ ვირწმუნო თქვენი ძალა,
განა ვინმემ მაიძულა?“
არ ცდებოდა აქ გენია
პოეტისა, როს ჰფენია
ხალხს ბურუსი რეაქციის,
პოეტიც ხალხს შერჩენია.
ელვარებდა ვით ხანჯალი
სიმღერის და ლექსის ალი,
„ინტერნაციონალი“ და
„ძირს მთავრობა, ძირს მტარვალი“.
განადგურდა მებრძოლთ ძალა.
ბევრი რამე შეიცვალა,
მაგრამ ხალხის გულში მაინც
ის წყურვილი არ დამცხრალა.
ის ცხოვრობდა მგოსნის ჰანგში,
მისთა ხმათა ნაზ წიაღში,
საოცნებოდ შენახული
მტარვალთათვის უცნობ ბაღში.
თვითმპყრობელს რომ გაებედა
და სიმღერა აეკვეთა,
მონახავდა მის ჰანგებს ხმა
ხალხის გულთა და ბაგეთა.
ახდებოდა ძველი, ავი
მითი, ოდეს ნაკვეთავი
კუნძულ ლესბოსს მოიტანეს
მგოსნის, ორთეოსის თავი.
განაგრძობდა იგი ხმიანს,
ჯადოსნურს და ოცნებიანს,
მღერას, ათვინიერებდა
მხეცებსა და ადამიანს.
გაჰქრნენ წელნი, ჟამმან ინა
ფერად თმებად გადიფინა,
ორმოცდაათ წლის გრიგალმა
გაიარა, გადიფრინა.
და მგოსანმაც გაიარა
წელთ სიმძიმე და იარა,
ხალხთან ერთად მრავალნაირ
მწუხარებას ეზიარა.
ის მისდევდა ნათელ მიზანს
მთელი კაცობრიობისას,
ამ მიზანს ის არ ჰკარგავდა
მაშინაც კი, როს გრძნობისას,
სიავისა გამო ჟამთა,
სულშიაც, ვთქვათ, რომ დაღამდა;
სულს ეჭვები ეხვეოდნენ,
გულს სიმწარე დადაღავდა.
აი, დიდი სიხარული!
თავის სიტყვის გაბედული
სილამაზის ზეგავლენით
მან დაიპყრო ხალხის გული.
გახდა მისი სულიერი,
ბელადი მხნე და ძლიერი,
მის ოცნება-მისწრაფების
გამოვლენა სახიერი.
ამიტომაც, როგორც მითი,
მისი შემოქმედებითი,
ორმოცდაათ წლის აღნიშვნა,
სიხარული იყო დიდი.
და ტრიუმფი დიდ აკაკის
პოეზიის, როგორც სარკის,
იყო დღესასწაულობა,
პოეტის და მოქალაქის.
აქ სომეხი და თათარი
ან რუსეთის ბინადარი,
უერთებდენ ხმას ქართველებს,
ყველა, ძმების შესადარი!
ო, მიდიან ჟამნი, დრონი,
თითქო სულ დაჰკარგეს გონი,
დედამიწის უძრავ სახეს
ცვლის ორთქლი და ელექტრონი.
დიდი დასადგურდა მტრობა,
და დაფუძნდა ბატონობა;
ხალხის მრავალ მილიონის
მტაცებელთა ხროვის ყმობა.
მოხვეჭათა ველურ ხმაში
და ბაზრების დაპყრობაში
ერთს მეორე დაეჯახა
სამკვდრო-სასიცოცხლო ცდაში.
აქ მსოფლიო ომის ზანზარს,
იმპერიალისტურ ხანძარს,
დაბრმავებულ ხალხთა წყება
აყვა: ხან კრინს უმღერს, ხან ზარს.
დროთა თოვლით თოვებული,
სოფლად განმარტოებული,
წინაპართა ძველთა სახლში
ცხოვრობდა ის, დიდებული.
სანთელი ხან ენთებოდა,
და ხან ისევ ფითრდებოდა,
ოდეს ისტორიულ ამბებს
იგი ჩაუფიქრდებოდა.
არ უნდოდა, არ უნდოდა!
კაცთა მტარვალთ და უნდოთა
დასარბევად ეს ქვეყანა
არასდროს არ ეკუთვნოდა;
არ უნდოდა, ეს სოფელი
ცვალებადი, უნდობელი,
ისე დაეტოვებინა,
ვერ გაეგო სანდომელი.
თუ სად მიდის ეს დროება,
მისთა ტალღათ წუთროება,
ფიქრობდა ის, რომ გაეგო
მისი საიდუმლოება.
სურდა, დაენახა თვალით,
სადამდე და როგორ ძალით,
მიიყვანდა მსოფლიოს ეს
სისხლიანი ქარიშხალი.
მეგობრობისა და ძმობის,
ხალხთა ძმობა-მთლიანობის,
და ბრწყინვალე იდეები
მათი მშვიდობიანობის,
მას ესმოდა ძალა ხმების,
რწმენა რევოლუციების,
უნათებდა შთაგონება
მგოსნის უღრმეს მოხუცების.
მოვლენათა, აზრთა ალი,
მათი ელვა-ნაპერწკალი,
წინასწარმეტყველებდა, რომ
ეროვნებათ მომავალი
იმის ძვირფას მხარეს ჰპოებს,
და საერთო სამშობლოის
რუსეთისა გამოხსნისთვის
შეიქმნება ზავი დროის.
ხალხთ პოემა სურდა ვრცელი
დაეწერა - გამკიცხველი,
მაგრამ ხელმა სიკვდილისამ
შეაყენა მგოსნის ხელი.
მაგრამ ისტორიის განა
წინ დასმული გამოცანა
რჩება შეუსრულებელი?
არა! მტაცებელთა ნანა
შეიცვალა მძლავრი ხმებით
და ექვსი წლის შემდეგ გზნებით
იძრა რევოლუციური
ცხოვრებით და ხალხის ნებით.
მდინარეობს ხმა და ფერი,
დღე დღესა სცვლის შენაფერი,
ყველაფერი მიისწრაფვის,
და იცვლება ყველაფერი.
აგერ, გადის ასი წელი,
რაც აკაკი წერეთელი
დაიბადა, ჩვენთვის ეს დღე
ძვირფასია, საყვარელი.
ჩვენთვის ეს დღე იმას ნიშნავს,
რომ მგოსნის გზას შესანიშნავს,
ხალხნი ჩვენის სამშობლოის
გაიგონებს და აღნიშნავს.
ვესალმებით მხარეს მისას,
ვესალმებით პირველ ყოვლის
ისტორიულ არსებობას
დიდი ადამიანისას.
მან შესძლო და არ დაეცა
თვის ძნელ გზაზე, როსმე ზეცა
იყო მკრთალი. ფეოდალურ
სიბნელეში იყო დღეცა.
გაიარა თვითმპყრობლობა
ფეოდალურ არსებობათ,
შემდეგ ბურჟუაზიული
რკალი წინააღმდეგობათ,
მან გულწრფელად, ვაჟკაცურად,
გააღვივა ბრძოლის ქურა.
ძალებს რევოლუციისას
მკვეთრი სიტყვით ემსახურა.
ეს ძალები ფეთქდა მწველად
მსოფლიოის ბრძოლის ველზე,
შრომის, თანასწორობისა
და გატანის საფუძველზე.
მოძმე ხალხისადმი - ძმური,
უცხოთადმი - მეზობლური -
უკვდავებით აღინიშნა
თავდადებით სამსახური,
აზრი, მგზნები და მშრომელი,
ენერგია უცხრომელი,
სწრაფვა შეუსუსტებელი,
კეთილშობილი და წრფელი.
დაე, გაგვამხნევოს დიდმა
და ძლიერმა მაგალითმა,
მარადისი ყოფილიყოს
მგოსნის ლექსი, მისი რითმა.
მეცნიერებისა, მგონი,
ხმა, სიამედ მოსაგონი;
იგი ორთქლი, იგი სუნთქვა
და იგივე ელექტრონი.
დღეს მონაა იმ მიზნების,
რასაც დღე ისახავს ძმების,
ჩვენს მხარეზე არის ძალა
ისტორიულ ვითარების.
დე, ისმოდეს ხმა ჩონგურის:
გენიისა და კულტურის,
სადარაჯოს სდგას პარტია
და ჩვენ გამარჯვება გვწყურის!
დე, ჩონგური კვლავ ხმას სცემდეს
და სამშობლოს გვახსენებდეს,
ხმა აკაკის სიმღერების
ისევ ისე გვამხნევებდეს.
ქარიშხლიან სამყაროის
აწ, ომებში ახალ დროის,
დე, ისინი იყვენ მცველნი
მშვენიერი სამშობლოის.
ძლიერია ეს მაისი -
კვლავ მიტაცებს ცხენოსანს ის,
მთების უმშვენიერესი
და ბრწყინვალე რეზონანსი.
წყალვარდნილთა ხმა - იმედი,
ტყეთ შრიალი უფრო მეტი,
მშვენიერზე მშვენიერი
არის აკომპანიმენტი:
რომ დრო ბევრს ქარს გადაურჩა,
წარსულს ვალში არ დაურჩა!
მშვენიერი მომავლისკენ
გასწი, გასწი, ჩემო ლურჯა!
იმიერი, ამიერი,
მისი მთა და მისი სერი
იყოს მრავალ, უფრო მრავალ
კიდევ მრავალჟამიერი!
1940